Środa Wielkopolska - Rynna jezior

Na mocy testamentu w kaplicy tej pochowany został kolejny z właścicieli dóbr Heliodor Skórzewski. Kaplica zniszczona został bezpowrotnie w roku 1940. W latach 1840–1842 w pobliżu starego, drewnianego kościoła powstała nowa, murowana świątynia, zbudowana w stylu neogotyku romantycznego, z fundacji Józefa i Laury Jaraczewskich. Kościół św. Wawrzyńca w Zaniemyślu, to trójnawowa, murowana budowla w stylu gotyku romantycznego. Nad wejściem znajduje się tablica fundacyjna z napisem: „Józef i Laura Jaraczewscy wznieść kazali”. Nad tablicą mozaikowy medalion z wizerunkiem Matki Boskiej. W 1928 roku do prezbiterium dobudowano przybudówkę. Część wyposażenia – m. in. kropielnica z piaskowca z przełomu XV i XVI wieku, drewniana, barokowa chrzcielnica, krucyfiks w ołtarzu bocznym, XV wieczne drewniane drzwi w zakrystii bocznej – pochodzi z nieistniejącego, drewnianego kościoła. Po południowej stronie kościoła znajduje się późnoklasycystyczny grobowiec Edwarda Raczyńskiego z herbem Nałęcz.

XIX wieczna historia Zaniemyśla nierozerwalnie wiąże się z jedną z największych postaci historii Wielkopolski Edwardem hr. Raczyńskim. 1 października 1815 r. Józef Jaraczewski właściciel trzy hektarowej wyspy na jeziorze zaniemyskim, przekazał, dowodem przyjaźni, Edwardowi hr. Raczyńskiemu, właścicielowi pobliskiego Rogalina. Ten wielki patriota, mecenas kultury, wydawca, pisarz, żołnierz epoki napoleońskiej i polityk wybudował na wyspie okazały dom w stylu szwajcarskim, w którym chętnie spędzał wolne chwile. Zafascynowany marynistyką organizował inscenizacje bitew morskich na wodach jeziora. Tutaj także, 20 stycznia 1846 r., przygnębiony oskarżeniami części opinii publicznej o nieuprawnione sponsorowanie słynnej poznańskiej złotej kaplicy, popełnił samobójstwo strzałem z armatki – wiwatówki. Okazały nagrobek E. Raczyńskiego zdobi oryginalny posąg Higei z rysami żony Konstancji, który pierwotnie miał zdobić jeden z poznańskich pomników. W XIX stuleciu Zaniemyśl zmienił jeszcze kilka razy właścicieli by pod koniec tego stulecia znaleźć się w rękach Hermana Kenemanna. W drugiej połowie tego wieku Niezamyśl i Zaniemyśl uległy połączeniu w jeden organizm miejski. W 1910 r. Środę i Zaniemyśl połączyła linia kolei wąskotorowej, tej samej, która już od 1902 r. kursowała także na linii Środa – Poznań. W 1934 r. na mocy ustawy Zaniemyśl stracił prawa miejskie

Głuszynka (Kamionka)
Ciek III rzędu, prawy dopływ Warty. Czasem od połączenia z Koplą do ujścia w Warcie nazywany Koplą. Wypływa z Jeziora Raczyńskiego i przepływa kolejno przez wszystkie jeziora w rynnie. Długość 21,6 km.

Łękno
Nazwa wprowadzona po I w. św. przez władze polskie. Wcześniej funkcjonowało pod nazwą Jeziory Małe. Łękno i Jeziory Wielkie od pocz. XV wieku należało do Doliwów, którzy przyjęli nazwisko Jezierskich. W 1522 roku dokupili Niezamyśl. Siedzibą rodu był dwór w Jeziorach Wielkich. Po śmierci ostatniego z Jezierskich dobra te zostały rozproszone. Ponownie skupione zostały w rękach Krzysztofa Tuczyńskiego w latach 1644-49. Trzydzieści lat później na ponad sto lat trafiły w ręce Ponińskich. Pałac w Łęknie zbudowany został w 1859 roku dla Potulickich wg. proj. Stanisława Hebanowskiego, w stylu eklektycznym. Inwestorem był Józef Kazimierz Maciej Adam Potulicki, zięć Heliodora Skórzewskiego. W 1879 roku dobra zaniemyskie kupił Zygmunt Grudziński, ale już rok później odsprzedał je Zygmuntowi hr. Czarneckiemu, ożenionemu ze Stanisławą Lipską herbu Grabie, pra pra pra wnuczką Macieja Ponińskiego, założyciela Zaniemyśla. W 1887 roku dobra zaniemyskie nabywa Herman Kennemann, współtwórca antypolskiego Związku Popierania Niemczyzny w Prowincjach Wschodnich (HAKATA). Po jego śmierci (1910 roku) majątek ten dziedziczy córka Jadwiga, zamężna z Maxem Jouannem.

Pałac w Łęknie zbudowany w 1859 roku w stylu eklektycznym dla Potulickich
wg. proj. Stanisława Hebanowskiego. W latach 1951-52 dobudowano do istniejącego pałacu dwupiętrową przybudówkę, która zniszczyła kompozycje architektoniczną założenia.

