Środa Wielkopolska



Mrok dziejów >> Piastowie >> Rzeczpospolita Obojga Narodów >> Ojczyzna bez państwa >> XX lecie i wojna >>	Współczesność >> Na grobach mistrzów >> Kolebka. Ukochana Wielkopolska >> Najpiękniejsze polskie góry - Bieszczady >> Na szlaku >>

    Gdynia – miasto „z morza i marzeń”. Niektórzy mówią: polskie Iquitos – miasto dla zuchwałych. Nie ma starówki i nie ma historycznych obciążeń… A turyści ciągle potrafią pytać o stare miasto… Teraz – a właściwie od nastu lat to także moje miasto; rozumiem jego legendę i mam w nim „swoje” miejsca.
    Jest także, a może przede wszystkim, Środa Wielkopolska i okolice – kraj lat dziecinnych, który ciągle na nowo staram się opisać na tej stronie. Opuściłem go do szkół udając się dawnymi czasy. Później służba „pro patria” rzuciła mnie nad polskie morze. Ale do małej ojczyzny powracam z sentymentem i przekonaniem, że warto jest mieć swoje mniejsze niebo w życiu. Zwłaszcza te kilka magicznych miejsc.
    I dom duży. Pomiędzy falą omiatającą wybrzeże, a Tatrami, pomiędzy dużą wyspą, a nieskończenie pięknymi Bieszczadami. Jestem niepoprawnym polonofilem. Interesuje mnie tylko ten krajobraz, tylko ten kolor nieba i zapach powietrza. Interesuje mnie ta historycznie ukształtowana tożsamość, którą tak trudno zdefiniować, jak każde uczucie. Więc ciągle mam chęć do powiększania tej życiowej przestrzeni, choć jest stabilna i oswojona – odkrywam Polskę, bo czuję ten szopenowski krajobraz i rozumiem jego historię.

Ta przestrzeń to także muzyka, brytyjski „triumwirat”: The Beatles, Pink Floyd i Dire Straits. Nie koniecznie w tej kolejności. „Where Do You Think You’re Going” czy „Lśnij, szalony diamencie” – poezja dźwięku. A „Atom heart mother” we fragmentach potrafi zawsze wzruszyć mnie tak, jakbym słuchał tej suity pierwszy raz. Czasem „wzywam” Leonarda Cohena, czasem wystarczy nauczyciel historii Kaczmarski, albo na nowo odkrywany nieposągowy Nohawica. W słowie pisanym nie przedkładam niczego ponad Iwaszkiewicza i Żeromskiego, ale czasem trzeba sięgnąć po poezję i tu zjawia się Leśmian, gdy „o nic nie chodzi” i rewolucyjny Broniewski, który krzyczy mi nad uchem: Życie jest diabła warte / poza Szopenem, Mozartem; / poza Słowackim i Mickiewiczem / jest w ogóle niczem.”

Życiowa maksyma? "Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy". Ciągle pociesza mnie to, że powiedział to Einstein. Niezmiennie fascynuje mnie wszystko, co lata, tak, ptaki też, choć mam na myśli raczej o awiację. A kiedy trzeba się wreszcie wyciszyć wzrok pada na albumy z Caravaggiem – na te subtelne cienie i blaski albo na grafiki Durera. Oraz jednym tchem: Malczewski i Gierymski. Ulubiony film? Chyba „Zapach kobiety” z genialną rolą Pacino. To film o wartościach, o ich priorytetach i o tym co w życiu warto. Nie, nie jest nudne kino polskie: najlepiej Wajda (Panny z Wilka; ten klimat przemijania oraz gdzie szukać tych folwarków, ziemiańskiej przedwojennej Polski?) Kolski, no może czasem nie zastąpiony bywa Kieślowski, a na chandrę adaptacja „Nad Niemnem” ze świetnym śp. Jackiem Chmielnikiem: „Co to za kraj? Tu wszyscy po kimś albo za czymś płaczą!”

"Trójka - najlepsza stacja radiowa!" Niestety, była nią kiedyś... Dopóki źli ludzie nie postanowili zarżnąć ją z powodów ideologicznych. Słowo z sensem i muzyka z sensem nadal się liczą, więc teraz Radio 357! Muzycznie, od początku do końca ukształtowali mnie Marek Niedźwiecki i Piotr Kaczkowski, a Lista przebojów to wspomnienia. I tak już od ho ho ho albo i dłużej. Acha i jeszcze jedno: na co patrzą żołnierze w „Pikiecie” Gierymskiego? Nie, nie poszukuję tutaj odpowiedzi – ważne jest raczej pytanie. Bo wszystkie ważne odpowiedzi dopiero przed nami.

* * *

Uwielbiam zwiedzać Polskę. Staram się w tych peregrynacjach, by słowo "zwiedzać" zawsze znaczyło dużo więcej niż "bywać". Niepoprawny polonofil – a ta nieuleczalna „przypadłość” stała się moim udziałem – stara się przede wszystkim poznawać. Krajobraz, zachowany i przetworzony, dzieje malowane architekturą – słowem: obraz tożsamości. Tożsamości kształtowanej państwowością pierwszych Piastów i stabilizacją ostatniego z dynastii. Tożsamości kształtowanej rosnącą potęgą Jagiellonów, która już u progu, złamała potęgę krzyżacką, by później, mądrością braci szlacheckiej, stać się udziałem stanowej monarchii, Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obojga tylko z nazwy, bo było ich znacznie więcej. Krakowska szkoła historyczna miała rację: jest jakiś fatalizm w Nas samych, że Pierwszą Rzeczypospolitą obróciliśmy w niwecz. Mylili się co do jej dorobku. A ślady tego dorobku ostały się wszędzie. I w tym miała rację, że wszystkie te nasze płomienne zrywy od Baru poczynając, poprzez insurekcyjne kosy, marsze Z ziemi włoskiej do Polski i na Saint Domingo, poprzez rewolucyjne wiosny narodów, poprzez niemożność listopadowych generałów i styczniowe śniegi pokrywające brzegi Wiernej Rzeki i to ostatnie, kolumbowskie, winne śmierci Baczyńskiego – że te wszystkie „o naszą i waszą wolność” w istocie na niewiele się zdały. Tych śladów, podobnie jak tych po pierwszej Rzeczypospolitej również nie brakuje – ciągle warto je zobaczyć. Ale jest w tej chęci do

poznawania Polski także we mnie ta druga tradycja, romantyczna, mickiewiczowska, grotgerrowska i sienkiewiczowska "ku pokrzepieniu serc". I równie jest we mnie silna i równie mi z nią dobrze, co z prawdami szkoły krakowskiej. Ileż tego romantyzmu w antyromantycznej "zaśnieżonej beznadzieją zrywu" "Wiernej Rzece", w której Żeromski potrafi zapisać takie zdanie: "Stare, wysokie topole huczały głucho hymny od wczesnego dzieciństwa znane sercu i uchu.". Koncepcje: piastowska i jagiellonowska, tradycje organicznikowska i romantyczna – znoszą się we mnie wzajemnie pozostawiając to, co było w tej pogmatwanej historii piękne, trudne, wspólne, wzniosłe i Nasze. Więc zwiedzam, czyli poznaję. Poznaję samego siebie.

* * *

Mrok dziejów

Dolina prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym. "Kropla drąży skałę" mawia przysłowie. No i wydrążyła: "Maczugę Herkulesa".	Widok z najwyższego wzniesienia na Niżu Polskim czyli Wieżycy.	Dąb Bażyńskiego w Kadynach, "wystrzelił" z ziemi gdy dawna kraina Prusów padała pod jarzmem Krzyżackim.


Goci, germański lud ze Skandynawii podbijali ziemie zajęte później przez Słowian już od I w. n.e. Efektem ich wędrówek była, identyfikowana przez archeologów, kultura wielbarska. Pozostawili po sobie kamienne kręgi kultowe. Najsłynniejsze z nich znajdują się w Odrach k. Czerska, a tutaj Leśno k. Brus.	Już Długosz w "Kronice..." pisał o ziemi "rodzącej garnki" z pradawnych czasów, w okolicach Śremu. Te gliniane naczynia eksponowane są na podziemnej trasie turystycznej pod sandomierskim rynkiem.	Jezioro licheńskie widziane z wieży dzwonnicy bazyliki. W czasach przedpaństwowych okolice jeziora pełniły rolę miejsca kultu słowiańskiego, a resztki kamiennego ołtarza pochłonęła toń jeziora.


		Raczki k. Elbląga. W szerokiej delcie Wisły, na wiślanych Żuławach notujemy depresję niczym w Holandii. Nie dziwi więc, że masowo osiedlali się tu holenderscy Mennonici, przyworząc ze sobą swoją kulturę, a zwłaszcza przepiękną podcieniową architekturę.


		Przełom Dunajca widziany z Sokolicy. Ileż trzeba wodzie siły i systematyczności , by przebiła się przez takie góry?


Jedna ze studni w masywie Szczelińca Wielkiego, w Górach Stołowych. Górki średnio stare; raptem 30 milionów lat.	Trzcinica, zwana Karpacką Troją, jedno z najstarszych grodzisk w Polsce. Nim w latach 1991-97 przeprowadzono tu pierwsze badania, miejscowa ludność nazywała to miejsce "Wałami Królewskimi". Badania archeologiczne odsłoniły nawarstwienia kulturowe m.in. najdalej na północ wysunięte stanowisko kultury anatolijsko - bałkańskiej, a później potężne, trzyczłonowe grodzisko bardzo rowiniętego ludu kultury Ottomani - Fizeszaboni. W czasach historycznych był tu ośrodek władzy piastowskiej, którego kres nastąpił po odzyskaniu przez Ruś Kijowską grodów czerwieńskich. W 2010 r. otwarto skansen.


Andrzej Wajda zachwycił się tym suwalskim, polodowcowym krajobrazem i zatrzymał ten zachwyt na zawsze w historii polskiego filmu, w kilku scenach "Pana Tadeusza". Smolniki, na wschód od Jeziora Hańcza


Mityczna Ślęża wznosząca się 718 m nad poziom morza i wyrastająca 500 metrów ponad teren, zawsze budziła ciekawość. Pogański Kult Solarny na zboczach góry trwał tutaj już w epoce brązu, gdy okolice zamieszkiwali Celtowie. Później, w czasach rzymskich, Ślęża stała się świętą górą Silingów kojarzonych z Kulturą Przeworską. Niektórzy badacze skłaniają się ku hipotezie, że to właśnie od nazwy tego plemiania pochodzi nazwa góry, a później także całego Śląska. Ale rodzima etymologia każe wywodzić nazwę od słowa Ślęga, które oznacza błoto. W 1110 roku palatyn Krzywoustego Piotr Włostowic, ten sam który ufundował klasztor w Strzelnie, sprowadził na Ślężę Augustianów. Wtedy góra nosiła nazwę Monte Silenci - Góra Milczenia. Z czasów przedhistorycznych na Ślęży pozostały kamienne wały kultowe i inspirujące rzeźby - m.in. panna z rybą i dzik (po lewej) oraz słynny niedźwiedź (po prawej). Obszar masywu chroni dziś Rezerwat Krajobrazowo - geologiczny i historyczny Góry Ślęża.		14 hektarowy rezerwat "Prządki" pod Krosnem gromadzi skały piaskowcowe o fantazyjnych formach. Legenda głosi, że przypominające ludzkie postacie skały to dziewczyny ukarane za przędzenie lnu w święto.


Gdy na przełomie XIV i XV wieku miejscowa społeczność wznosiła swoją świątynię, do brzegu morza, od centrum wsi Trzęsacz, były ponad dwa kilometry. W 1534 roku kościół przejęła gmina ewangelicka i wykorzystywała go do marca 1874 roku. Postępujące w tym rejonie wybrzeża gwałtowne procesy abrazyjne spowodowały, że kościół znalazł się na skraju klifu. Już w początku XIX wieku trzeba było zamknąć cmentarz, wkrótce w całości zabrany przez Bałtyk. Do dzisiaj przetrwała tylko 6 metrowa ściana południowa nawy i wygląda na to, że dzięki podjętej na przełomie wieków incjatywie samorządowej, chwilowo walka z żywiołem została wygrana. Bitwa, nie wojna...	W 1914 roku znaleziono tutaj 70 kilogramów brył żelaza i szybko skonstatowano, że to chyba z kosmosu. A i owszem, z kosmosu, bo to miejsce upadku meteorytu w Morasku pod Poznaniem, który był łaskaw przywalić z impetem w powierzchnię ziemi pomiędzy 4100 a 2700 rokiem p. n. e. Dzisiaj cały teren jest rezerwatem.	Głaz św. Jadwigi leży w lesie koło Gołuchowa. Mający 22 metry obwodu jest szóstym co do wielkości głazem narzutowym w Polsce.

