Środa Wielkopolska - Okolica bliższa i dalsza

"[...] bo Wielkopolska, podobnie jak cała Polska to wszystko to, co widzą nasze oczy, co zapadło nam w pamięci, co wykarmiło nas od dzieciństwa i wczesnej młodości swoją barwą i dźwiękiem. To wszystko jest na tej prastarej polskiej ziemi, w Wielkopolsce zwanej dawniej nie bez powodu Magna Polonia, ziemi nad Wartą, Notecią, Prosną i Obrą. To wszystko co jest na tej ziemi i co się w niej kryje, jest nasze, stało się naszym. Wrosło nam w duszę i żadna siła nie może nam tego odebrać! Obrazu rodzimej Wielkopolski, regionu, w którym "zaczęła się Polska" nie jest w stanie zatrzeć także szybko upływający czas. Obraz tej ziemi idzie za nami wszędzie i po wielu latach ukazywać się nam będzie nawet w snach, zwłaszcza wówczas, gdy zrodzony na tej ziemi bedzie musiał osiąść gdzieś w innym zakątku kraju lub poza jego granicami."

Jerzy Sobczak

Ze Środy wszędzie blisko. Ten fakt wykorzystali już nasi antenaci ustalając, że z ówczesnych województw poznańskiego i kaliskiego najbliżej braci szlacheckiej do wspólnego spotkania i radzenia nad sprawami Rzeczypospolitej będzie właśnie w Środzie. Później nastały rozbiory, następowały zmiany administracyjne, zmieniał się kształt województw, kształt granic państwa. Jedno się nie zmieniło – położenie Środy. Dziś Środa, tak jak dawniej leży 30 kilometrów na południowy wschód od Poznania, jednego z największych ośrodków metropolitalnych Polski. Wieki przemian kulturowych zachodzących w tej części obecnego województwa Wielkopolskiego i Polski ugruntowało pozycję Środy, jako miasta położonego w centrum jednej z najatrakcyjniejszych w kraju konstelacji regionów turystyczno – krajoznawczych.

Środa – Poznań 34 km
Środa – Jarocin 33 km
Środa – Gniezno 50 km
Środa – Mogilno 81 km
Środa – Żnin 90 km
Środa – Turew 44 km
Środa – Rogalin 26 km
Środa – Winna Góra 12 km
Środa – Ostrów Lednicki 44 km
Środa – Zaniemyśl 12 km

Środa – Koszuty 5 km
Środa – Kórnik 15 km
Środa – Żerków 31 km
Środa – Tarce 37 km
Środa – Gostyń 53 km
Środa – Cichowo 53 km
Środa – Racot 53 km
Środa – Ląd 50 km
Środa – Śmiełów 36 km
Środa – Pobiedziska 32 km

Stąd blisko dziś ze Środy – miasta jednego z najważniejszych zgromadzeń parlamentarnych I Rzeczypospolitej – do regionu gdzie rodziło się państwo Polskie reprezentowanego przez takie miejsca jak Giecz, Ostrów Lednicki, Gniezno i Poznań. W promieniu 50 km od miasta znajduje się głowne skrzyżowanie słynnego szlaku Piastowskiego, a wyruszając ze Środy wystarczą dwa, trzy dni by zobaczyć cały szlak. Ledwie 12 km od granic miasta leży siedziba napoleońskiej donacji dla bohatera hymnu Jana Henryka Dąbrowskiego Winna Góra, z pałacem i kościelną kryptą, w której generał został pochowany. Obszar na południe od miasta, prócz olbrzymich walorów przyrodniczych zawartych w dzikiej dolinie rzeki Warty i chronionych m.in. dwoma Parkami Krajobrazowymi, systemem obszarów Natura 2000 i chronionego krajobrazu, zawiera także tak ważne miejsca jak fragment Wielkopolskiej pętli cysterskiej (Ląd n. Wartą) czy położone nieco na uboczu, w zaciszu Mickiewiczowski Śmiełów, z pałacem, w którym mieści się muzeum poety („Mickiewiczowski Park Kultury”), Żerków i Miłosław – siedziba Mielżyńskich, a później Kościelskich, z pierwszym w Polsce pomnikiem Juliusza Słowackiego. Południowy zachód to wspaniała w formie rynna jezior kórnicko zaniemyskich, polodowcowa przyrodnicza perła z turystycznym Zaniemyślem (grób z ciekawym pomnikiem hr. Edwarda Raczyńskiego) i jednym z największych arcydzieł neogotyku angielskiego, zamkiem Działyńskich i Zamoyskich w Kórniku. W podmiejskiej dzielnicy Prowent stoi dom rodzinny Wisławy Szymborskiej. Nieco dalej znów dolina Warty i wielkie walory przyrodniczo – kulturowe Wielkopolskiego Parku Narodowego ze wspaniałym Muzeum Narodowym Rolnictwa w Szreniawie i tajemniczą wyspą na jeziorze Góreckim. Wzdłuż Warty na południe podążamy obszarem Rogalińskiego Parku Krajobrazowego ze rezydencjonalnym Rogalinem Raczyńskich i prastarymi dębami, a dalej obszarem Parku Krajobrazowego im. Dezyderego Chłapowskiego, wielkiego Wielkopolanina, żołnierza i patrioty, który dał imię Parkowi obejmującemu takie perły jak Racot, Kopaszewo i Turew – rodową siedzibą generała. Do tego jeszcze, rzec jasna Poznań, z nieprzebraną kopalnią atrakcji krajoznawczych.
Zatem… ze Środy wszędzie blisko.