W 1987 Jouannowie przebudowują pałac poprzez dobudowę skrzydła od str. Płd-wsch.. W 1904 roku umiera Max Jouann i pochowany zostaje na prywatnym cmentarzyku na przesmyku pomiędzy jeziorami Łękno i Małe Jeziory. Po śmierci Maxa majątkiem gospodarzy Jadwiga, a po jej śmierci w 1930 roku, aż do wybuchu wojny – jej córka Elisabeth. Jesienią 1945 r. w Łęknie powstaje Uniwersytet Ludowy im. Jana Wójkiewicza, zamknięty w pocz. lat 50. We wrześniu 1950 roku powstaje tutaj Wojewódzki ośrodek Szkolenia Kadr dla Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych. W latach 1951-52 dobudowano do istniejącego pałacu dwupiętrową przybudówkę. Od 1963 roku w kompleksie działa Zasadnicza Szkoła Nieruchomości Rolnej, a od 1967 roku Technikum Rachunkowości Rolnej, stanowiąc od pocz. Lat 70 tych filie szkoły rolniczej w Środzie Wlkp. W 1981 roku rusza samodzielny Zespół Szkół Rolniczych, a od 1985 roku Liceum Ekonomiczne. Od 1999 roku jest to Zespół Szkół Ekonomicznych. Park dworski w Łęknie, o pow. 9,31 ha z zabytkową aleja grabową o dł. 130 m. Łękno. Użytek ekologiczny Łąka Jouanne`a, pow. 5 ha.

Widok pałacu od strony jeziora Jeziory Małe. Z prawej bryła przybudówki z l. 50 XX w.

Polwica

Ok. 1 km od Łekna znajduje się wieś Polwica. Do 1230 roku w rękach komesa Bronisza, później własność cystersów z Paradyża. Następnie właścicielami byli Polwiccy, Bnińscy, i Pampowscy. W końcu XVI w wchodziła w skład dóbr jezierskich , a od 1865 r. Niegolewskich. Na przełomie wieków XIX i XX dzierżawcami majątku byli Jasieccy, bohaterowie książki „Marianna i Róże”. Dwór wybudowany dla Skórzewskich w poł. XIX wieku. W pocz. XX wieku został rozbudowany. W wcześniej istniejącym dworze przyszedł na świat poeta doby romantyzmu, najwybitniejszy wielkopolski przedstawiciel tego nurtu, Ryszard Wincenty Berwiński (1819-1879), aktywny uczestnik Wiosny Ludów, poseł do sejmu pruskiego i żołnierz dragonów otomańskich Michała Czaykowskiego w Turcji. Na skraju wsi znajduje się stacja kolei wąskotorowej linii Średzkiej Kolei Powiatowej.

Dwór Skórzewskich z poł. XIX wieku w Polwicy. Stanął na miejscu wcześniejszego założenia, w którym na świat przyszedł Ryszard Wincenty Berwiński, poeta romantyczny, uczestnik Wiosny Ludów, poseł do sejmu pruskiego i żołnierz dragonów otomańskich Michała Czaykowskiego w Turcji.

Jezioro Łękno
Drugie w rynnie jezioro o pow. 28,4 ha i głębokości maks. 5 m. Długość ok. 0,8 km, szerokość maks. 550 m.W całości na terenie gm. Zaniemyśl. Przesmyk pomiędzy jeziorami, prawdopodobnie pełnił pierwotnie jedynie formę brodu o znaczeniu lokalnym. Dopiero rozwój osad handlowych (np. Środy) wykształcił nową siatke komunikacyjną, której częścią stał się szlak skrajem osady Niezamyśl i dalej przez przesmyk do Śremu. Na płd. skraju jeziora leśniczówka Łękno.

Leśniczówka Łękno nad brzegiem jeziora o tej samej nazwie.

Jezioro Jeziory Małe
Trzecie w rynnie jezioro o pow. 52,8 ha i głębokości maks. 16 m. Długość ok. 1,4 km, szerokość maks. 600 m. W całości na terenie gm. Zaniemyśl. Najgłębsze jezioro w rynnie. Zasilane, prócz przepływającej przez nie Głuszynki, ciekiem Bystrotok, dł. ok. 3,4 km, wypływa pod Prusinowem. W pobliżu jeziora, na jego wsch. brzegu znajduje się grodzisko średniowieczne. Nieco na południe od niego rozwinęła się osada Łękno

Pomost nad jeziorem Jeziory Małe.

Dęby
W przesmyku pomiędzy jeziorami Jeziory Małe i Jeziory Wlk., w miejscowości Doliwiec Leśny, na rozstaju dróg rosnie pomnik przyrody – dąb szypułkowy zwany Dziadziusiem, o obwodzie pnia ponad 8 m i wysokości 25 m Jego wiek szacowany jest na ok 900 lat. Wokół pnia postawiono drewniany płotek. Dąb „Dziadziuś” zwany także „Piastowskim” i „Królewskim” nie rośnie samotnie. Kilkadziesiąt metrów dalej stoją kolejne dwa ogromne dęby o obwodach 620 i 610 cm. Łącznie w skupisku rośnie 16 wiekowych drzew.

Jezioro Jeziory Wielkie

Czwarte w rynnie jezioro o pow. 68,2 ha i głębokości maks. 5,4 m. Długość ok. 1,8 km, szerokość maks. 520 m. W całości na terenie gm. Zaniemyśl. Zasilane jest, prócz przepływającej przez nie Głuszynki, także Rowem Jezierskim (dł. ok. 6 km., źródło pod Polwicą). W jego płn. Skraju, najprawdopodobniej w miejscu lokalnego średniowiecznego brodu, powstała osada Jeziory Wlk.