Piastowie

XII wieczna, romańska kolegiata w Tumie. Tum czyli dom Boży. Wcześniej istniało tutaj opactwo benedyktyńskie, to samo które przeniesiono za Mieszka Starego do Mogilna. Odbywały się tutaj synody łęczyckie, z których pełną garścią zaczerpnął polski parlamentaryzm.	Brama zamku w Ojcowie (po prawej) i ruiny Rabsztyna (po lewej).


Góra św. Wawrzyńca. Piastowski Kałdus k. Chełmna. Jeden z najważniejszych ośrodków administracyjnych państwa Piastów. Archeolodzy odnaleźli tu m.in. trójnawową bazylikę romańską. Gdy upadł Kałdus, obok powstał Starogród, pełniący funkcje kasztelańskie i komturskie. W XIII wieku translokowany został przez Krzyżaków na obecne miejsce, czyli Chełmno.		Zamek Piastów Ślaskich w Brzegu powstał w XIII w. Gdy w Krakowie, jednoczący kraj, Łokietek ścigał uczestników buntu Wójta Alberta, śląskie księstwo brzeskie wyodrębniło się z ks. Legnickiego. W poł. XVI wieku zamek przebudowany został w duchu renesansu i nazywany jest Śląskim Wawelem.


		Ruiny trzynastowiecznego kościoła św. Marcina w Gryżynie k. Kościana. Kościół popadł w ten stan już w XVIII wieku. Obok ruin do 1875 roku rosła słynna brzoza gryżyńska, znana z ludowych podań i opowieści etnografów.


Prezbiterium świątyni w Kamieniu Pomorskim rozpoczęto budować w roku 1180. Osiem lat później kościół stał się katadrą historycznej diecezji pomorskiej. Wcześniej tę rolę pełnił pobliski Wolin. Całość założenia ukończono dopiero w końcu XV wieku, ale już w 1535 roku przeszedł w ręce Luteran i pozostawał protestancki do zakończenia II wojny światowej. Dziś to wspaniałe założenie pełni rolę konkatedry archidiecezji szczecińsko - kamieńskiej. W 2005 roku został uznany decyzją Prezydenta RP za Pomnik historii. Warto posłuchać słynnych kamieńskich organów! Konkatedra z Kamienia Pomorskiego równie imponująco wygląda w miniaturze - Park miniatur w Niechorzu.


Nim "nastała" Częstochowa najważniejszym miejscem kultowym Polski był klasztor na Świętym Krzyżu. Już w czasach słowiańskich zbudowano tutaj kamienny wał kultowy, a 1006 r. Bolesław Chrobry sprowadził do niego zakonników z Monte Cassino. Klasztor ufundował Krzywousty, sprowadzając relikwie krzyża św. z Węgier.


		Pierwsze polskie wielkie zwycięstwo. 24 czerwca 972 r. w zasadzkę pod Cedynią, starannie przygotowaną przez Mieszka I i jego brata Czcibora wpadły wojska margrabiego Marchii Łużyckiej Hodona i możnowładcy Zygfryda von Walbeck, którzy wbrew woli cesarza Ottona I postanowili uderzyć na Mieszkową dziedzinę. Zwycięstwo było zupełne, a jedną z jego konsekwencji było zwrócenie uwagi Ottona I na rosnące w siłę księstwo Piastów.


W murach benedyktyńskiego opactwa w Lubiniu tworzył nasz pierwszy kronikarz Gall zwany Anonimem.	Jędrzejowski klasztor cystersów, w murach którego zamieszkał drugi kronikarz, mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem.	Jan Długosz h. Wieniawa zwany ojcem polskiej historiografii, sekretarz Zbigniewa Oleśnickiego i Kazimierza Jagiellończyka oraz wychowawca królewskich synów. Pochowany na krakowskiej skałce. Na przełomie XIX i XX wieku odsądzony od czci i wiary; konfabulował mistrz Długosz na potęgę. Dziś jego "Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego" uznawane są, mimo wszystko, za jedno z ciekawszych źródeł historii Polski.


Po Gallu Anonimie i Wincentym Kadłubku, a przed Długoszem polska historiografia miała Janka z Czarnkowa, autora Chronicum Polonorum. Podkanclerzy Koronny zapowiadał się na dobrego i wywarzonego polityka, jednak śmierć Kazimierza Wielkiego przekreśliła te plany. Janko stanął po stronie Kaźka Słupskiego i przeciw Andegawenom, a nadto miał dopuścić się kradzieży regaliów z królewskiego grobu. Resztę życia spędził na emigracji i jako duchowny w Gnieźnie. Może gdyby nie przerwana kariera urzędnicza, nigdy nie powstałaby Kronika?		Książę krakowsko - sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał ziemię sądecką żonie, księżniczce węgierskiej Kindze. Późniejsza święta ufundowała klasztor klarysek w Starym Sączu w 1280 roku i tutaj dokonała żywota. Opuściła go tylko raz, gdy w obawie przed zagonem tatarskim w 1287r udała się z siostrami na zamek pieniński.


Siedziba książęca (palatium) w Przemyślu powstała najprawdopodobniej pod koniec panowania Bolesława Chrobrego. Miała plan bardzo podobny do niezrealizowanej budowli w Gieczu i zrealizowanej na Ostrowie Lednickim, choć kształtem rotundy bardziej przypomina palatium z grodu w Wiślicy. Dzisiejszy zamek na wzgórzu to inwestycja Kazimierza Wielkiego, choć z pierwotnej budowli pozostała tylko ostrołukowa brama wjazdowa.	W 2 poł. XII wieku w osadzie przygrodowej Przemyśla powstaje romańska rotunda pw. św. Mikołaja. W tym czasie Przemyśl jest powoli upadającą, na rzecz Halicza, stolicą rządzonego przez Rurykowiczów księstwa halicko- Włodzimierskiego. Rotunda została rozebrana w poł. XIV wieku robiąc miejsce na prezbiterium dzisiejszej Bazyliki archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela. Zachowane mury fundamentowe romańskiej rotundy zostały udostępnione do zwiedzania w podziemiach Bazyliki w 2019 roku.


Słynne Drzwi Płockie strzegące dostępu do katedry. Powstały w rękach genialnych odlewników z Magdeburga w pocz. XII wieku, z fundacji bp. Aleksandra z Mallone, dla katedry Płockiej. Dziś, w orginale, znajdują się w Soborze św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim, w Rosji. Być może zostały zrabowane przez Litwinów, a być może stanowiły dar dla Szymona Lingwena brata Jagiełły i pana na Nowogrodzie. Teorii jest więcej. Kopia drzwi odlana w 1982 roku trafiła w to samo miejsce skąd zabrano oryginał.		Kaplica grobowa skrywa m.in. szczątki Bolesława Krzywoustego, tego o którym polska historiografia z wyrzutem i pejoratywnym, niesłusznym wydźwiękiem nauczała, że dokonał "rozbicia dzielnicowego". W rzeczywistości genialny Krzywousty skodyfikował tendencję znaną w całej ówczesnej Europie, w której bez odpowiednich testamentów przepadały całe królestwa.


Olsztyńska warownia to jedne z piekniejszych ruin w Polsce. W czasach świetności chroniła granice państwa Kazimierza Wielkiego. W jej lochu skonał śmiercią głodową ten, który odważył się podnieść rękę na królewski majestat, wojewoda poznański Maćko Borkowic. Wcześniej jednak ukorzył się, a w rocie przysięgi na wierność królowi po raz pierszy pada słowo "Rzeczypospolita", choć użyte jeszcze w łacinie.


W końcu XII wieku w ten rejon przybyła grupa Cystersów z duńskiej Zelandii. Wznieśli tutaj klasztor, a miejsce nazwali Mera Vallis, czyli czysta dolina. Jednak, to starosłowiańska nazwa Kolbatz przemawiała bardziej. Dziś zespół pocysterski w Kołbaczu to jeden z ważniejszych pocysterskich zabytków w Polsce i Pomnik historii. Tak duża ceglana świątynia, w tak małej wsi robi duże wrażenie. Obok świątyni zachował się doskonale zachowany i zagospodarowany dom opata.	Pięcionawowa Bazylika konkatedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu widziała niejedno. Prawdopodobnie już po rozpoczęciu budowy w pocz. XIV wieku, na skutek osiadania gruntu rozeszły się filary podtrzymujące sklepienie, co nie przeszkodziło w ukończeniu budowli. Od XVI wieku świątynia była luterańska. W trakcie walk o Kołobrzeg kościół został strasznie zniszczony. Szacuje się, że w bryłę kościoł uderzyło około 1000 rakiet z Katiusz. Do 1957 roku pozostawał ruiną. W środku warto zobaczyć przepiękny i olbrzymi, gotycki świecznik z brązu.


Tyniecki klasztor benedyktynów. Czy w jego murach spoczął król, który odważył się podnieść rękę na biskupa lub (wersja 2) nie bał się srogo ukarać biskupiej zdrady - Bolesław Śmiały? Nawet jeśli jego krótkie panowanie w miarę upływu czasu jest coraz lepiej oceniane przez historyków, a legenda św. Stanisława często odbrązowiana, Śmiały - król Polski nie ma swojego grobu.		Krakowska Skałka. To tutaj doszło do tragicznych wydarzeń z udziałem króla i biskupa.


Wzgórze zamkowe w Cieszynie, stromo opadające ku granicznej Olzie, unosi jeden z najcenniejszych polskich zabytków romańskich - rotundę pw. św. Mikołaja. Budowano ją w czasie gdy w Łeczycy odbywał się Zjazd nazwany przez Matejkę Pierwszym Sejmem (1180).	Ruiny ogrodzienieckiej warowni widziane z Góry Birów.	Tablica na kieleckiej katedrze poświęcona Wincentemu z Kielc. Nie wiadomo dziś, czy ten dominikanin istotnie pochodził z Kielc. Jedno jest pewne: jego interpretacja żywotu Stanisława ze Szczepanowa sprawiła, że kanonizowano biskupa, a skazano na potępienie króla. Ale Wincenty napisał także: "Raduj się Matko - Polsko W sławne potomstwo płodna". czyli Gaudemater Polonia, jeden z najważniejszych polskich tekstów hymnicznych.


Płaskorzeźba ostatniej wieczerzy wykonana w soli, wszak to kaplica św. Kingi w Wielickiej kopalni. Wieliczka była perłą w Koronie Rzeczypospolitej.	Nim jednak rozpoczęto fedrowanie w Wieliczce od pokolenia bogactwo niebywałe zapewniała Bochnia, przemysłowo od czasu mniej więcej, gdy Krzywousty sporządzał swój testament.	Dolina Prądnika widziana z dziedzińca Pieskowej Skały.


Klasztor cysterski w Henrykowie. To tutaj w dziele zwanym dziś Księgą Henrykowską zapisano słynne pierwsze zdanie w języku polskim: "Daj ać ja pobrusa, a ti pocziwaj", co w przekładzie na współczesną polszczyznę brzmiało by: "Daj ja pokręcę a ty sobie odpocznij"	Opactwo cysterskie w Krzeszowie zwane perłą baroku śląskiego. W tym samym roku w którym Łokietek zrzekł się Małopolski (1292) jego dalszy kuzyn z linii Piastów Śląskich Bolko I Surowy, prawnuk Św. Jadwigi Śląskiej sprowadził do Krzeszowa mnichów z Henrykowa, dając początek wspaniałemu później założeniu. Bolko I spoczął w krzeszowskim mauzoleum.	Trzeci co do wielkości w Polsce (po Wawelu i Malborku) zamek w wałbrzyskim Książu. Pierwszą gotycką jeszcze budowlę fundował również Bolko I. Zamek słynie z historii przepięknej Marii Teresy Oliwii Hochberg von Pless zwanej "Daisy", której brat był ojczymem W. Churchila oraz owianej mrokiem tajemnic tajnej kwatery Hitlera.


Zwołane przez Łokietka 26 maja 1331 r. na zamku w Chęcinach Generalis Omnium Tarrari Conventum uważane są powszechnie (za Lelewelem) za pierwszy walny sejm, pierwozór tego późniejszego. Stąd Łokietek wyruszył pod Płowce, a sam królewski zamek pełnił rolę skarbca archidiecezji gnieźnieńskiej.