Kanon Krajoznawczy Ziemi Średzkiej >> 7 cudów powiatu średzkiego >>	Obiekty ziemi średzkiej >> Szlak Piastowski - mapa >>

1. Szlakiem Piastowskim

Szlak Piastowski to jeden z najstarszych i najatrakcyjniejszych szlaków kulturowych w Polsce, szeroko rozsławiony wielkimi zabytkami. Szlak Piastowski to potężne wyzwanie dla zapalonego turysty. Jest rozległy geograficznie i wbrew nazwie także i tematycznie; by go gruntownie poznać potrzeba średnio tygodnia. Do początku 2 giej dekady nowego tysiąclecia przebieg szlaku tanowił charakterystyczną "ósemkę" z częścią środkową w Gnieżnie. Po kolejnych przekształceniach i restauracji szlaku podróżujemy z Wągrowca na południe przez Biskupin i Gniezno a dalej do Grzybowa, Lądu i Kalisza. Druga nitka wiedzie z Lubinia przez Poznań i Gniezno do Włocławka. Na jego trasie znajdziemy zespoły rezydencjonalne Pierwszych Piastów w Poznaniu, Gnieźnie, Ostrowie Lednickim i Gieczu, a więc miejsca które stanowiły administracyjne stolice początków polskiej państwowości. Na szlaku znajdują się także dwa z sześciu cysterskich zespołów klasztornych na terenie Wielkopolski (Ląd: zespół klasztorny i grodzisko oraz zespół archeologiczny Łekna: grodzisko, z zespołem poklasztornym i WągrowiecTarnowo Pałuckie z drewnianym, najstarszym w Polsce kościołem i polichromiami). Do tego dochodzą także ważne założenia klasztorne w Mogilnie, Strzelnie, Trzemesznie i Lubiniu, oraz kościoły romańskie w Gieczu, Inowrocławiu, Strzelnie i Kruszwicy.

Najciekawsze obiekty szlaku Piastowskiego

Ciągle niepowtarzalne wrażenie robią skanseny w Dziekanowicach (WPE) i Pobiedziskach oraz Rezerwaty archeologiczne w Kaliszu, Grzybowie i Gieczu. Warto także pamiętać, że część obiektów na szlaku ma olbrzymie znaczenie sakralne: katedra gnieźnieńska to prymasowska stolica Polski i siedziba najstarszej metropolii, pierwsze polskie sanktuarium i mauzoleum jednego z dwóch świętych patronów Polski. Ciekawym, stosunkowo nowym obiektem sakralnym, związanym po części ze szlakiem jest Brama III Tysiąclecia w Imiołkach (Pola Lednickie) wraz z całym kompleksem. Duże znaczenie mają także opactwa w Lubiniu, Mogilnie, Trzemesznie i Strzelnie.Niesłabnącym powodzeniem cieszy się fragment pokazimierzowskiego zamku w Kruszwicy, czyli słynna „Mysia Wieża”. Szlak ciągle się rozwija. Dochodzą nowe, towarzyszące mu atrakcje, pojawiają się nowe multimedialne wystawy - (MPP Lednica i MPPP Gniezno oraz wkrótce ICHOT na Ostrowie Tumskim w Poznaniu) i ekspozycje oraz nowe Rezerwaty (Ostrów Tumski w Poznaniu, Grzybowo, Giecz – po modernizacji, Biskupin – nowe obiekty).