Jeziory Wielkie

Jeziory Wielkie (Wielkie Jeziory) należały do rodu Doliwów, a następnie Porajów z Jankowa. W XV w. ich właścicielem stał się Tomisława z Jezior z rodu Nałęczów. Nie wiadomo kiedy powstał tutaj pierwotny dwór, choć musiał istnieć jako siedziba kolejnych właścicieli jezior Wielkich. Nie wiadomo również od kiedy istniał dwór murowany. W połowie XVII w. na bazie centralnej części dawnego dworu wzniesiono nowy, murowany z cegły dwór barokowy. Był parterowy z mieszkalnym poddaszem, na rzucie prostokąta. Dwór, który przetrwał do naszych czasów został wpisany już w 1960 roku do rejestru zabytków. Równolatkiem dworu jest także park dworski w stylu krajobrazowym o pow. 9,3 ha z aleją grabową. W parku znajduje się głaz narzutowy o wymiarach 190x90x120 cm. oraz użytek ekologiczny o pow. 0,13 ha, który stanowi naturalne oczko wodne, zadrzewienia topoli, olszy i wierzby.

Dąb szypułkowy „Dziadziuś” zwany także „Piastowskim” i „Królewskim”
o obwodzie pnia ponad 8 m i wysokości 25 m rośnie na przesmyku pomiędzy jeziorami Jeziory Małe i jeziory Wielkie.

Na terenie parku znajduje się kilkanaście kilkusetletnich dębów, w tym kilka o średnicy pnia powyżej 100 cm. Największym jest dąb o obwodzie 600cm. Pomnikiem przyrody jest również jedna z największych sosen czarnych w Polsce, o obwodzie 360 cm. W XVIII w. Wielkie Jeziory wchodziły w skład klucza dóbr zaniemyskich. W 1782 r. nabył je Tadeusz Jaraczewski, a w 1846 r. należały do Heliodora Skórzewskiego. Później właścicielami byli: Potuliccy, Zygmunt hr. Grudziński z Drzązgowa, Zygmunt hr. Czarnecki i Józef hr. Czarnecki, który sprzedał dobra zaniemyskie Hermanowi Kennemannowi. W rękach jego potomków Jeziory Wlk. pozostawały do końca II w. św. Po wojnie dobra te wraz z areałem rolniczym przejęły Państwowe Gospodarstwa Rolne w Łęknie. Park początkowo należał do Nadleśnictwa Kórnik, a następnie do PGR Łękno. W latach 1984 – 1987 dwór wraz z parkiem stanowił część Ośrodka Wczasowego PGR w Błażejewku. Obecnie park, dwór i oficyna znajduje się w rękach prywatnych.

Błażejewko
Wieś na płd. od Kórnika, na zachodnim brzegu Jeziora Bnińskiego. Powstała jako osada olęderska w XVIII wieku. W 1964 roku na wcinającym się w jezioro półwyspie powstał Ośrodek Szkoleniowo – Wypoczynkowy, z bogatą infrastrukturą rekraacyjną (plaże, molo, przystań, baza hotelarska i gastronomiczna). Ośrodek od lat jest nieczynny. W Błażejewku urodził się jeden z najwybitniejszych kolarzy szosowych Zenon Jaskuła (trzeci w klasyfikacji generalnej Tour de France w roku 1993.)

Jezioro Bnińskie
Piąte w rynnie jezioro o pow. 220 ha (w 1991 r. 250 ha) i głębokości maks. 8,5 m. Długość ok. 4,5 km, szerokość maks. 650 m. W całości na terenie gm. Kórnik. Największe jezioro w rynnie. Zwierciadło wody położone jest na wysokości 65,3 m n.p.m. Na północnym skraju jeziora znajduje się półwysep Szyja, na którym istniało grodzisko o charakterze obronnym,

późniejsza siedziba kasztelani bnińskiej. W jego pobliżu istniało inne, mniejsze grodzisko pełniące funkcje osłonowe grodziska głównego

Kórnik i Bnin
W trakcie formowania nowych struktur państwa piastowskiego ważną rolę począł odgrywać gród na płw. Szyja, wcinającym się w głąb Jeziora Bnińskiego. O jego strategicznej roli przesądziło położenie na szlaku wiodącym z Gniezna, Poznania, Giecza i Ostrowa Lednickiego na Śląsk i dalej do Czech. Pierwsze grodzisko pierścieniowate istniejące na półwyspie datowane jest na okres przedpaństwowy. Gród bniński pierwszych Piastów kontrolował szlak w wąskim przesmyku pomiędzy jeziorami, tworzącymi długą rynnę jezior kórnicko – zaniemyskich. Rynna ta, wraz z linią Warty i strategiczną kasztelanią śremską stanowiła naturalny bastion młodego państwa gnieźnieńskiego od strony południowej. W 1038 roku gród w Bninie uległ najazdowi Brzetysława Czeskiego, który złupił piastowskie państwo. W trakcie restytucji państwowości i związanej z tym migracji stolicy do Krakowa, nowego znaczenia nabrał