Zamek w Bolkowie, z nietypową wieżą dziobową fundował ojciec Bolka I, Bolesław II Rogatka. Dziś to malownicza ruina, w której odbywają się słynne festiwale muzyki gotyckiej Castle Party.	Klasztor Cysterek w Trzebnicy fundowała ich gorąca orędowniczka Jadwiga Śląska, matka Bolesława Pobożnego poległego pod Legnicą. Jadwiga została kanonizowana już w XIII wieku i szybko stała się patronką Polski i Śląska, jednak jej postać i kanonizacja wybiegały daleko dalej. Fryderyk II Wielki ufundował katedrę berlińską pw. św. Jadwigi Śląskiej - siedzibę biskupa Berlina. Dziś święta przedstawiona jest najczęściej z modelem ufundowanego przez siebie kościoła na ręku.	Czterysta sześdziesiąt metrów nad poziomem morza, w dolinie Popradu, w Rytrze, stoi zamek broniący szlaku biegnącego na południe, pomiędzy pasmami Jaworzyny i Radziejowej. Pierwsze wzmianki o zamku pojawiają się w przywileju Łokietka dla starosądeckich klarysek, na pobór cła. W XV w pełnił rolę siedziby starostów sądeckich, wiek później był już ruiną, pozostając nią do dziś. Ale widok przepiękny.


Rezerwat Archeologiczny Kalisz-Zawodzie. Czy to tutaj zaczyna się historia rodu Piastów. Chciałbym wierzyć, że jednak w Gieczu. Ale wiem także, że nauka nie jest kwestią wiary. Na terenie dawnego grodu można zobaczyć kamienne relikty fundamentów kolegiaty pw. śwśw. Piotra i Pawła, ufundowanej przez Mieszka III Starego.	Kościół w Kotłowie pochodzi z XII wieku i powstał z fundacji Piotra Włostowica lub Mieszka III Starego. Najstarszą, romańską część kościoła stanowi nawa główna i półkolista absyda.	Gród na Ostrowie Lednickim, czyli jednym z grodów centralnych państwa Piastów. To tutaj najprawdopobniej, na Wielkanoc roku 966 Mieszko przyjął Chrzest.


Tablice nagrobne piastowskich książąt śląskich na murach wrocławskiego kościoła św. Krzyża.	Zamek w Będzinie powstał jako Orle Gniazdo na granicy Kazimierza Wielkiego, nad Czarną Przemszą. Powstałe u jego stóp miasto było historyczną stolicą Zagłębia Dąbrowskiego.	Ruiny zamku w Smoleniu, nie często odwiedzane przez turystów.

Już w XIII wieku w Siewierzu istniała kasztelania, a w połowie XV wieku miasto stało się siedzibą księstwa pozostającego we władaniu biskupów krakowskich. W czasie szwedzkiego najazdu biskupie księstwo siewierskie pozostało neutralne. Sejm Wielki zlikwidował je, ale już 18 lat później Napoleon restytułował i nadał jednemu ze swoich najdzielniejszych z dzielnych, marszałkowi Jeanowi Lannowi. Marszałek Lannes, zdobywca Saragossy, jako jeden z nielicznych zwracał się do cesarza per "Ty". Podobno nowy władca księstwa Siewierskiego mógł nawet w obecności wodza klnąć...


Zamek w Mirowie (z lewej), podobnie jak bratni w pobliskich Bobolicach (z prawej) wyglądają jak słynne zamki w dolinie Loary. A to przecież dziełko obronne Kazimierza, któremu potomni nadali przydomek Wielki. Ten z prawej doczekał się odbudowy.		Zamek Sobień niedaleko Sanoka to dziś tylko malownicze ruiny z panoramą na San. Na zamku Elżbieta Łokietkówna dokonała nadania dla Klarysek w Starym Sączu, a Władysław Jagiełło nadał go Kmitom. Później władali tu Stadniccy, Ossolińscy i Mniszchowie, a od pocz. XIX wieku Krasiccy.


Zamek Kamieniec w podkrośnieńskiej Korczynie - Odrzykoniu. Powstał z XIV wieku i gościł zwycięscę spod Grunwaldu. W pocz. XVI wieku zamkiem władał Mikołaj Kamieniecki, pierwszy dożywotni Hetman Wielki Koronny. Później majątek uległ podziałowi, a różnymi częściami zamku władali Bonerowie, Firlejowie, Stadniccy i Skotniccy.W pobliskim Korczynie ślub z panią Zofią z Jabłonowskich Skarbkową brał hrabia Aleksander Fredro, która w posagu wniosła pisarzowi połowę zamku. W rodzinnym archiwum żony Fredro znalazł historię waśni rodowych pomiędzy Skotnickimi i Firlejami i przeniósł ja na karty "Zemsty". W 1894 roku, w setną rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej na zamku górnym odsłonięto pomnik Kościuszki.


Na wysokim grudziądzkim klifie pierwsza była piastowska strażnica, zniszczona przez Prusów. Później, w XIII wieku Zakoń Krzyżacki wzniósł umocniony drewniany gródek, jako siedzibę komturii. Ok. 1300 roku powstała murowana wieża Klimek, która przetrwała do marca 1945, gdy zostala wysadzona przez Niemców. Wzniesiony w pocz. XIV wieku murowany zamek przetrwał tylko do czasów Fryderyka Wielkiego.	W romańskiej kolegiacie w Opatowie odbywały się sejmiki ziemskie województwa sandomierskiego. By odpowiednio motywować szlachtę wnętrze pokryto wspaniałymi, monumetalnymi, patriotycznymi malowidłami.	Po Muszyńskim zamku pozostały fragmenty murów i baszty. Powstał prawdopobnie w poc. XIV wieku jako rezydencja starostów Państwa Muszyńskiego - historyczego latyfundium z własną administracją, sądownictwem i wojskiem.


Kazimierz Dolny n. Wisłą. Nazwa miasta upamiętnia nie - wbrew pozorom - Kazimierza Wielkiego, lecz Sprawiedliwego, który w 1181 roku przekazał istniejącą tutaj osadę Norbertankom. Ale miasto i zamek to już robota Kazika Wielkiego.

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Nim nastała Rzeczypospolita Obojga Narodów na polach Grunwaldu Jagiełło i Witold złamali potegę Zakonu. Zwycięstwo, choć kompletne w bitwie nie okazało sie takim w wojnie. Ale przecież argumenty Jasienicy, że tak właśnie musiało być trudno podważać. Ostatnia wielka bitwa rycerskiej Europy.	Serce jagiellonowskiej Polski - Wawel i królewska katedra.	Pomnik grunwaldzki w Krakowie, odsłonięty 500 lat po bitwie.


Lubelska kaplica św. Trójcy to jeden z najpiękniejszych zabytków gotyckiego malarstwa w Polsce. Zamkowa kaplica, wzniesiona przez Kazimierza Wielkiego zyskała polichromie w stylu rusko - bizantyjskim z fundacji Władysława Jagiełły. Dzięki temu, artysta umieścił na jednym z filarów jeden z dwóch znanych wizerunków pogromcy spod Grunwaldu.		Zamek w Nowym Wiśniczu zbudowali Kmitowie, trzęsący Małopolską od XIV do XVI wieku. Dzisiejszy wygląd zawdzięcza kolejnym panom na zamku: Lubomirskim. Tutaj powstała słynna książka kucharska Compedium Felculorum, która na stulecia ustaliła kanon kuchni polskiej. Autorem dzieła był kuchmistrz wojewody krakowskiego Aleksandra Michała Lubomirskiego, Stanisław Czerniecki. Historia pewnego egzemplarza książki zawitała do naszej narodowej epopei, choć skończyła tylko w rękopisie dzieła. Mickiewicz zetknął się z Compedium będąc gościem Honoraty z Brzechffów Skórzewskiej w Kopaszewie, w lecie 1831 roku.


Rektoralny kościół pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej w Lublinie zbudowano w latach 1412-26 na miejscu wcześniejszej kaplicy. Obok kościoła powstał klasztor Brygidek i Brygidów (sprowadzonych z Gdańska). Św. Brygida w swoich pismach przewidywała klęskę Krzyżaków, stąd po zwycięstwie pod Grunwaldem monarcha postanowił wznieść kościół wotywny, którym opiekować miał się właśnie ten zakon. Budowali go jeńcy krzyżaccy.


Kiedy Władysław IV wystawił przed zamkiem królewskim pomnik swemu ojcu, królowi Zygmuntowi III Wazie, omal nie wybuchł skandal. Pomnik króla z czarną legendą nie podobał się wielu, był wszak pierwszym świeckim pomnikiem - kolumną w nowożytnej Europie! Trzon kolumny wykonany z jednego bloku w kamieniołomie pod Kielcami, dotarł do Warszawy barką. Ten rodzaj kamienia poczęto nazywać "zlepieńcem zygmuntowskim". Renowacja pomnika w 2 poł. XIX wieku zakończyła się wymianą kolumny na granit fiński. Trafiony we wrześniu 1939 roku niemieckim pociskiem król Zygmunt spadł z kolumny, nie odnosząc większych uszkodzeń. Po wojnie, budowa trasy WZ przesunęła kolumnę bliżej zamku, a nowy trzon pomnika wykonano z granitu strzegomskiego. Obok zamku królewskiego zachowały się obydwie poprzedniczki kolumny, z której Zygmunt III bacznie obserwuje Stare Miasto.		Uchwałą Sejmu Wielkiego Świątynia Opatrzności Bożej, jako votum za trzeciomajową Ustawę Zasadniczą, stanąć miała przy Alejach Ujazdowskich, na terenie dzisiejszego Ogrodu Botanicznego. Wmurowano nawet, zachowany do dzisiaj, kamień węgielny. Po odzyskaniu niepodległości wybór padł na Pole Mokotowskie, a przedłużające się prace projektowe zaowocowały pierwszymi pracami ziemnymi na wiosnę 1939 roku, tuż przed kolejną katastrofą... Wreszcie w 1989 roku nową lokalizacją stały się pola willanowskie. Tym razem projekt ukończono, a dolna część świątyni stanowi Panteon Wybitnych Polaków, gdzie spoczywa m.in. ks. Jan Twardowski.


Zamek Tenczyn w Rudnie. Dobra nabyli Toporczykowie, których ród rósł wraz z rosnącą potęgą Rzeczypospolitej. Później pisali się już Tęczyńscy.	Krzyżtopór i jego majestat to doskonała alegoria jagiellonowskiej Polski. Krzysztof Ossoliński zapragnął przyćmić każdą rezydencję w Polsce i tak też zrobił. Ale dziesięć lat po zakończeniu budowy przyszła katastrofa "Potopu". Ossolińscy wywodzili się z Toporczyków, tak jak Tęczyńscy.


Krzyżacki zamek w Lidzbarku Warmińskim. Najpierw ziemia Jadźwingów, potem zakonna, potem Prusy Królewskie i Prusy Wschodnie. Dziś Polska.	Zamek w Węgorzewie Zakon Krzyżacki wzniósł po tym, jak poprzedni, drewniany gródek spalili Litwini. Z jego murów na wygnanie do Francji, dużo później, udał się król Stanisław Leszczyński.	Krzyżacki zamek w Reszlu. Tutaj w 1811r. spłonęła ostatnia w Europie czarownica - Barbara Zdunk.


To zdjęcie powstało we fromborskiej katedrze jeszcze nim ostatecznie wydobyto szczątki wielkiego astronoma i ponownie pochowano, potwierdzając wcześniej jego tożsamość. Wtedy jeszcze lokalizowano grób względem ołtarza, którym kanonik się opiekował.	Jedno z pierwszych wydań "O obrotach", w Domu Kopernika w Toruniu. Dziełko, które wywróciło świat do góry nogami.	Dworek w Nagłowicach Mikołaja Reja, który stwierdził wszem i wobec że Polacy "nie gęsi" lecz "swój język mają".


Collegium Gostomianum w Sandomierzu, słynna szkoła fundowana przez Naszego (średzkiego) Hieronima Gostomskiego, który był żywym dowodem na to, że Rzeczypospolita Obojga Narodów była "krajem bez stosów" a król nie był "panem ludzkich sumień"		Późnorenesansowy zamek w Baranowie Sandomierskim zwany "Małym Wawelem"; siedziba rodowa Leszczyńskich. Wcześniejsza twierdza, na bazie której powstał zamek, należała do wielkopolskich Górków.


Niezwykle pięknie położony (i co najważniejsze z dala od "turystycznych autostrad") klasztor Karmelitów Bosych w Czernej. Tutaj przeorem był m.in. bł. Rafał Kalinowski.		"Sibi, amicitae et posteris" - sobie przyjaźni i potomnym. Pałac Skórzewskich w Lubostroniu. Przykład wiejskiej siedziby bogatej szlachty schyłku I RP.