Absydy poklasztornego kościoła benedyktynów w Mogilnie strzeże jeden z religijnych symboli Polski Piastowskiej - św. Wojciech.


Miarą ważności obiektów Szlaku niech będzie i to, że aż sześć z nich zostało wyniesione postanowieniem Prezydenta RP do miana Pomników historii: Poznań (historyczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi a także Fortem Winiary (park cytadela) - 1994r), Gniezno (archikatedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie – 1994), Lednogóra (wyspa Ostrów Lednicki na jeziorze Lednickim - 1994), Ląd (zespół dawnego opactwa cysterskiego - 2009), Lubiń (zespół opactwa benedyktynów - 2009) oraz Biskupin (rezerwat archeologiczny - 1994). Szlakiem Piastowskim >> * * *
	Katedra gnieźnieńska, górująca nad Wzgórzem Lecha.

2. Okolica bliższa

Proponujemy pozwiedzać najbliższą okolicę, czyli do 30 km w linii prostej od Środy. Kto lubi kontakt z przyrodą wybrać może jedną z 12 tras rowerowych, z dala od ruchliwych dróg; podróż przez prawdziwe morze zieleni, której nie brakuje wokół Środy. Nie brakuje także miejsc niezwykłych, tych z wielką historią, bo i ona współtworzyła ziemię średzką. Część tras opracowaliśmy także dla zmotoryzowanych, choć odległości, jakie przyjęliśmy w tym temacie raczej są niewielkie.

Okolica bliższa >>

* * *

Kolegiata (choć dziś już nie pełni tej roli) w Dębnie n. Wartą. Jej fundatorem był Wincenty Kot
z możnego rodu Doliwów, uczestnik bitwy pod Grunwaldem, wykładowca Akademii Królewskiej, wychowawca Władysława i Kazimierza Jagiellończyków, arcybiskup gnieźnieński
i prymas, interrex roku 1445, po śmierci Władysława III Warneńczyka.

3. Szwajcaria Żerkowska i dolina Warty.

Wspaniała Szwajcaria Żerkowska i dolina środkowej Warty! Ileż tutaj pierwotnej, nieokiełznanej przyrody, spokoju, ciszy, piękna krajobrazów i pokładów wielowiekowych procesów kulturowych zaklętych w dworach, pałacach i drewnianych i murowanych kościołach! Przyroda, reprezentowana w zachodniej części reliktami lasów łegowo-grądowych dawnej Puszczy Pyzdrskiej, a w części wschodniej rozległą łąkową doliną zalewową Warty chroniona jest Żerkowsko-Czeszewskim Parkiem Krajobrazowym i Nadwarciańskim Parkiem Krajobrazowym oraz zespołem obszarów Natura 2000 i chronionego krajobrazu. W części wschodniej mamy cysterski Ląd, wspaniałe opactwo i biskupi Ciążeń, równie wspaniała rezydencja.

Najciekawsze obiekty Szwajcarii Żerkowskiej i doliny Warty.

W części zachodniej jest Miłosław z pałacem Mielżyńskich i Kościelskich i pierwszym w Polsce pomnikiem Juliusza Słowackiego. Henryk Sienkiewicz będąc gościem Kościelskich, prócz tego, ze spotkał tutaj (podczas odsłonięcia pomnika) jedną z miłości swojego życia („czwartą Marię”) to będąc pod wrażeniem ogromnych nadwarciańskich drzew powziął ideę napisania Krzyżaków. Na lewym brzegu Warty jest Śmiełów Gorzeńskich i Chełkowskich, w którym bawił (i romansował) Adam Mickiewicz w niedoszłej drodze do Królestwa Polskiego (a granica była blisko), i powstania. Dziś Śmiełów, pobliski Żerków z zamkiem Horeszków, po którym pozostała tylko brama i kilka innych miejscowości tworzy Mickiewiczowski Park Kultury. W najbliżej Środy położonym Dębnie (w pobliżu ciekawy rezerwat faunistyczny) urodził się Wincenty Kot, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli możnego rodu Doliwów, wychowawca królewskich dzieci i fundator wspaniałej gotyckiej świątyni. Na skraju Szwajcarii jest Wilkowyja, a w niej "przycupnął" drewniany młyn wodny, którego na swej drodze spotkał Jarosław Iwaszkiewicz i sportretował w opowiadaniu „Młyn nad Lutynią".

Szwajcaria Żerkowska >>

Barokowy kościół pw. św. Stanisława w Żerkowie.