szlak wiodący z Poznania i Gniezna na Sieradz do Małopolski, a w raz z nim brody na Warcie w Pyzdrach i Nowym Mieście. Szlak wiodący przez Bnin nabrał ponownie znaczenia wraz z rozbiciem dzielnicowym i gospodarczym ożywieniem Śląska, co w konsekwencji doprowadziło do odbudowy grodu. Pod koniec XII wieku obok grodu rozwijała się także osada rzemieślniczo – handlowa. Od 1232 r. w dokumentach pisanych pojawia się kasztelania bnińska. Ważną rolę gród odegrał podczas walk pomiędzy Piastowicami: Henrykiem Brodatym, a Władysławem Odonicem. Kolejnym ciosem dla Bnina okazał się najazd Krzyżacki z roku 1331. Jego skutki okazały się bardzo trwałe, a zrujnowany gród nigdy już nie odzyskał dawnej roli. W 1390 r. Bnin otrzymał jednak z rąk Władysława Jagiełły prawa miejskie. Na płw. zachowały się ślady dwóch grodzisk: stożkowatego z 1 poł. XIII w. oraz wklęsłego z poł. X w., a także relikty podgrodzia i osady. W XII w. pojawiają się także pierwsze wzmianki o Kórniku i jego właścicielach: wojewodzie poznańskim Przedpełku, Wyszocie i Hugonie. Kolejni potomkowie Przedpełka, właściciele Kórnika swą główną siedzibę posiadali w Łodzi k. Tomic.

Cypryśnik błotny z kórnickiego Arboretum i jego system korzeniowy, który tworzą pneumatofory, czyli korzenie oddechowe.

Z rodu Łodziów wywodzili się kolejni właściciele dóbr kórnickich, Górkowie, którzy z czasem osiągnęli status jednego z najzamożniejszych rodów Wielkopolski. To właśnie Górkowie wystawili w Kórniku swą pierwszą rodową siedzibę o charakterze obronnym. Szczyt potęgi tego rodu przypadł na XV i XVI w. Do najznamienitszych jego przedstawicieli należał m.in. Łukasz (zm. 1475 r.), komornik królewski, wojewoda poznański, starosta generalny wielkopolski. Nie zachował się dokument lokacyjny, jednak z całą pewnością w 2 poł. XV w. Kórnik był już miastem lokowanym. Przyjmuje się, że lokacja nastąpiła ok. 1450 r. na prawie magdeburskim. W 1437 r. rozpoczęto już budowę gotyckiej świątyni, siedziby nowej parafii. Znaczącego rozkwitu miasto doznało za sprawą Uriela Górki (zm. 1498 r.), syna Łukasza, współpracownika Kazimierza Jagiellończyka, dyplomaty. Uriel znacznie rozbudował siedzibę rodu, a kościół farny podniósł do rangi kolegiaty. W 1463 r. gotycka świątynia ufundowana przez biskupa Andrzeja Górkę stanęła także w Bninie.

Fragment półwyspu Szyja na jeziorze Bnińskim.

Znaczenie Bnina było wtedy jeszcze nieco większe niż pobliskiego Kórnika, o czym świadczą spisy poborowe na wojnę trzynastoletnią. Kórnik zobowiązany był do wystawienia dwóch piechurów zaś Bnin trzech. W pocz. XVI wieku Górkowie stają się orędownikami protestantyzmu. Kolejnej znaczącej przebudowy zamku dokonuje Stanisław (zm. 1592 r.), ostatni męski potomek rodu, którego kolejni przedstawiciele znaleźli swój wieczny spoczynek w podziemiach kórnickiego kościoła. W 1574 r. Stanisław gościł w swych dobrach przybywającego do Polski króla elekta Henryka Walezjusza. Po śmierci Stanisława dobra kórnickie przeszły w ręce siostrzeńców, Czarnkowskich. Byli oni katolikami. W 1623r. Adam Sędziwój (zm. 1627 r.), wojewoda łęczycki i starosta generalny wielkopolski gościł w zamku kolejnego króla Polski, Zygmunta III Wazę. W początkach XVII w. dobra kórnickie przeszły w ręce Grudzińskich. Stopniowo podupadające, już za Czarnkowskich miasto wraz z rezydencją, znajdowało się w coraz gorszym położeniu.

Wojny, rabunki, szabrownictwo najeźdźców i gospodarczy upadek państwa doprowadziły miasto na skraj ruiny. W 1676 r. kolejnymi właścicielami zostają Działyńscy. Jedną z najbardziej znanych przedstawicielek tego rodu była Teofila, 1o voto Szołdrska, 2do voto Potulicka, znana dziś powszechnie, jako „Biała Dama” (1714-1790). To właśnie w śnieżno-białej sukni została uwieczniona przez malarza na słynnym obrazie wiszącym w kórnickim zamku i to jej zjawa straszy nocami w przyzamkowym parku. Gospodarna ręka Teofili z Działyńskich w ogromnej mierze przyczyniła się do restytucji dóbr kórnickich. Jednak nieunormowana sytuacja spadkowa doprowadziła do długoletnich sporów pomiędzy Szołdskimi i Działyńskimi, a tym samym stagnację gospodarczą w dobrach kórnickich. Rozwój miasteczka i siedziby nabiera nowego rozmachu za sprawą Tytusa Działyńskiego (1796-1861) należącego do najwybitniejszych Wielkopolan okresu zaborów. Był on twórcą biblioteki i Arboretum; obydwa dzieła przedstawiają dziś ogromną wartość naukową.