Szczecin. Jak głosi tablica, w tym domu przyszła na świat córka późniejszego gubernatora miasta i komendanta twierdzy Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt-Zerbst. W wieku 14 lat opuściła Szczecin, a cały świat miał ją zapamiętać jako Katarzynę Aleksiejewną, carycę Katarzynę II Wielką.	Ten majestatyczny platan klonolistny posadził dla uczczenia Konstytucji 3 Maja, przy swoim pałacu w Dobrzycy generalny adiutant i szef kancelarii wojskowej króla Stasia, mason Augustyn Gorzeński. Jest dziś jednym z największych w Europie mając ponad 11,5 metra w obwodzie i ponad 30 metrów wysokości. Zwany jest Konstytucyjnym. Pałac w kształcie masońskiej węgielnicy zbudował Stanisław Zawadzki, ten sam od pałaców w Lubostroniu i Śmiełowie i przebudowy Zamku Ujazdowskiego. W Lubostroniu gospodarzył Fryderyk Skórzewski, szwagier generała. Siostrą generała była Kordula, późniejsza żona Jana Turno, babka Wincentego, przyjmującego Mickiewicza w Objezierzu w 1832 roku. W pałacu mieści się dziś Muzeum Ziemiaństwa


Kto spoczywa w krypcie na Świętym Krzyżu? Czy to rzeczywiście ten który wywoływał przerażenie na Podolu wydźwiękiem słów: "Jerema idzie!", pogromca zaporoskich kozaków Chmielnickiego, potężny książę na Wiśniowcu Jerema Wiśniowiecki? Wiele wskazuje na to, że zmumifikowane doczesne szczątki należą do innego, nieznanego z nazwiska nieboraka. Ale legenda sienkiewiczowska trwa.	Kolubryna eksponowana przed zamkiem w Golubiu Dobrzyniu to ta sama, która "zagrała" u Hoffmana w "Potopie" i ta sama do której Olbrychski pakował bombę wypowiadając słynną kwestię: "naści piesku kiełbasę."	Pierwsze prace górnicze w Złotym Stoku rozpoczęły się w drugiej połowie XII wieku. Od tego czasu do połowy l. 60-tych XXw, gdy zaprzestano fedrowania, wydobyto na powierzchnię ok. 16 ton czystego złota. Ile to wizualnie? Sześcian około 80 na 80 centymetrów! Swego czasu kruszec ze Złotego Stoku finansował dwór hiszpańskiej Izabelli i wyprawę Krzysztofa Kolumba. Jednak ciekawsza jest inna historia. Za pieniądze zarobione na swoim słynnym dziele udział w gwaredztwie złotostockim nabył pewien rzeźbiarz. Jednak wyczerpanie złóż i bankructwo popchneły go do sfałszowania weksla, za co wypalono mu na policzkach znamię. Któż to? Wit Stwosz!


Częstochowa. Klasztor, którego obrona przed Szwedami wyniosła do rangi stałego pomnika narodowej tożsamości.	Inna Częstochowa, a raczej Jerozolima czyli wpisana na listę UNESCO Kalwaria Zebrzydowska.


Chełmno, miasto zakochanych - wszak przechowywane są w miejskiej farze relikwie samego św. Walentego. Wspaniale zachowany średniowieczny układ miejski, choć wcześniej Chełmno miało być Kałdusem i Starogrodem. Dziś i Kałdus i Starogród to niewielkie wsie.	Jeden z pierwszych świeckich pomników (już po kolumnie Zygmunta) stanął w Rzeczypospolitej w Tykocinie dla pogromcy Szwedów, tego co "dla Ojczyzny ratowania wrócił się przez morze"	Kłodzko, stolica historycznego księstwa kłodzkiego. Słynnie z pięknego gotyckiego mostu św. Jana porównywanego z mostem Karola w Pradze oraz słynnej przepowiedni, że jeśli w dacie spotkają się trzy siódemki wilk z płaskorzeźby napije się wody. No i się napił 7 lipca 1997r


Tak komtur Świecia Heinrich von Plauen oglądał świecką farę z krenelaży warowni. Później pospieszył do Malborka i "cudem" zdążył przed spieszącym tam po bitwie grunwaldzkiej Jagiełłą. Zdążył tak skutecznie, że w następnym roku był już Wielkim Mistrzem. A świecka fara zagrała w "Czterech Pancernych"...	Największa ceglana warownia w tej części Europy - zamek w Malborku - symbol geniuszu średniowiecznych budowniczych i potęgi Zakonu Rycerzy Szpitala NMP Domu Niemieckiego w Jerozolimie, łaskawie przygarniętych swego czasu, gdy bezdomni błąkali się po Europie. Mieli strzec północnej granicy jednego z książąt dzielnicowych, a później trzeba było jednej największych bitew średniowiecza, by Polska odetchnęła pełną piersią.	Ta sama budowla, tym razem w "miniaturze". Park Miniatur w Gierłoży.


Kaplica św. Anny w Malborskiej warowni i groby Wielkich Mistrzów Zakonu. Ten po lewej miał kryć szczątki von Plauena, który "pomógł" Jagielle w niezdobywaniu Malborka i ostatecznym ocaleniu Zakonu. Jednak von Plauen, mimo genialnych rokowań, w których udało mu się ocalić większość ziem zakonu, uznany został za zdrajcę i uwięziony. Kiedy zmarł, pochowano go wraz z trzema innymi "niegodnymi" mistrzami w prezbiterium katedry w Kwidzyniu. Kryptę odnaleziono, gdy szukano szczątków bł. Doroty z Mątwów.	Krypta Wielkich Mistrzów w prezbiterium katedry kwidzyńskiej. Szukano grobu św. Doroty, a przy okazji odkryto jedyne zachowane szczątki trzech Wielkich Mistrzów Krzyżackich: Koniga, Orlsena i Von Plauena. Trumny ze szczątkami w bogatych szatach dostojników zakonu znajdowały się w jednym grobie.	Gigantyczna świątynia Pokoju w Świdnicy wraz z drugą, w Jaworze znajduje się dziś na liście UNESCO. Kiedyś była jeszcze trzecia, w Głogowie. Powstała jako gest tolerancji cesarza Ferdynanda III po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, w 1656r. W zdominowanym przez katolików księstwie miała służyć ewangelikom, jednak jednym z warunków powstania była budowa z nietrwałych materiałów. Świątynia może pomieścić 7500 wiernych!


Molenna prawosławnych staroobrzędowców z Wodziłek k. Suwałk. Ileż to w tej Rzeczypospolitej Obojga Narodów było miejsca na religie (różne!), narodowości (różne!), języki (różne!) - ważne tylko by należeć do tej samej braci szlacheckiej.	Byli w Rzeczypospolitej Żydzi w Tykocinie...	Bima zrekonstruowanej synagogi w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin na warszawskim Muranowie - tym samym, które zamienione przez faszystów w getto, zrównano doszczętnie.


Prawosławni ze swym współczesnym centrum na Grabarce...	I zawsze wierni Tatarzy z Kruszynian...	Cmentarz holenderskich Mennonitów w Stogach na Żuławach Wiślanych. Wygnani religijnymi waśniami ze swej ojczyzny znaleźli tutaj swój raj i swoją nową ojczyznę.


Drewniany kościołek w Sękowej k. Gorlic zachwycał wielkich: Axentowicza, Wyspieńskiego, Tatmajera, Mehoffera... Od stycznia do maja roku 1915 znajdował się na lini frontu i został straszliwie doświadczony, co we wnętrzu widać do dziś. Nie przeszkadzało mu to jednak znaleść się na liście UNESCO.	Kwiatoń k. Gorlic to miejce kolonizacji prowadzonej przez Gładyszów z Szymbarka. W XVII wieku zbudowano cerkiew grekokatolicką pw. św. Paraskewy. W pocz. XIX wieku wnętrze pokryto piękną polichromią. Po przesiedleniach w ramach akcji Wisła aż do 1988 roku służyła jako magazyn. Dziś użytkowana jako kościół rzymsko - katolicki wpisana jest na listę UNESCO	Cerkiew grekokatolicka w Powroźniku na ziemi sądeckiej pochodzi z 1604r. Gdy Napoleon przegrywał pod Lipskiem w maleńkim Powroźniku mieli inne problemy, trzeba było przenieś cerkiew w inne, mniej zalewowe miejsce i zrobiono to. Obecnie pełni fukcję kościoła rzymsko - katolickiego i w 2013 roku została wpisana na listę UNESCO.

Zrębowy kościół pw. Wniebowzięcia Najświętrzej Marii Panny w Haczowie jest największym drewnianym kościołem gotyckim na świecie. W środku urzeka powstała pod koniec XV wieku unikatowa polichromia. Kościół znajduje się na liście UNESCO i na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Podkarpackiego.

Blizne i jedyny na świecie zachowany drewniany zespół kościelno - plebański ze wspaniałym, zrębowym XV wiecznym kościołem pw. Wszystkich Świętych zbudowanym z jodłowych bali. Prócz kościoła z niesamowitymi polichromiami, w zespole znajdują się: dawna plebania, dawna szkoła parafialna, stodoła i lamus. Obiekt wart listy UNESCO. Wraz z pobliskim Haczowem znajduje się także na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Podkarpackiego.


Cerkiew św. Michała Archanioła w Wysowej Zdroju powstała w 1779 roku, jako grekokatolicka. Prawosławna jest dopiero od 2009 roku.	Kończyła się dynastia pierwsza w dziejach, a Jagiełło wcale nie wróżył kolejnej, gdy mistrzowie ciesiółki w podhalańskim Dębnie wznieśli to cudo. Dziś jest świadkiem ponad 600 letniej historii i pozycją na liście UNESCO z wszelkimi zaszczytami.	Kościół pw. Podniesienia Krzyża Świętego z 1727 roku w Wełnie. 11 września 1780 roku związek małżeński w tej świątyni zawarli Estera z Wierusz Kowalskich i przyszły twórca hymnu Józef Wybicki.


Pobliska Bieczowi Binarowa kryje przecudnej urody kościółek drewniany, zbudowany w latach 1501-1510 za króla Olbrachta. Cały sprzęt i wyposażenie (użytkowane do dziś!) pochodzi z XVI wieku i do tego jeszcze ta oszałamiająca polichromia. Kościółek jest jednym z szesnastu drewnanych budowli sakralnych z terenu Polski wpisanych na listę UNESCO.		Cerkiew św. Paraskewy zbudowano w Uściu Gorlickim, w Beskidzie Niskim, w 1786 roku jako unicką, choć jej poprzedniczka, wzniesiona w 1 poł. XVI wieku była prawosławna. Po "Akcji Wisła" obecna świątynia funkcjonowała jako rzymsko-katolicka, a od 1997 roku znów jest grekokatolicka. Ot, takie koleje losu...


Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej to kolejna perełka z listy UNESCO. Na listę trafił jako wpis grupowy wraz z pięcioma innymi kościołami drewnianymi z terenu Małopolski i Podkarpacia. Datowany jest na XV wiek, choć nie brak głosów i za wcześniejszym rodowodem. Wewnętrzne ściany świątyni pokrywa wspaniała polichromia, która powstawała od XV do XVIII wieku.	XVIII wieczny, drewniany kościółek w Szalowej koło Gorlic jest unikatem w skali europejskiej ze względu na swą bazylikową konstrukcję. W 2003 był niemal pewnym kandydatem do wpisu na listę UNESCO wraz z sześcioma innymi kościołami z terenu Małopolski i Podkarpacia. Niestety, nie został ostatecznie umieszczony na liście, bo nie pasował metryką do pozostałych gotyckich kościółków.	Greckokatolicka cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu należy do najpiękniejszych i wraz z 13. innymi (8 z Polski i 8 z Ukrainy) w 2013 roku trafiła na listę UNESCO. Zbudowana została za panowania Zygmunta III Wazy w 1615 roku.


Greckokatolicka cerkiew Opieki Matki Bożej w Owczarach jest jedną z najstarszych budowli łemkowskich i powstała w 1653 roku. Dziś pełni także funkcje filialnego kościoła rzymskokatolickiego. UNESCO, 2013 rok.		Łemkowska, prawosławna cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła jest obiektem z listy UNESCO (wpis z 2013 roku, 8 cerkwi z Polski i 8 z Ukrainy). Powstała w XIX wieku na miejscu starszej świątyni i przez większość swego istnienia służyła unitom.