		Jeden z najpiękniejszych wielkopolskich, sielskich pejzarzy, czyli widok ze zboczy Łysej Góry na Brzostków i dolinę Warty. * * *

4. Rynna Jezior Kórnicko- Zaniemyskich i dolina Głuszynki.

Rynna jezior Kórnicko – zaniemyskich to polodowcowy twór, pradolina, być może pozostałość pierwotnego przebiegu Warty. Tworzy ją osiem jezior o powierzchni od 250 do 17 hektarów przez które kolejno przepływa rzeczka Głuszynka kończąca bieg w Warcie. Do niedawna jezior było dziewięć, ale ostatnie w biegu Głuszynki ma dziś powierzchnię (sezonowo) ok. 3ha i intensywnie zarasta. Część jezior otaczają lasy będące częścią Nadleśnictwa Babki. Bujna przyroda i przepiękne krajobrazy przyczyniły się do rozwoju turystyki i bazy turystycznej wokół jezior. Sprzyja temu zjawisku kontekst kulturowy. Oto bowiem w dolinie Głuszynki, w Kórniku stoi słynny na cały kraj, jeden z najlepiej zachowanych zamków w tylu neogotyku angielskiego, pierwotnie siedziba Górków (inna budowla), później Działyńskich i Zamoyskich.

Najciekawsze obiekty rynny jezior kórnicko - zaniemyskich.

To właśnie tutaj straszy najsłynniejsza polska Biała Dama, za życia Teofila z Potulickich Działyńska, której portret wisi w jeden z zamkowych sal. Z otoczeniem wspaniale koresponduje założenie parkowe – najstarsze polskie arboretum, pozostające pod zarządem Polskiej Akademii Nauk. W pobliskim Prowencie stoi dom w którym przyszla na świat wielka polska poetka, noblistka Wisława Szymborska. Typowo turystyczno – rekreacyjny jest dziś Zaniemyśl na południowym krańcu rynny. Również i tutaj nie brakuje wielkiej historii. W 1815 roku właścicielem trzy hektarowej wyspy na jeziorze zaniemyskim, którą wg. legendy usypał kazał wojewoda Stanisław Górka celem ukrycia skarbów został Edward hr. Raczyński. Zbudował na wyspie drewniany dom w stylu szwajcarskim, a roku 1846 popełnił tutaj samobójstwo. Pochowany został przy zaniemyskim kościele, a nagrobek przykrywa pomnik Higei, z rysami twarzy żony Konstancji Raczyńskiej, który pierwotnie miał być darem dla miasta Poznania. Dziś Poznań ma swoją Higeę. W końcowym odcinku Głuszynki, w Głuszynie przyszedł na świat wielki podróżnik Paweł Edmund Strzelecki. Miejscowy, gotycki kościół znajduje się na europejskim szlaku św. Jakuba.

Rynna jezior kórnicko- zaniemyskich >>

* * *

Jezioro Kórnickie od strony Prowentu.

5. Wielkopolski Park Narodowy, Rogaliński Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego.

Nazywany płucami Poznania Wielkopolski Park Narodowy to wielki przyrodniczy skarb Wielkopolski. Zespół rezerwatów parku, wyspa na jeziorze Góreckim z ruiną romantycznego pałacyku Klaudyny Potockiej, Puszczykowo z Muzeum Arkadego Fiedlera czy Szreniawa z ogromnym i jakże ciekawym kompleksem Muzeum Narodowego Rolnictwa i przemysłu Rolno – spożywczego. Ilość i jakość ekspozycji szreniawskiego muzeum zawstydziłaby nie jedną placówkę. Wielkopolski Park Narodowy jest jedynym tego typu przyrodniczym kompleksem w kraju położonym tak blisko dużej aglomeracji. Warto podążyć z biegiem Warty do Rogalina, siedziby Raczyńskich, by napawać się widokiem słynnych dębów. Szczególne warunki glebowe i sąsiedztwo Warty i jej szerokiej doliny tworzą dobry klimat dla drzew, a zwłaszcza prastarych dębów, które ongiś porastały znacznie większe połacie Wielkopolski.

Najciekawsze obiekty Wielkopolskiego Parku Narodowego, Rogalińskiego Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego.