Z jego inicjatywy doszło do kolejnej restauracji i przebudowy kórnickiego zamku. W 1846 r. rozpoczęto przebudowę wg. projektu wybitnego architekta Karola Fryderyka Schinkla, a po jej ukończeniu zamek zyskał współczesny wizerunek w stylu neogotyku angielskiego.Kontynuatorem dzieła ojca był syn, Jan. Pod koniec XIXw. klucz kórnicki przeszedł w ręce Władysława Zamoyskiego, piewcy Tatr, właściciela Zakopanego i Morskiego Oka. Tuż przed śmiercią Władysław Zamoyski przekazał swój majątek narodowi polskiemu, z którego w 1925 r. decyzją sejmu utworzono Fundację „Zakłady Kórnickie”, odtworzoną po II wojnie światowej dopiero w 2001r. Wśród zabytków Bnina wymienić należy: barokowy Ratusz, wzniesiony w poł. XVIII w. z mansardowym dachem i wieżą z herbem Działyńskich (Ogończyk), neogotycki, poewangelicki kościół św. Wojciecha, wzniesiony w 1827 z gotycką, ośmioboczną chrzcielnicą z piaskowca pochodzącą ze zniszczonego w 1942r kościoła katolickiego i datowana na 2 połowę XV wieku oraz zespół zabudowań folwarcznych w Prowencie.

Głuszyna przed zanikającym jeziorem Borówieckim.

W jednym z budynków, w 1923 roku przyszła na świat przyszła noblistka, poetka Wisława Szymborska.

Arboretum

Początek wspaniałej kolekcji drzew i krzewów dał Tytus Działyński, gospodarz kórnickiego zamku w latach 1826-61. Działyński planował założenie szkoły leśnej. Kolejne „zielone eksponaty” trafiły do Kórnika za sprawą syna Tytusa, Jana oraz wnuka Władysława Zamojskiego. Po śmierci Władysława, na mocy jego testamentu powstał 1 lipca 1933 roku Zakład Badania Drzew i Lasu. W 1953 roku dobra fundacji znalazły się pod zarządem Polskiej Akademii Nauk. W 1975 roku powstał Instytut Dendrologii PAN. Obecnie, prócz Instytutu, znajdują się tutaj także: Zakład Doświadczalny, Stacja meteorologiczna i Muzeum Dendrologiczne. Arboretum wraz z zamkiem wpisane zostało na listę Pomników historii. Zajmuje pow. 40 ha na których rośnie ponad 3300 gatunków drzew i krzewów. Jest największą i najstarszą tego typu placówką w Polsce oraz czwartą co do wielkości w Europie.

Jezioro Bórówieckie, ostatnie w rynnie. Obecnie mokradło, ale w 1991 roku jego powierzchnia wynosiła 16 ha. Jezioro miało 800 m długości i ok. 300 szerokości. Maksymalna głębokość wynosiła 1 m.

Instytut Dendrologii PAN
Placówka naukowa PAN utworzona jako Zakład Badania drzew i lasu 1 lipca 1933 roku, w ramach Fundacji „Zakłady Kórnickie”. W marcu 1950 roku zakład wcielono do Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki. Od tej chwili funkcjonował pod nazwą Zakład Dendrologii i Pomologii. Trzy lata później zakład został placówka II Wydziału Polskiej Akademii Nauk. W 1962 roku ponownie zmieniono nazwą na Zakład Dendrologii i Arboretum Kórnickie PAN. Od 1975 roku jako Instytut Dendrologii PAN.

Zanikające Jezioro Borówieckie

Jezioro Kórnickie
Szóste w rynnie jezioro o pow. 85 ha i głębokości maks. 6 m. Długość ok. 2,4 km, szerokość maks. 560 m. W całości na terenie gm. Kórnik. Jeszcze pod koniec XIX wieku stanowiło jeden zbiornik wodny z sąsiednim jeziorem Skrzynki Duże. Zwierciadło wody położone jest na wysokości 65,3 m n.p.m. Zasilane, prócz Głuszynki jest również ciekiem Rów Dębiecki, płynącym od wschodu (żródła w pobliżu wsi Dębiec, 5,5 km na płd.-wsch. od Kórnika). Wzdłuż płd.-wsch. brzegu jeziora leży Kórnik. W sezonie letnim po jeziorze rejsy statkiem „Anna Maria”.

Drogowskaz prowadzący na Wyspę Edwarda
w Zaniemyślu.

Jezioro Skrzynki Duże (także Skrzynka, Skrzynieckie, Wrońskie)

Siódme w rynnie jezioro o pow. 76 ha i głębokości maks. 6,5 m. Długość ok. 1,9 km, szerokość maks. 790 m. W całości na terenie gm. Kórnik. Jeszcze pod koniec XIX wieku stanowiło jeden zbiornik wodny z sąsiednim Jeziorem Kórnickim. Do jeziora uchodzi ciek Koszutski Rów, źródła pod Koszutami, dł. ok. 14 km.

Jezioro Skrzynki Małe (także Skrzynieckie Małe)
Ósme w rynnie jezioro o pow. 17 ha i głębokości maks. 8 m. Długość ok. 0,6 km, szerokość maks. 475 m. Jest najmniejszym i najniżej położonym (65,1 m) jeziorem w rynnie. W całości na terenie gm. Kórnik.

Jezioro Borówieckie (Borowieckie)
Obecnie mokradło, choć jego powierzchnia jeszcze w 1991 roku wynosiła 16 ha. Wtedy jezioro miało 800 m długości i ok. 300 szerokości. Maksymalna głębokość wynosiła 1 m. W całości na terenie gm. Kórnik.