Dawniej greckokatolicka cerkiew św. Michała Archanioła, a obecnie rzymskokatolicki kościół w Brunarach. Obecna świątynia powstała w XVIII wieku, choć wcześniej w tym samym miejscu stały jej dwie poprzedniczki. UNESCO, 2013 rok.	Cysterskie Tarnowo Pałuckie w XIV wieku uzyskało nawet lokację miejską. Istniał tutaj drewniany kościół, którego relikty archeolodzy odsłonili pod podłogą obecnej świątyni. Kościół należał do cystersów z pobliskiego Łekna, tych samych którzy translokowali swój klasztor na przełomie XIV i XV wieku do Wagrowca. Aż do kasaty zakonu cysterski był również obecny kościół, uważany do niedawna za najstarszy zachowany drewniany kościół w Polsce. Wg. przeprowadzonych badań dendrochronologicznych materiał do jego budowy pozyskano na przełomie 1373 i 1374 roku. Wewnątrz świątynia skrywa przepiekne polichromie.


Domachowo na Biskupiźnie. We wsi stoi drewniany, zrębowy kościół, który odebrał palmę pierwszeństwa tarnowskiej świątyni. Pewnego dnia w prezbiterium odpadła deska, a pod nią ukazało się malowidło. Wprawne oko badaczy szybko wychwyciło drugi fresk, pod tym istniejącym. Coś jednak sie nie zgadzało. Kościól datowany był na połowę XVI wieku, a pierwotne malowidło nosiło cechy znacznie starszego. Badania dendrochronologiczne odpaliły prawdziwą bombę: dębowe belki na budowę świątyni ścięto w 1369 roku! No i te oszałamiające polichromie!!!		Bydgoszcz, miasto nad Brdą lokował Kazimierz Wielki. Rynek powstał 100 metrów na południe od rzeki i przechodzi przez niego południk 18. Na tle bydgoskiej katedry, w zachodniej części rynku wznosi sie pomnik Walk i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej, upamiętniający m.in. egzekucję 50 bydgoszczan, dokonana przez hitlerowców w odwecie za wydarzenia 3-4 września 1939 roku zwane w niemieckiej propagandzie "krwawą niedzielą"


Zespół grudziądzkich spichrzów jest symbolem polskiego złotego wieku, w którym "polskie złoto" - zboże płynęło milionami ton do Gdańska. Powstawały od XIV wzdłuż skarpy wiślanej i pełniły w związku z tym także funkcje obronne.	Kościół i klasztor pw. Zwiastowania NMP w Skępem powstał z pocz. XVI w z fundacji Mikołaja Kościeleckiego, w miejscu maryjnych objawień. Kościelecki sprowadził tutaj Braci Mniejszych czyli Bernardynów. Pierwsze objawienie w 1495 roku stało się udziałem Jana z Pobiedzisk. Dziś gotycka figurka MB zwana jest Panią Mazowsza.	Gdy tutejsze dobra, dawną własność płockich benedyktynów nabył w 1677 król Jan III Sobieski nazwał je Villa Nowa. Cztery lata później rozpoczęła się budowa tego wspaniałego barokowego pałacu. Skrzydła dobudowano pół wieku później. Pod koniec XIX wieku dobra willanowskie przeszły w ręce potomków targowiczanina - Branickich i pozostawały w nich do 1939r. Obecnie pałac jest siedzibą Muzeum Pałacu Króla Jana II Sobieskiego i od 1994 pomnikiem historii.

W zakolu rzeki San, w latach 1580-1631, powstała jedna z najpiękniejszych polskich rezydencji magnackich - Krasiczyn. Renesansowo - manierystyczny zamek od lat 30. XIX wieku znajdował sie w rękach Sapiehów i to własnie tutaj urodził się, w 1867 roku, Adam Kardynał Sapieha - "Książę Niezłomny", arcybiskup krakowski, który wyświęcił na kapłana przyszłego papieża Karola Wojtyłę. Największe wrażenie robi pokrywająca mury sgraffitowa dekoracja.


Warszawa. Dawne ogrody przy zbudowanym w pierwszej połowie XVII wieku pałacu Kazaneckich. Pałac pierwotnie Zygmunt III przeznaczył dla syna Władysława, lecz już w połowie stulecia stał się siedzibą klasztoru karmelitanek bosych. W 1656 roku słynną walkę z małpami stoczył tutaj imć Zagłoba o czym informuje nieco zapomniana tablica.	Warszawska Praga. Pod tym głazem symbolicznie spoczywa oficer dragonów Pana Mieleszki w służbie ks. Radziwiła czyli sienkiewiczowski Roch Kowalski "z Korabiów Kowalskich", poległy w bitwie ze Szwedami. Miejsce upamiętnia atak husarza Jakuba Kowalewskiego na króla Karola Gustawa. Od 1617 roku istniał tutaj klasztor ojców Bernardynów. Po potopie Szwedzkim w kościele schronienie znalazła figura MB kamionkowskiej z kościoła na Kamionce.	"Na pagórku niewielkum, we brzozowym gaju, stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany, Świeciły się z daleka pobielane ściany, Tym bielsze, że odbite od ciemnej zieleni Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni" Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, ks. I Dwór Polski z Rdzawy k. Bochni w Sądeckim Parku Etnograficznym.


Ot, skromna letnia willa Branickich z Białegostoku. Tutaj w pobliskiej Choroszczy.	Arkadowe przejście nad ulicą Dziekania na Starym Mieście w Warszawie umożliwiało królowi przejście incognito z Zamku Królewskiego do Katedry św. Jana. Powstało po zamachu na króla, dokonanym przez Michała Piekarskiego, tego samego który później na mękach strasznie "plutł". Przed niechybną śmiercią króla uratował marszałek nadworny koronny Łukasz Opaliński, syn Andrzeja, dla którego zbudowano nieistniejący dziś pałac w Radlinie k. Jarocina.	Na wznoszącej się na zachodnim krańcu Krakowa, nad doliną Wisły, Srebrnej Górze stoi kamedulski klasztor eremicki z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP. Powstał z inicjatywy Marszałka Wielkiego Koronnego Mikołaja z Podhajec Wolskiego, przyjaciela króla Zygmunta III Wazy. Szczątki inwestora spoczęły przy wejściu do kościoła. Surowa reguła eremicka sprawia, że zwiedzenie świątyni nie jest wcale łatwe, szczególnie dla kobiet, które maja wstęp w mury klasztoru tylko 12 razy w roku. Dziś na całym świecie jest 80 kamadułów eremitów z czego połowa w Polsce.


Klasztor Bernardynów, Sanktuarium Maryjne z bazyliką Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Stoczku Klasztornym. Przez rok, pomiedzy październikiem 1953 i 1954 roku władze więziły w jego murach Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego.		Ohel Cadyka Elimelecha w Leżajsku. Na przełomie lutego i marca przed grobem jednego z największych cadyków judaizmu, zmarłym w 1787 roku gromadzą się tłumy Chasydów. Rebe to znaczy powszechna cześć, pokora i sprawiedliwość.


Do znudzenia przypominana allegoria ducha narodu: w tle wawelskie komnaty wypełnione śmiechem i zabawą - wszak Rzeczypospolita to potęga! A na pierwszym planie królewski błazen, który jako jedyny w tym towarzystwie rozumie, że nadciąga otchłań historii. Wpadniemy w nią na własne życzenie - właśnie dlatego, że list o utracie smoleńskiej twierdzy nie leży na stole królewskim, lecz na stole trefnisia, który rozumie jego prawdziwe znaczenie. 30 lipca 1514 roku Wasyl III zdobywa Smoleńsk: wrota na świat dla młodego i potężniejącego Księstwa Moskiewskiego. Rzeczypospolita traci strategiczny punkt na 100 lat... Za oknem spada kometa i choć tego Stańczyk nie dostrzega, nie potrzeba mu znaków, by wiedział jak krótkowzroczni są jego rodacy...	Stary cmentarz Żydowski w Lublinie funkcjonował od 1541 roku do pierwszej połowy 1830 roku. Zachował się tutaj najstarszy na świecie nagrobek żydowski, na grobie Jakuba ha-Lewi Kopelmana - talmudysty i rabina. Obok znajduje sie ochel cadyka Jakuba Icchaka Horowitza Sztenfelda - słynnego "Widzącego z Lublina", filozofa, kabalisty i przywódcy ruchu chasydzkiego.	Viscla - rzeka której brzegi zasiedliły plemiona Celtyckie pojawiła się już na mapie cesarza Agryppy z VII w po Chrystusie. Później opisał ja także Pliniusz Starszy w swej słynnej Historii Naturalnej. Dziś historię Naszej najważniejszej rzeki opisuje w pasjonujący sposób Muzeum Wisły w Tczewie.


Lubelski kościół Dominikanów byl jednym z pierwszych w Polsce pod wezwaniem nowego świętego - św. Stanisława Biskupa Męczennika. Budowę zapoczątkował w 1342 roku Kazimierz Wielki. Kiedy do świątyni trafiły relikwie Drzewa Krzyża Świętego świątynia stała się jednym z najbardziej odwiedzanych miejsc pielgrzymkowych po Jasnej Górze, świętym Krzyżu, Gnieźnie i poznańskim kościele Bożego Ciała. W kaplicy Ossolinskich, wyglądającej w 1569 roku zupełnie inaczej, przechowywano relikwiarz, przed którym ukląkł Zygmunt August w podziękowaniu za Unię.


Do 1578 roku budynek ten pełnił rolę miejskiego ratusza lubelskiego. Kiedy jednak Stefan Batory zrzekł sie praw sędziowskich, w budynku powstał Najwyższy Sąd Apelacyjny Ziemski Koronny i Ziem Ruskich. W podziemiach funkcjonuje Lubelska Trasa Podziemna z wyjściem na Placu po Farze.		Lubelski zamek wzniesiony został w XII wieku. W XIII wieku powstał wybijający się ponad jego sylwetkę donżon. W 1569 roku obradujący na zamku Sejm uchwalił akt Unii polsko - liewskiej. W latach 1831 - 1915 w zamku istniało więzienie carskie, w którym katowano m .in. powstańców styczniowych. W latach 1944-54 więzienie stało się katownią UB, przez którą przeszło 35 tys. Polaków walczących w podziemiu antykomunistycznym.


Gród w Radzyniu Chełmińskim krzyżacy zdobyli po 1231 roku, a sto lat później wznieśli zamek. Nie przypuszczali pewnie, że pod jego murami wyrośnie im pod koniec XIV w opozycja w postaci Związku Jaszczurczego. W rękach polskich zamek był już przed wybuchem wojny trzynastoletniej. Rozbiórkę rozpoczęły władze pruskie po I rozbiorze. Dzisiaj jest trwałą ruiną, ale na wieże wspiąć się można, a widok obłędny!	Jeden z najstarszych zachowany w Polsce cmentarzy znajduje się przy konkatedrze MB zwycięskiej, czyli kościele kamionkowskim na Pradze w Warszawie. Drewniana świątynia istniała tutaj już w XIII wieku, a w latach 1929-31 zbudowano obecną. W 1573 roku na polach wsi Kamień, przy przeprawie z Solca na Saską Kępę, odbyła się pierwsza wolna elekcja, w trakcie której z dalekiej Francji "poproszono" Henryka z Walezjuszów. Na Kamionku wybrano później także Augusta III.	Pomnik Electio Victim postawiono z okazji 400 lecia stołeczności Warszawy, w miejscu zwanym polem elekcyjnym na Woli, gdzie brać szlachecka wybierała monarchę. Granitowy trzon kolumny pochodzi z rozbiórki pałacu Kronenberga przy ul. Króleskiej. Pałac spalony w 1939r rozebrano po wojnie, a na jego miejscu stanął hotel Victoria.


Rzeszowski zamek. Choć wydaje się stary powstał w latach 1902-1906 na miejscu dawnego zamku Lubomirskich, który ze względu na fatalny stan trzeba było rozebrać. Pierwszy zamek istniał tutaj w XVI wieku, a jego włascicielem był kasztelan czchowski i sandomierski Mikołaj Spytko Ligęza. Od 1637 roku zamkiem i okolicznymi dobrami władał Jerzy Sebastian Lubomirski, Hetman Polny Koronny, postać dwuznaczna. Najpierw, jako jeden z nielicznych magnatów kazał iść precz Karolowi Gustawowi, gdy ten ze swymi wojskami wlał się do Polski a już 10 lat później zmontował rokosz przeciwko Janowi Kazimierzowi.	Kasztel - dwór obronny Gładyszów h. Gryf w Szymbarku powstał w 1540 roku. Zamieszkały był do końca XVIII wieku, później długo pozostawał ruiną.	Pierwotny zamek w Łańcucie z XIV wieku istniał do 1609 roku i znajdował się w zupełnie innym miejscu. Obecna rezydencja Pilecckich, Stadnickich, Lubomirskich i Potockich powstała w 2 poł. XVI wieku. W jej wspaniałych wnętrzach kręcono "Trędowatą".