Wokół Rogalina jest ich szczególnie duże skupisko, a najsłynniejsze to oczywiście dożywające swych dni Lech, Czech i Rus. W Rogalinie warto zajrzeć do ciekawego w formie klasycystycznego kościoła – kaplicy, w krypcie którego pochowani są najwybitniejsi przedstawiciele rodu Raczyńskich. Po drugiej stronie Warty spokojem, sielanką i bujna przyroda zachęca rezerwat Krajkowo i jego otoczenie. Ciągle jesteśmy w granicach Rogalińskiego parku Krajobrazowego, ale wystarczy tylko krok na południe by znaleźć się w innym Parku krajobrazowym – im. Dezyderego Chłapowskiego. Sercem parku jest Turew, rodowa siedziba Chłapowskich. W pobliżu znajduje się Rąbin z gotycką świątynią parafialną i nekropolią rodu. Warto zajrzeć do pobliskiego Kopaszewa, gdzie wznosi się klasycystyczny pałac Skórzewskich i skąd zaczyna się słynna Kopaszewska droga krzyżowa. Do niedawna dużą atrakcją był dwór w Manieczkach, który mieścił muzeum Józefa Wybickiego; dziś niestety w rękach prywatnych, pozbawiony możliwości zwiedzania. Ciekawą wizytę złożyć można w Racocie, dawnym pałacu książąt niderlandzkich.
	Wyspa zamkowa na j. Góreckim w granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego to jeden z najbardziej tajemniczych zakątków Parku. Jezioro jest rezerwatem ścisłym, co oznacza zakaz poruszania się po nim, a na wyspie czekają wspaniałości: trwała ruina zameczku Klaudyny z Działyńskich Potockiej.
Wielkopolski Park Narodowy, Rogaliński Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego >> * * *

6. Okolice Jarocina, Gostynia i Dolska

„Miasteczko J. w Wielkopolsce jest mniej więcej takie, jak wszystkie położone w tamtej stronie.” Tak zaczyna się opowiadanie „Młyn nad Lutynią” Jarosława Iwaszkiewicza. Ów młyn istnieje do dzisiaj, w Wilkowyi niedaleko Jarocina, a autor bywał w tych okolicach tuż po II wojnie światowej. Drewniany budynek młyna, zniszczone elementy murowanej tamy i malowniczy nurt Lutyni, to wszystko co pozostało, a co stało się krajobrazem, tej niesamowitej, być może prawdziwej opowieści. Tuż przed zjazdem do młyna napotkać można ciekawy zabytek techniki drogowej, jeden z pierwszych mostów wykonanych w technice żelbetonowej.

Najciekawsze obiekty okolic Jarocina, Gostynia i Dolska

Ciekawym zabytkiem jest ruina gotyckiego kościoła pw. św. Ducha stojąca tuż obok amfiteatru, który stał się miejscem narodzin jednego z najbardziej legendarnych festiwali rokowych. Wspaniały w formie, zwłaszcza od strony elewacji ogrodowej jest jarociński pałac Radolińskich zbudowany w stylu neogotyku angielskiego. Nie brak ciekawych form architektonicznych i wielkich zabytków w okolicach Jarocina, jak np. proste a równocześnie idealnie wyważone w liniach pałace Gorzeńskich w Tarcach czy Mycielskich w Zimnowodach. Warto zatrzymać się przy kościele w Borzęciczkach by obejrzeć zabytkowe, renesansowe płyty nagrobne. Tuż pod Gostyniem, w Grabonogu istnieje dom rodzinny bł. Edmunda Bojanowskiego. Stąd już niedaleko do ogromnej bazyliki św. Filipa Neri na Świętej Górze w Gostyniu. Warto zajrzeć do jego podziemi, by znaleźć się blisko pokoleń mnichów spoczywających w kryptach gostyńskiej bazyliki. Jadąc dalej na północny – zachód docieramy do malowniczego Dolska, z drewnianym kościołem św. Ducha i gotyckim kościołem farnym św. Michała Archanioła. Pod Dolskiem warto zajechać także do kościoła św. Wawrzyńca i zapoznać się z ciekawą legendą o zatopionej wsi. Blisko także jest do Lubinia, klasztoru benedyktynów, miejsca życia i pracy Gala Anonima.
	Ongiś ten skromny kościółek stał na wzniesieniu we wsi Banie, która rozłożyła się na brzegu jeziora u jego stóp. Ale pewnego dnia wody jeziora podniosły się i zatopiły wieś, co miało być karą za grzechy. Na dno jeziora trafiły także kościelne dzwony, które jeszcze do dziś czasami, ponoć słychać z wodnej topieli...
Okolice Jarocina, Gostynia i Dolska >> * * *