Zanim wyspę ze stałym lądem połączył most pontonowy pomiędzy
brzegami kursował prom.

Obserwatorium Astrogeodynamiczne. Centrum badań Kosmicznych w Borówcu.

W 1953 roku rozpoczęto budowę Astronomicznej Stacji Szerokościowej w Borówcu, która prowadziła wspólne badania obrotu Ziemi wraz z położoną w odległości 8 tys. Km i 900 na wsch. stacją w Irkucku. Współcześnie placówka zajmuje się m. in. tworzeniem międzynarodowej skali czasu (TAI), tworzeniem międzynarodowego czasu atomowego, koordynowanego UTC oraz laserowa obserwacja satelitów.

W lipcu 2017 roku na wyspę przerzucono
150 metrowy most pontonowy, wykonany z polietylenu.

Leśniczówka Drapałka

Nazwa leśniczówki pochodzi od nazwy kompleksu leśnego rozciągającego się wzdłuż drogi krajowej nr 11 na płn. gm. Kórnik. Leśniczówka położona jest przy drodze z Dziećmierowa do Gądek, już w trakcie powstania w 1846 roku stanowiła miejsce organizowania walki zbrojnej. Skoncentrowano tutaj oddział szturmowy do ataku na Poznań, pod dowództwem nadleśniczego Hipolita Trąbczyńskiego. W czasie II wojny światowej istniała tutaj placówka Narodowej Organizacji Bojowej Ziem Zachodnich „Topola”. Wydawano w niej gazetkę podziemną „Polska Narodowa” oraz prowadzono obserwacje istniejącej w pobliżu fabryki Focke Wulfa. W 1989 roku przez leśniczówką znalazł się obelisk upamiętniający wojenną działalność placówki. Na ścianie budynku zamieszczono tablicę poświęconą działalności konspiracyjnej Czesławy i Józefa Świgoniów. Pobliskie lasy były również po II w. św. miejscem kaźni żołnierzy wyklętych

Dom z 1817-19 roku w stylu szwajcarskim, z bali drewnianych, powstał z inicjatywy Edwarda Raczyńskiego. Przed jego progiem Edward Raczyński zakończył swoje życie 20 stycznia 1845 roku śmiercią samobójczą. Ten fakt upamiętnia armatka-wiwatówka którą hr. Raczyński rozstał się z życiem.

Makieta Borówiec

Ponad 300 m² powierzchni makiety kolejowej w skali H0 (1:87). Makieta prezentuje koleje europejskie poruszające się wśród krajobrazów współczesnej Europy. W ciągłym ruchu znajduje się 12 składów kolejowych, docelowo ma być ich 40, gdyż makieta jest ciągle rozbudowywana.

Głuszyna
Dawniej wieś, a od 1942 roku osiedle administracyjne w granicach Poznania. Głuszynę wymienia Jan Długosz w opisie najazdu Krzyżaków w 1331 roku na Wielkopolskę. W 1797 roku w Głuszynie urodził się Paweł Edmund Strzelecki, polski podróżnik i odkrywca. Wydarzenie to upamiętniają dwa pomniki (obelisk i głaz). W centrum starej wsi znajduje się gotycki, XIII-wieczny parafialny kościół św. Jakuba Większego Apostoła, powstały jako kolegiata z fundacji wojewody kaliskiego Mikołaj Przedpełkowic.

W 1364 roku Głuszyna przeszła na własność biskupów Poznańskich. W 1582 roku biskup Łukasz Kościelecki wcielił głuszyńską kolegiatę do kolegiaty przy kościele Wszystkich Świętych w Poznaniu. W 1603 roku kościół stracił rangę kolegiaty a prepozytami głuszyńskimi byli proboszczowie kościoła Wszystkich Świętych. W 1720 roku przyłączono kościół do prepozytury kolegiaty św. Marii Magdaleny (fary miejskiej). Kościół znajduje się na szlaku Wielkopolskiej Drogi św. Jakuba będącej fragmentem europejskiej sieci szlaków pielgrzymich prowadzących do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii. Szlak jest oznaczony w terenie symbolem białej muszli z czerwonym krzyżem na błękitnym tle i wiedzie z Gniezna przez Poznań do Głogowa, gdzie łączy się z dolnośląskim etapem Drogi. Na południe od Głuszyny do Kopli uchodzi Głuszec, prawobrzeżny dopływ Kopli, którego źródło znajduje się w lesie na wschód od ul. Ożarowskiej w Poznaniu i na południe od skrzyżowania z ul. Głuszyna.

Na odcinku pomiędzy Kamionkami i Sypniewem, a ujściem w Warcie bieg Głuszyny tworzy obszerna dolinę (wraz z biegiem mniejszych dopływów: Babinki – dopływ lewobrzeżny i Pietrzynki – dopływ prawobrzeżny), którą w 2. poł. lat 70. planowano zagospodarować na ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny. Większą cześć terenu zająć miał duży zbiornik retencyjny.

Kopla (Kopel)
Ciek IV rzędu, prawy dopływ Głuszynki. Niekiedy podawany w przebiegu do ujścia w Warcie. Wtedy jego lewym dopływem jest Głuszynka. Bywa określany również dopływem Michałówki, uchodzącej do Głuszynki. Ciek silnie bifurkujący np. ze Strugą Średzką. Źródła w okolicach Kostrzyna.