Biecz, miasto królewskie Corona Regni Poloniae. W czasach I Rzeczypospolitej był jednym z najznamienitszych miast Ziemi Krakowskiej. Urodził się tutaj Marcin Kromer (1512-1589), humanista, historyk i pisarz, dyplomata, przywódca kontreformacji i sekretarz króla Zygmunta I.	Przycupnięty przy królewskim zamku Pałac pod Blachą mieścił początkowo królewską bibliotekę. W 1794 roku stał się podarunkiem królewskim dla bratanka ks. Józefa Poniatowskiego i z miejsca zyskał sławę hulaszczej siedziby, co doskonale opisał Brandys w "Kozietulskim i inni". W 1807r ks. Józef dorósł, a historia uczyniła go Ministrem Wojny, stąd dawna hulaszcza siedziba z miejsca stała się gmachem państwowym.


Unikalny zespół architektoniczno - urbanistyczny starego miasta w Zamościu wpisany na listę UNESCO. Miasto zwane Padwą Północy i perłą renesansu. Prawa miejskie uzyskało w 1580 roku, a nadał je kanclerz i Hetman Wielki Koronny, Jan Zamoyski, założyciel słynnej Akademii, która swego czasu podbierała kadrę naukową jagiellonce.


W 2011 roku na zapleczu Sądeckiego parku Etnograficznego powstało Miasteczko Galicyjskie - rekonstrukcja typowego rynku galicyjskiego miasteczka. W ramach rekonstrukcji powstało 20 obiektów.	Pomysł odtworzenia typowego małomiasteczkowego, podkarpackiego rynku krążył w Sanoku już w pocz. lat 80. XX wieku. Ostatecznie budowę zrealizowano w latach 2009-11. Pierzeje rynku tworzą repliki kilkunastu domów z małych galicyjskich miasteczek. Jednak prawdziwą perełką jest wspaniale zrekonstruowana Synagoga z Połańca.


Zespół bazyliki pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i klasztoru w Leżajsku powstał dla sprowadzonych tutaj w początku XVII wieku Bernardynów. W 1675 roku całość założenia otoczono murem, chroniącym przed częstymi napaściami tatarskimi. Bazylika słynie, przede wszystkim, z jednych z najpiękniejszych na świecie organów powstałych w XVII wieku z fundacji Potockich.		Zanim powstała ta magnacka rezydencja w Białymstoku, zwana Wersalem Północy istniał tutaj gotycko-renesansowy zameczek. Gdy nastali Braniccy wzieli się za totalną przebudowę, prowadzoną przez dwa pokolenia. Najpierw do postaci barokowej przekształcił pałac Stefan Mikołaj Branicki, ojciec hetmana Jana Klemensa, a kolejne przebudowy były już dziełem hetmana. Pracowali tutaj tak znamienici architekci jak Tylman z Gameren czy Jakub Fontana.

Ojczyzna bez państwa

"Mit założycielski" całej doby walk narodowowyzwoleńczych czyli Konfederacja Barska. Ważną rolę odegrał Tyniec, bo z murów tego klasztoru wyruszyły oddziały które zdobyły Wawel.	Kamieniec Suski dawniej Finckenstein. Stąd Napoleon dowodził całą Europą i tutaj powołał do życia najsłynniejszy polski pułk konny doby napoleońskiej - Szwoleżerów Gwardii.	Na warszawskim placu Powstańców Warszawy Napoleon jest już zadomowiony. Przed wojną stanął tutaj z inicjatywy Szkoły Wojennej, a plac nosił nazwę Placu Napoleona. Przed Prudentiala cesarz wrócił w 2011r.


Dworek w Żelazowej Woli to lewa oficyna nieistniejącego już dworku Skarbków, w którym w 1810 roku na świat przyszedł genialny romantyk - kompozytor: Fryderyk Chopin, który rozsławił Polskę - ojczyznę bez państwa. Dwór Skarbków spłonął już dwa lata po jego narodzinach, a prawa oficyna w czasie I w. św. Rodzice Chopina przenieśli się do Warszawy zanim Frycek skończył rok, jednak to nad Utratą, w szumie mazowieckich wierzb, wakacje spędzał przyszły geniusz. Muzeum kompozytora powstało tutaj już w 1931 roku, choć aż do 2007 roku eksponowano niewłaściwą izbę narodzin kompozytora.	Powązkowska kwatera poświęcona jedynemu zwycięskiemu polskiemu powstaniu - Powstaniu Wielkopolskiemu.	Kwatera C-13 na wojskowych powązkach kryje szczątki doczesne bohaterów powstania styczniowego. Dażeni ogromną estymą weterani powstania mieli w II RP stałą pensję i prawo do munduru z odpowiednimi oznaczeniami. Wszystkich także promowano na stopień oficerski. W 1924 roku żyło ich jeszcze 1791, a w rok przed wybuchem wojny zaledwie 52. Najdłużej żyjący weteran przeżył wojnę.


Kiernozia k. Łowicza. Krypta grobowa Marii Walewskiej, która jak nikt inny wpisała się w hasło Andrzeja Nieuważnego: "My z Napoleonem".	Dworek Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku. Ojciec naszego "trzeciego wieszcza", Wincenty, dowodził Szwoleżerami Gwardii...	... którzy 1808r. w szaleńczej szarży na przełęczy Somosierra roznieśli na szablach, broniących dostępu do Madrytu Hiszpanów. To wtedy Napoleon miał powiedzieć słynne słowa: "Dla moich Polaków nie ma rzeczy niemożliwych". W Belsku Dużym k. Grójca pochowany jest ten, który słynną szarżę poprowadził Jan Kozietulski, a który nieszczęśliwie dał nazwę jednej z rzekomych narodowych cech: kozietulszczyźnie


21 lutego 1807r zamek ostródzki stał się stolicą Europy za sprawą rezydującego tutaj, po bitwie pod Iławą Pruską, Napoleona. Tylko przez miesiąc, bo potem Napoleonowi bardziej spodobał się Kamieniec Suski i Walewska.	Kiedy Prusacy zaczeli wznosić olbrzymie mosty, niesłusznie nazywane akweduktami Puszczy Romnickiej w Stańczykach, mieli w planach kolej z Chojnic przez Kwidzyń aż do Olity. Był rok 1912 i wkrótce wybuchła wojna. Po 1918r. mosty gwałtownie straciły na znaczeniu bo i ruch był już tu tylko lokalny.	Tyleż pozostało z przepięknego ongiś pałacu Paca w Dowspudzie. To w związku z tym, utrzymanym w stylu neogotyku angielskiego (porównywalnym w pięknie tylko z kórnicką rezydencją Zamoyskich) oraz z pałacem warszawskim ukuto, poprzez zazdrość, bardzo krzywdzące powiedzenie "Wart Pac pałaca...". Generał Ludwik Michał Pac był jednym z najbardziej zasłużonych patriotów okresu rozbiorowego.


Góra św. Anny. Góra Chełmska - 408 m n. p. m. Bazylika i sanktuarium św. Anny Samotrzeciej istnieje tutaj od lat 80 tych XV wieku. Miejsce kultu i jego okolice stało sie areną zaciekłych walk powstańczych w czasie III Powstania Śląskiego. Na stokach góry znajduje się dziś Muzeum Czynu Powstańczego.	Góra św. Anny. W nieczynnym kamieniołomie nefelinitu i wapienia Niemcy zbudowali amfiteatr, który mógł pomieścić 27 tysięcy ludzi. W pobliżu zlokalizowano mauzoleum niemieckich żołnierzy poległych w walkach z powstańcami. Po II wojnie teren amfiteatru uporządkowano, a w miejscu mauzoleum powstał pomnik czynu powstańczego dłuta Xawerego Dunikowskiego. Całość założenia ostatecznie oddano po siedmioletniej budowie.	W 1853 roku na lwowskim Łyczakowie odbyła się pierwsza na świecie operacja chirurgiczna oświetlana lampą naftową. Jej pomysłodawca Ignacy Łukaszewicz rok później przeniósł się do Gorlic i uruchomił tutaj pierwszą na świecie uliczną latarnię naftową. Pionier przemysłu naftowego umarł bedąc bogatym człowiekiem. Ciekawe co powiedziałby dziś, gdyby mógł zobaczyć jakie znaczenie ma ropa naftowa.


Absurdalność sytuacji, strach, zagubienie i bezmiar złowrogiej przestrzeni. Powstańcy wypytują o coś dziada lirnika, a w tej samej chwili, gdzieś w oddali zachodzi coś, co wywołuje napięcie i niepewność. Niecały metr kwadratowy genialnego płótna Gierymskiego. Mój ulubiony obraz.	W tym miejscu, w wielkopolskim Niegolewie do 1940r stał pomnik wystawiony z inicjatywy Andrzeja Niegolewskiego, jednego z uczestników bitwy somossierskiej. 2500 metrów i 8 minut szarży 125 szwoleżerów, która stała się pomnikiem historii, elementem kodu tożsamości narodowej.	Centralny punkt Warszawskiego Rejonu Umocnionego: cytadela warszawska, zwana - w czasach gdy powstała - aleksandrowską. Cele zbudowania po upadku powstania listopadowego twierdzy, która kosztowała 8 i pół tony złota skradzionego z kasy Królestwa Polskiego były dwa: obrona strategicznego punktu - Warszawy i pacyfikacja w razie kolejnego powstania. Zasięg dział twierdzy sięgał 1500 m i kontrolował Stare Miasto, a na codzień stacjonowało w niej 5 tys żołnierzy. Twierdzę otoczyły dwa pierścienie fortów, a rejon umocniony stanowiła także ogromna twierdza Modlin i twierdza Zegrze. W tzw. X Pawilonie twierdzy zorganizowano więzienie karno - śledcze, w którym swego czasu, przebywali Roman Dmowski i Józef Piłsudski i które było etapem w drodze na stryczek lub na Syberię. W kwietniu 1864 roku na stokach cytadeli powieszono dyktatora Powstania Styczniowego Romualda Traugutta i innych członków Rządu Narodowego. W pamiątkowym obelisku zachowały się szczątki oryginalnej szubienicy. Dziś X Pawilon, wraz z Pawiakiem i Muzeum w Al. Szucha stanowi Muzeum Niepodległości.


Sienkiewiczowski Oblęgorek k. Kielc. Jakim narodem byli by dziś Polacy bez Zagłoby i Skrzetuskiego, baz Maćka i Zbyszka z Bogdańca? Co podrywałoby siatkarzy do walki tak bardzo jak "Pieśń o małym rycerzu"? Dla mnie to także świetna "Rodzina Połanieckich" i niedokończone "Legiony".		Ten XVIII wieczny dworek w Żarnowcu k. Krosna był darem narodu dla Marii Konopnickiej. Jakiż dysonans poznawczy zapanował w miejscowych kręgach chłopskich gdy Konopnicka zamieszkała w nim ze swą... partnerką Marią Dulębianką. Od 1957 roku istnieje tutaj Muzeum Marii, autorki Roty.


Dworek Wincentego Pola na Kalinowszczyźnie w Lublinie. Miejsce urodzenia Pola znajdowało się onegdaj na Firlejowszczyźnie, gdzie po wojnie powstała Lubelska Fabryka Wag. W obecne miejsce trafił w 1969 roku, a jego otwarcie, jako muzeum literackiego, nastąpiło trzy lata później. Początkowo planowano, że wokół dworu powstanie lubelski skansen, ale w ostateczności szczupłość miejsca stała się przyczynkiem do budowy skansenu w zupełnie innym miejscu. W pocz. lat 90. dwór podpiwniczono, robiąc miejsce na dodatkową ekspozycję. Poemat Wincentego Pola "Mohort" był swego czasu ceniony wyżej niż mickiewiczowski "Pan Tadeusz"!	Oficyna dworu w Woli Okrzejskiej, w której 5 maja 1846 roku przyszedł na świat Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz. Po dworze pozostał tylko zarys fundamentów.