Michałówka

Ciek V rzędu, prawy dopływ Kopli. Niekiedy podawany jako bezpośredni dopływ Głuszynki. Wtedy jego głównym prawym dopływem jest Kopla. Źródła we wsi Zalasewo na płd. od Swarzędza

Główna plaża na jeziorze Raczyńskim w Zaniemyślu od strony jeziora.


Trzynastokilometrowy, rowerowy szlak dookoła jeziora Raczyńskiego prowadzi przez Zwolę do dawnej przeprawy na Warcie w Białym Gościńcu i wraca do Zaniemyśla przez Majdany.

20 stycznia 1846 r., przygnębiony oskarżeniami części opinii publicznej o nieuprawnione sponsorowanie słynnej poznańskiej złotej kaplicy, Edward hr. Raczyński popełnił samobójstwo strzałem z armatki – wiwatówki. Pochowany został po południowej stronie kościoła św. Wawrzyńca, a okazały nagrobek autorstwa Alberta Wolffa zdobi oryginalny posąg Higei z rysami żony Konstancji, który pierwotnie miał zdobić jeden z poznańskich pomników.


	Zaniemyski kościół pw. św. Wawrzyńca z l. 1840-42 stanął ok. 100 metrów na północ od starego drewnianego kościoła w osadzie Niezamyśl.


	Końcowa stacja 14 kilometrowego szlaku Średzkiej Kolei Powiatowej zbudowanej w 1910 roku.


W budynku dworca funkcjonuje małe muzeum kolejki.


Głuszynka pomiędzy jeziorami: Jeziory Małe i Jeziory Wielkie


	Prześwit w szacie roślinnej stanowiący oś widokową pałacu w Łęknie.


Zniszczone mauzoleum Jouanów na przesmyku pomiędzy jeziorami Łękno i Jeziory Wielkie.

	Rynna jezior kórnicko-zaniemyskich to polodowcowy twór, pradolina, być może pozostałość pierwotnego przebiegu Warty, którą wypełnia osiem jezior o powierzchni od 250 do 17 hektarów. Przepływa przez nie rzeka Głuszynka, kończąca bieg w Warcie. Do niedawna jezior było dziewięć, ale ostatnie w biegu Głuszynki jest już dziś niemal całkowicie zarośnięte. Część jezior otaczają lasy będące częścią Nadleśnictwa Babki. Bujna przyroda i przepiękne krajobrazy przyczyniły się do rozwoju turystyki i bazy turystycznej wokół jezior. Sprzyja temu zjawisku kontekst kulturowy. W dolinie Głuszynki, w Kórniku stoi słynny na cały kraj, jeden z najlepiej zachowanych zamków w stylu neogotyku angielskiego, pierwotnie siedziba Górków (inna budowla), później Działyńskich i Zamoyskich. To właśnie tutaj straszy najsłynniejsza polska Biała Dama, za życia Teofila z Działyńskich Szołdrska Potulicka, której portret wisi w jeden z zamkowych sal. Z zamkiem wspaniale koresponduje założenie parkowe – najstarsze polskie arboretum, pozostające pod zarządem Polskiej Akademii Nauk. W pobliskim Prowencie, dziś dzielnicy Kórnika, stoi dom, w którym przyszła na świat wielka polska poetka, noblistka Wisława Szymborska. Typowo turystyczno-rekreacyjny jest dziś Zaniemyśl na południowym krańcu rynny. Również i tutaj nie brakuje wielkiej historii. W 1815 roku gospodarzem trzy hektarowej wyspy na jeziorze zaniemyskim, którą - wg. legendy - usypać kazał wojewoda Stanisław Górka (by ukryć skarby) został Edward hr. Raczyński. Zbudował na niej drewniany dom w stylu szwajcarskim, w którym wypoczywał i spełniał marynistyczne marzenia organizujac na jeziorze "bitwy morskie". Na wyspie tragicznie zakończył życie, popełniając samobójstwo. W końcowym odcinku Głuszynki, w Głuszynie przyszedł na świat wielki podróżnik Paweł Edmund Strzelecki. Miejscowy, gotycki kościół znajduje się na europejskim szlaku św. Jakuba. Rynna Jezior kórnicko-zaniemyskich od zarania pełniła ważną rolę w systemie obronnym grodów centralnych państwa gnieźnieńskiego. Przez dwa przesmyki miedzy jeziorami prowadziły ważne szlaki. Pierwszym z nich był przesmyk pomiędzy jeziorami bnińskim i kórnickim, na szlaku prowadzącym ze Śląska i Czech do Poznania i Gniezna. Miejsca tego strzegł gród obronny zlokalizowany na wrzynającym się w wody jeziora bnińskiego półwyspie Szyja. Gród ten pełnił funkcje siedziby kasztelanii. Drugi bród, pomiędzy jeziorami Raczyńskim i Łękno zyskał na znaczeniu prawdopodobnie nieco później, gdy wzrastała lokalna pozycja Środy. Czas przejechać wzdłuż jezior!