Okrzeja. Grób Stefani z Cieciszowskich Sienkiewiczowej, matki Henryka. Klika lat temu na mogile odsłonięto ten okazały pomnik.	Kopiec Henryka Sienkiewicza w Okrzei. W tle, w kępie drzew widać Wolę Okrzejską, w której pisarz przyszedł na świat. Kopiec rozpoczęto sypać w 1932 z inicjatywy miejscowego proboszcza i zakończono w 1938 roku głazem z napisem "Henrykowi Sienkiewiczowi 1938". Usypano 15 metrową górkę! Głaz zniszczył okupant i stoi on teraz u podnóża kopca. Za to w 1980 roku na szczycie odsłonięto nowy pomnik. Pisarz patrzy w kierunku kościoła w Okrzei, w którym był ochrzczony.


Bolesław Prus odkrył Nałęczów, gdy lekarz zalecił cierpiącemu na agorafobię pisarzowi spokój i wypoczynek. Prus spędził tutaj 28 sezonów i tutaj pisał. Ulubionym miejscem pracy był położony w parku zdrojowym pałac Małachowskich. Tutaj też do 2017 roku mieściła sie izba pamięci pisarza. W pobliżu pałacu w 1966 roku odsłonięto pomnik poświęcony autorowi "Lalki", a w 2002 roku tuż obok budynku stanęła ławeczka.	Ten kawałek ziemi w Nałęczowie Stefan Żeromski nabył za honorarium za "Popioły". W pracowni w stylu zakopiańskim powstały m in. "Dzieje grzechu". Zmarł tutaj również ukochany syn pisarza Adam, pochowany w mauzoleum na terenie posiadłości. W 1928 roku otwarto Muzeum Żeromskiego.	Antyromantyczne: "Klechda domowa" czytana do poduszki, czyli "Wierna Rzeka" i ogrom napoleońskiej beznadziei czyli "Popioły" w istocie rzeczy zawsze, podświadomie wzmacniają tradycje romantyczne. Lubię ten polski paradoks. Strawczyn i miejsce po rodzinnym domu tego, który w przeciwieństwie do Sienkiewicza rozdrapywał rany - Żeromskiego.


Będomin k. Kościerzyny. Dworek rodzinny Józefa Wybickiego, który był łaskaw na dalekiej ziemi włoskiej napisać po prostu: "Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy".	Józef Wybicki h. Rogala w Brodnicy, gdzie został pochowany, a pierwotna mogiła istnieje do dziś. uczestnik Konfederacji Barskiej i Insurekcji Kościuszkowskiej, senator wojewoda Księstwa Warszawskiego i organizator administracji Królewstwa. Jako jeden z ostatnich użył Liberum Veto przeciwko ustawom Repninowskim. Przyjaciel Dąbrowskiego, a nade wszystko twórca hymnu.	Aresztowany w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 roku ostatni dyktator powstania styczniowego Romuald Traugutt uwięziony został początkowo w więzieniu na Pawiej, a później w celi X Pawilonu twierdzy aleksandryjskiej. W lipcu został zdegradowany i miesiąc później stracony na stokach cytadeli przy Forcie Włodzimierz (dziś Legionów).


Rogalin, rodowa siedziba Raczyńskich położona na terasach Warty, pośród dębów. Tutaj Sienkiewicz popełnił Rodzinę Połanieckich.	Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce k. Krosna przedstawia dorobek całego przemysłu naftowego, ale przede wszystkim najstarszej na świecie kopalni ropy, która powstała tutaj w 1854 roku. Już sześć lat później wydrążono istniejący do dziś szyb Franek. Ręcznie wydrożono go do głębokości 50 m, a później pogłębiono trzykrotnie za pomocą wiertnic. Łącznie, w tej kopalni, powstało ponad 60 szybów naftowych. W 1872 roku z inicjatywy Łukasiewicza, w pobliżu biura kopalni, stanął obelisk, upamiętniający jej założenie. Jeszcze wtedy nikt nie spodziewał się jak zawrotną karierę zrobi ta oleista czarna maź prosto z ziemi.


Gdy w 1907 rozpoczynało swoją działalność szczecińskie kino Helios słynne "Wyjście robotników z fabryki" braci Lumiere było dopiero dwunastoletnią produkcją. Kino, później pod nazwą Odra i wreszcie Pionier przetrwało obydwie wojny i działa do dziś. Jest jednym z najstarszych kin na świecie.	W 1606 roku doszło do ślubu Dymitra Samozwańca i Maryny Mniszchówny, ale zwykli ludzie w całej Europie emocjonowali się wydarzeniami w niewielkim miasteczku Frankenstein. Doszło tam do procesu i stracenia 17 osób (w tym 8 grabarzy) podejrzewanych o wywołanie zarazy. Dwieście lat później Mary Shelly zainspirowana ciekawą historią napisała słynną powieść "Frankenstein, czyli współczesny Prometeizm". Dzisiaj to Ząbkowice Śląskie, gdzie można zwiedzać gabinet Frankensteina oraz miasto krzywej wieży.	Fort Anioła, czyli jeden z czterech fortów Świnoujskiej twiedzy powstał w połowie XIX wieku, na zachodnim brzegu Świny. Po tej stronie rzeki istniej także Fort Zachodni, a wschodni brzeg obsadziły Fort Gerharda i nieistniejący już Fort II.


Pomysłowość Polaków w dziedzinie oporu przeciwko obcym prawom w każdym zaborze wyglądała podobnie. Wielkopolanie mieli swojego Drzymałę, a Małopolanie Józefa Robotnika, który na zakaz budowy świątyni na gruncie zbudował ją po prostu na wodzie, na Prądniku w Ojcowie.	Gdy Prusacy, dążąc do wyrugowania chłopów z własnej ziemi wprowadzili zakaz budowy domów, Michał Drzymała z Podgradowic zakupił za 350 marek wóz, w którym zamieszkał, stajac się symbolem oporu przeciwko germanizacji. Ostatnie 10 lat życia spędził w Grabównie k. Miasteczka Krajeńskiego. Pochowany został na cmenatarzu w Miasteczku.	Emilia Sczaniecka - "siostra miłosierdzia" powstań: listopadowego i styczniowego, filantropka i działaczka niepodległościowa. Jedna z najważniejszych postaci Najdłuższej Wojny Nowoczesnej Europy. Pochowana w Michorzewie.


Na północ od Wschowy, w Osowej Sieni stanęła w 1905 roku kolumna Bismarca, rozebrana w latach 60. Jednak zgodnie z myślą Stanisława Jerzego Leca cokół postanowiono wykorzystać i stanął na nim byk Ilon, protoplasta rasy Holstein-Friesian, duma istniejącego w Osowej Sieni od 1945 roku Ośrodka Hodowli Zarodowej.	Neorenesansowy zamek Goraj powstał na początku XX wieku z inicjatywy hrabiego Wilhelma Bolko Emanuela von Hochberga, którego bratową była słynna i piękna Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless zwana Księżną Daisy. Przyrodni, starszy brat Wilhelma Hans Heinrich XV von Pless był panem na Książu. Dziś w zamku Goraj mieści się internat Zespołu Szkół Leśnych.	Bifurkacja Wągrowiecka nie jest ani bifurkacją, które jest rodzieleniem nurtu rzeki, ani zjawiskiem naturalnym. Do skrzyżowania Nielby i Wełny doprowadziły cysterskie prace melioracyjne w 1830 roku. Ale wody obydwu rzek nie mieszają się!


Do pocz. XIX wieku Łódź była prowincjonalnym miasteczkiem. A później wszystko się zmieniło. W 1820 roku rząd Królestwa postanowił zrobić z Łodzi centrum włókiennicze. Pojawili się wielcy fabrykanci, którzy skorzystali ze zwolnień podatkowych oraz zniesienia barier celnych pomiędzy Królestwem i Rosją i wykreowali miasto na stolicę polskiego włókiennictwa. Łódź eksplodowała demograficznie. Na pocz. XIX wieku zamieszkiwało ją kilkaset osób, a w roku 1870 już ponad 100 tys. A najokazalszy domek wzniósł sobie Izrael Kalmanowicz Poznański. Wnętrza, szczególnie snycerka robią niesamowite wrażenie. No i jeszcze „Ziemia obiecana” Wajdy…


Niezrównany nauczyciel historii kreślonej na płótnie, narodowy symbolista historyczny. Całe pokolenia sprowokował do myślenia o histori Polski Matejką, a polscy królowie mają dla nas twarze wymyślone przez niego. Przez zatarg z Radą Miejską nie pochowany na krakowskiej Skałce, lecz na cmentarzu Rakowickim.	W 2016 roku w Kamienicy pod Złotym Słońcem we wrocławskim rynku otwarto przepiękne, multimedialne muzeum "Pana Tadeusza". W 18 salach zgromadzono ok. 700 eksponatów, a oddzielne ekspozycje poświęcono wpływowi polskiego romantyzmu na twórczość Wajdy, a także życie bohaterów Jana Nowaka Jeziorańskiego i Władysława Bartoszewskiego. Sala w której prezentowany jest (wypożyczany z Zakładu Ossolińskich) oryginał epopei narodowej.	Przepiękny pałac w stylu neorenesansowym w Mosznej był od poł. XIX wieku do końca II w.św. siedzibą śląskich przemysłowców TieleWinklerów. Do 2013 roku działało w nim Centrum Terapi Nerwic, które przeniesiono do nowych budynków, a pałac udestępniono turystycznie. Jest jedną z perełek opolskiego.


25 lutego 1831 roku na polach Olszynki pod Warszawą starło się 60 tys. żołnierzy Iwana Dybicza i 40 tys. żołnierzy polskich, nad którymi dowództwo przejął w ostatniej chwili gen. Chłopicki, mianowany chwilę wcześniej Dyktatorem Powstania. Niestety, fatalne dowodzenie, brak jasno rozgraniczonych kompetencji, zamieszanie i kryzys zaufania przyczyniły się do wielkich strat i braku rozstrzygnięcia w bitwie. Choć idące traktem brzeskim rosyjskie oddziały nie kontynowały marszu. W 1916 roku w miejscu tym postawiono drewniany krzyż, w okresie międzywojennym pomnik.	Warszawa. Reduta nr 56 zwana wolską powstała przed 1831 rokiem na miejscu dawnych umocnień insurekcyjnych i stała się głównym punktem umocnień wolskich, broniących Warszawy od zachodu. 6 czerwca 1831 roku dowodzona przez gen. Józefa Sowińskiego przyjęła główne uderzenie 11 batalionów i 76 dział feldmarszałka Iwana Paskiewicza. 1300 polskich żołnierzy i 12 dział nie mogły zdziałać cudów... Upadek reduty był upadkiem Warszawy i powstania. A śmierć Sowińskiego przyczynkiem do legendy zaklętej wierszem Słowackiego.	Września. Pomnik dzieci wrzesińskich, które chciały mówić we własnej mowie i zastrajkowały bez względu na represje.


Pożegowo k. Mosiny. Przy dawnym trakcie handlowym z Poznania do Prus, na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego stoi studnia, przy której jak głosi legenda zatrzymał się na popas cesarz Francuzów. Podobno woda zamieniła się w szampana i do dziś, o nieustalonej porze, raz w roku znowu można napić się wina z bąbelkami.


Warszawa. Reduta nr 54 osłaniała główny szaniec wolski od południa. Obsadzona przez kilkudziesięciu artylerzystów i 2 kompanie piechoty (1/3 planowanej obsady) przyjęła na siebie 6 września główne uderzenie rosyjskie i padła w trzeciej godzinie walki. Sprawę ułatwił rosjanom fakt nieobsadzenia, wysuniętej na zachód, reduty nr 55, którą zajęli błyskawicznie i która posłużyła za osłonę. W chwili wdarcia się rosyjskich szwadronów do reduty nr 54 nastąpiła ekslozja ładunków prochowych, spowodowana prawdopodobnie przypadkowym ogniem. Do legendy reduta przeszła dzięki wierszowi Mickiewicza jako Reduta Ordona, choć Julian Konstanty Ordon redutą nie dowodził, a był jedynie dowódcą artylerii. Wbrew mickiewiczowskiej wersji przeżył wybuch i spoczął dużo później na Cmentarzu Łyczakowskim. W miejscu reduty nr 55 rosjanie wznieśli potężny obelisk zwycięstwa, który widoczny był z przebiegającej obok linii kolei warszawsko - wiedeńskiej. W okresie II RP w miejscu obelisku stanął pomnik Reduty Ordona (fotka z prawej). Jednak wnikliwi badacze wiedzieli, że prawdziwa Reduta Ordona, reduta nr 54 istniała bardziej na wschód. Archeologicznie istnienie reduty nr 54 potwierdzono w 2011 roku, zachowały się przy ul. Na bateryjce (prócz charakterystycznej nazwy) widoczne do dziś szańce. Niestety, pomnik prawdziwej reduty (fotka z lewej) to dziś czyn społeczny, co powinno napawać władze stolicy wstydem ...		Dworek Gubernatora w Białowieży powstał w połowie XIX wieku. Wcześniej w tym miejscu stał dwór Augusta III Sasa.