	Dom w stylu szwajcarskim na wyspie Edwarda w Zaniemyślu. Należał do Edwarda hr. Raczyńskiego
	Łysa Góra Południowo – wschodni skraj rynny opiera się o ujście Moskawy, płynącej z północy głównej rzeki powiatu średzkiego, i wpadającej do Warty. Gwałtownie wznoszący się teren z poziomu 60 m ma swoją kulminację we wzniesieniu „Łysa Góra” (106,1 m n. p. m.). Wzniesienie jest równocześnie kulminacją wysoczyzny morenowej oddzielającej bieg rynny (i rzeki Głuszynki) w kierunku północnym od rzeki Warty. Wysoczyzna ta miała znaczenie komunikacyjne w czasach pierwszych Piastów i wcześniej. Tędy właśnie biegł pierwotnie szlak handlowy ze Śląska przez kasztelanię Śremską i dalej na północ do Giecza. Widoczny, także i dzisiaj, biegł przez Mechlin i Dąbrowę do Zwoli, a dalej przez Czarnotki i Brzostek do brodu na Moskawie, w okolicach dzisiejszego mostu na Strudze Średzkiej, przy ul. Niedziałkowskiego, w Środzie. Szlak ten kontrolowany był przez grodzisko położone na lewym brzegu Szywry (Kępa Wlk.), tuż przed jej ujściem do Moskawy. Część wysoczyzny stanowią wydmy śródlądowe.

	Kórnicki zamek Górków, Działyńskich i Zamojskich. W XIX wieku zyskał swój neogotycki charakter i jest jednym z najbardziej znanych zabytków w Polsce.
	Jezioro Raczyńskie (Zaniemyskie, Niezamyśl) Pierwsze jezioro w rynnie o pow. 99,5 ha i głębokości maks. 5,8 m. Długość ok. 2,4 km, szerokość maks. 620 m. Zwierciadło wody położone jest na wysokości 65 m n.p.m. W całości na terenie gm. Zaniemyśl. Jan Długosz i Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podają, że jezioro w formie jednego zbiornika ciągnie się na północ aż do Głuszyny, co wobec zachodzącego ciągle procesu wypłycania się wód jeziornych może stanowić opis faktyczny tamtego czasu. Długosz podaje także, ze miejscowi chłopi w obronie przed Krzyżakami zbudowali długi system umocnień w postaci wału, obecnego do dziś w terenie. Badania terenowe w 2 poł. XX wieku wykluczyły, że elementy te powstały ręka człowieka i przyjmuje się je dziś za wał morenowy. Wobec tak ukształtowanej naturalnej granicy, w ciekawym świetle stają rozważania na temat przebiegu szlaków handlowych czy układu brodów. W książce „Ziemia Zaniemyska” (Stowarzyszenie „Ziemia Zaniemyska”, 2014, str. 32) autorzy błędnie przyjmują, że „Osada (Niezamyśl) była pierwotnie czołem wczesnośredniowiecznego opola, przy ważnych strategicznie i handlowo szlakach, jeden z nich prowadził z Poznania do Wrocławia, będąc na odcinku od Bnina przez Niezamyśl do Śremu wariantem szlaku głównego, drugi z Gniezna do Głogowa przez Giecz, Środę, Niezamyśl i Śrem.” Szlaki główne, idące z Poznania i Gniezna na Śląsk przecinały początkowo rynnę tylko w dwóch miejscach: w Bninie (kontrolowany przez gród na płw. Szyja) oraz na odcinku Dąbrowa – Czarnotki, omijając jezioro Niezamyskie. W tym układzie osada rycerska Niezamyśl (być może z punktem obronnym na wyspie), wraz z grodem w Łęknie i osadą rycerską w Jeziorach, pełnić mogła rolę punktów „kontrolnych” rubieży obronnej jaką stanowiła rynna jeziorna. Tym samym droga biegnąca od Bnina przez Jeziory i dalej do Niezamyśla i grodu w Kępie pełniła jedynie rolę rokadową, łącząca stanice, w pasie obrony. W chwili emancypacji Środy, jako osady handlowej spod opieki Giecza, nowego znaczenia nabrał bród w okolicach Niezamyśla, ukształtowany z czasem jako miejsce przeprawy nowego, krótszego szlaku w kierunku Śremu, istniejącego do dzisiaj. Mogło mieć to także związek z obniżaniem się lustra wody w rynnie.

	Gotycki kościół pw. św. Jakuba Większego Apostoła w Głuszynie znajduje się na wielkopolskiej części szlaku św. Jakuba, prowadzącego do Santiago de Compostella.



Łysa Góra Jezioro Raczyńskie Wyspa Edwarda Zaniemyśl Głuszynka Łękno Polwica Jezioro Łękno Jezioro Jeziory Małe Dęby Jezioro Jeziory Wielkie Jeziory Wielkie Jezioro Bnińskie Bnin i Kórnik Arboretum Instytut dendrologi PAN Jezioro Kórnickie Jezioro Skrzynki Duże (także Skrzynka, Skrzynieckie, Wrońskie) Jezioro Skrzynki Małe (także Skrzynieckie Małe) Jezioro Borówieckie (Borowieckie) Obserwatorium Astrogeodynamiczne w Borówcu Leśniczówka Drapałka Makieta Borówiec Głuszyna Kopla (Kopel)	Grafiki: Rynna jezior i jej otoczenie - mapka Daty z historii Zaniemyśla Daty z historii Bnina i Kórnika Jan Długosz o bitwie z Krzyżakami Sukcesja dóbr zaniemyskich Sukcesja dóbr kórnickich Jeziora rynny - tabela Rynna jezior - mapa Rynna jezior - ochrona przyrody Wyspa Edwarda - plan dom na Wyspie Edwarda - plan Kościół pw. św. Wawrzyńca w Zaniemyślu - plan Park w Kórniku - plan