Kanał Elbląski zwany często, niesłusznie, kanałem ostródzko - elbląskim to zabytek na skalę światową, stąd starania o wpis na listę UNESCO. W styczniu 2011 roku został Pomnikiem historii. Trasa kanału Elbląg - Ostróda liczy 84 kilometry, ale wraz z wszystkimi odgałęzieniami kanał ma ponad 150 km długości i łączy Pojezierze Ostródzkie z Elblągiem i Zalewem Wiślanym (także z Gdańskiem i Bałtykiem). Prace projektowe, z inicjatywy cesarza Wilhelma II, rozpoczęto w 1837r, a celem było zintensyfikowanie gospodarki Prus. Problem jednak leżał w różnicy wysokości pomiędzy Ostródą i Elblągiem, sięgającej ponad stu metrów. W rezultacie wybudowano 4 śluzy i 5 unikatowych pochylni, po których statki przeciągane są na specjalnych saniach. Koszt budowy kanału wyniósł w przeliczeniu 77 ton złota, a swe gospodarcze fukcje sprawował... tylko 50 lat, nim zastąpiły go kolej i samochody. Dzisiaj 11 godzin w morzu ciszy i przyrody to coś, czego nie uświadczy się nigdzie indziej.

XX lecie i wojna

Mit Westerplatte, choć odarty dziś z niepotrzebnego patosu i przekłamań nadal potrafi się skutecznie bronić. I co ważne jest chyba nam potrzebny.	"Z tego okna 1 września 1939 roku w kierunku polskiego Westerplatte o godzinie 4.45 rano padły pierwsze strzały II wojny światowej". Latarnia morska w gdańskim Nowym Porcie. Modne stało się prześciganie, gdzie padły pierwsze strzały. Charzykowy, trzecia z minutami, Westerplatte 4.48, Wieluń 4.40 a może jednak 5.40?...


... czy może 4.34 i klucz stukasów pod dowództwem Bruno Dileya, schodzący do ataku na mosty tczewskie.	Al. Ujazdowskie w Warszawie. W tym miejscu oddział dywersji bojowej "Pegaz" Kedywu KG AK 1 lutego 1944 roku zastrzelił znienawidzonego dowódcę SS i policji na dystrykt warszawski GG Franza Kutcherę - kata Warszawy. Brawurowa akcja trwała minutę i 40 sekund.	Ciągle nie wiem co mam sądzić o tym facecie za mną. Nie potrafię padać na kolana przed jego dokonaniami, choć wiem że dokonał rzeczy wielkich, niepospolitych. Choć w niektórych ogromnie się mylił, to jednak mam odruch jego obrony, gdy ktoś oczernia. A chyba co najgorsze: był antydemokratą.

Główny polski urząd pocztowy w Wolnym Mieście Gdańsku zatrudniał w 1939 roku ok. 100 pracowników. Niemiecki atak na placówkę, która miała zgodnie z planami polskiego dowództwa stawić sześciogodzinny opór, rozpoczął się równocześnie z ostrzałem Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Niestety, informacja o wycofaniu Korpusu Interwencyjnego Pomorze dotarła tylko do mjr. Sucharskiego... Już o 4.00 Niemcy przerwali połączenia telefoniczne z placówką pocztową. Do szturmu przed piąta rano ruszyły oddziały Schutpolizei. Po pierwszych niepowodzeniach Niemcy zaangażowali 2 działka 75 mm, haubice 105 mm, miotacze ognia i 3 samochody pancerne. 54 obrońców wyposażoych w trzy lekkie browningi wytrzymało do 19.00. Część spłonęła żywcem po zalaniu benzyną i podpaleniu przez faszystów piwnic.


Powstanie warszawskie, kolejny kłopot, bo należę do tych którzy uważają, że jego rozpoczęcie było błędem. Poza tym, zwyczajnie po ludzku trudno mi sobie wyobrazić mojego syna w roli tego chłopca z pomnika. Ale wiem też, że ten cały sprzeciw wynika z wszelkich "zważonych" konsekwencji. I wiem też, że ono po prostu musiało wybuchnąć.		Kopiec Powstania Warszawskiego na warszawskim Czerniakowie powstał jako jedna z czterech hałd gruzów pozostałych po zagładzie miasta, w końcu II wojny światowej. Ma 35 metrów wysokości. Do końca lat 60. służył także jako śmietnik, nim na przełomie XX i XXI wieku został uporządkowany i zagospodarowany jako miejsce pamięci. Każdego 1 sierpnia rozpalany jest na szczycie kopca znicz, który płonie kolejne 63 dni, symbolizujących powstanie.


Budynek Banku Polskiego w Warszawie powstał w latach 1907-11, jako filia rosyjskiego Banku Państwa. W czasie Powstania Warszawskiego stał się redutą powstańczą.

Od 1920 roku Centralna Szkoła Jazdy, a od 1928 do Września Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu stanowiło rzeczywiste centrum polskiego oręża. Kawaleryjska "doktryna" Marszałka i jego miłość do tego rodzaju broni sprawiły, że ułan w II Rzeczypospolitej był kimś. Wrzesień udowodnił, że świat ma już inne bronie główne, które rozstrzygają o losach wojen. Ostatnim komendantem Centrum był gen. Tadeusz Komorowski "Bór", późniejszy dowódca AK, a jednym z wykładowców mjr. Henryk Dobrzański "Hubal", legendarny wrześniowy dowódca. Absolwentem rocznika 1934 był Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka"... Trzy róźne życiorysy, trzy drogi do Polski. Dzisiaj w Grudziądzu o kawaleryjskich tardycjach przypomina m.in. pomnik ułana i dziewczyny przy Schodach Słowackiego, nad Wisłą

Do 1946 roku przy drodze z Cisnej do Baligrodu istniała wieś Jabłonki, którą spacyfikowano w 1944 roku, a mieszkańców wywieziono do ZSRR. W 1947 roku w urządzona przez UPA zasadzkę wpadł ten który się kulom nie kłaniał, czyli Karol Świerczewski "Walter", dowódca 2. Armii WP w operacji łużyckiej, w której z spowodu niekompetencji i alkoholizmu na śmierć posłał setki żołnierzy. Okoliczności śmierci generała do dziś nie zostaly wyjaśnione, a pomnik zburzono w 2018 roku. Zbudowane, za olbrzymie pieniądze w poł. lat 80, położone przy drodze, muzeum generała sprzedano.


Trzy punkty na terenie miasta, trzy tragedie - miejsca upadków trzech brytyjskich samolotów z pomocą dla powstańczej Warszawy. Kiedy w Warszawie wybuchło powstanie, nad stolice poleciały nielegalnie załogi polskiej 1586 eskadry RAF. Później zaczął się kontredans obostrzeń i zakazów brytyjskiego marszałka Slessora i jednoznaczna odmowa Stalina co do lotnisk po stronie ZSRR, które mogłyby przyjmować samoloty alianckie. W dniach 12-15 sierpnia z 65 samolotów, ktore poleciały nad Polskę, zestrzelono 11, w tym pięć nad Warszawą. Po 14 września w tych niewyobrażalnie niebezpiecznych akcjach brały już udział tylko polskie załogi. W lotach nad Warszawą życie ogółem straciło 126 lotników brytyjskich i południowoafrykańskich oraz 78 polskich. Od lewej ul. Redutowa na Woli, miejsce upadku Halifaxa, w środku ulica Na bateryjce - Liberator i po prawej Liberator w Parku Skaryszewskim. Ten ostatni pomnik w latach 80 tych odsłoniła Margater Tchatcher.


"Płynie przez Kołobrzeg Parsęta, Parsęta..."	18 marca 1945 roku padła Festung Kolberg. Miasto, przekształcone przez Niemców w twierdzę leżało w gruzach,a jego zdobycie okupione zostało 11 dniową wielką daniną krwi żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego, których zadaniem było wyjście nad Bałtyk. Po morderczych dniach bojów odbyły się symboliczne zaślubiny z morzem. W 1963 roku, przy deptaku stanął pomnik upamiętniający to wydarzenie.	Kołobrzeskie Muzeum Oręża Polskiego to jedna z najbardziej interesujących tego typu placówek w kraju.


Karol Ernest Henryk Wedel, Niemiec z pochodzenia, Polak z wyboru zalożył swój cukierniczy biznas warszawski w 1845 roku. Dwadzieścia lat później cukiernictwem zajął sie syn Emil, rozbudowując interes ojca. Mauzoleum słynnej rodziny na warszawskim cmentarzu Ewanelicko - Augsburskim.	W latach 1927-31 na warszawskim kamionku koncern Jana Wedla, syna Emila buduje nowoczesną fabrykę słodyczy. Pięć lat później wyroby Wedla podróżują nawet do Japonii, a na rynek wchodzi Ptasie Mleczko. Po wojnie znacjonalizowany zakład przyjmuje nazwę "Imienia 22 lipca", ale komuniści nie chcąc walczyć z marką, dodają po oficjalnej nazwie także "dawniej E. Wedla"	Pole Mokotowskie w Warszawie, dawne lotnisko i międzywojenna baza Pierwszego Pułku Lotniczego, jest jedną z kolebek polskiego lotnictwa wojskowego. Nie dziwi więc, że właśnie tutaj, w roku 2003 odsłonięto pomnik ku czci 2100 lotników polskich poległych w latach 1939-45.


Nad brzegiem jeziorka kamionkowskiego w Warszawie, w miejscu gdzie stał dom Romana Dmowskiego stanął głaz z tablicą upamiętniająca jednego z twórców Niepodległości.	Cmentarz Bródnowski w Warszawie i mauzoleum Dmowskiego	W XVI wieku Kostrzyn n. Odrą był już twierdzą bastionową jako stolica Nowej Marchii. Ze względu na swe strategiczne znaczenie system obronny twierdzy był nieustannie rozbudowywany i w XIX stuleciu stanowił już przykład twierdzy fortowej. W lutym 1945 twierdza Küstrin stanowiła wrota do Berlina. Walki o Kostrzyn trwały dwa miesiące i doprowadziły do 95% zniszczenia miasta. Dziś teren Starego Kostrzyna to polskie Pompeje.


W podbydgoskiej puszczy w latach 1939-45 Niemcy zbudowali jedną z największych fabryk materiałów wybuchowych. Na powierzchni ponad 23 km2 powstał olbrzymi kompleks 1500 budynków, 360 km dróg i torowisk, które okalał płot o długości 35 km! W Dynamit Aktien Gesellschaft (DAG), koncernie założonym przez Alfreda Nobla, od 1941 roku produkowano nitroglicerynę, trotyl i proch bezdymny. Dziś w kilkunastu budynkach połączonymi podziemnymi przejściami zorganizowano świetne muzeum, które zajmuje jedynie 1% powierzchni fabryki.		Stawisko w Podkowie Leśnej czyli 18 ha szczęścia Jarosława Iwaszkiewicza. Mieszkał tutaj od 1928 roku do śmierci w 1980 roku. Posiadłość dał w prezencie nowożeńcom ojciec Anny Iwaszkiewiczowej, Stanisław Lilpop, syn znanego przemysłowca.


W powszechnej świadomości naloty dywanowe kojarzone są z Dreznem., ale to także Szczecin ze stocznią i fabryką silników lotniczych oraz leżąca nieopodal fabryka benzyny syntetycznej w Policach były celami alianckich masowych uderzeń z powietrza. Szczególnie upodobano sobie dzień urodzin Hitlera - 20 kwietnia 1943 roku nad Szczecinem pojawiło się 350 alianckich bombowców, obracając starówkę w perzynę. Zniszczenia tkanki miejskiej przekraczały 90%!	Przetrwanie nalotów umożliwiał system schronów zbudowanych pod terenem szczecińskiego dworca kolejowego. Po ukończeniu budowy składał się z pięciokondygnacyjnego układu tuneli w którym mogło się schronić 5000 ludzi. Po wojnie, w nowych uwarunkowaniach zaadoptowano je na schron przeciwatomowy.	Miniatury kolejowe na dworcu wąskotorowym w Rewalu. Model niemieckiego, ogromnego działa kolejowego Dora, które naziści testowali w Darłówku. Działo na platformie kolejowej poruszającej się po dwóch sąsiednich torach miało kaliber 802 mm i długość lufy ponad 32 metry. Siedmiotonowe pociski Dora miotała w swej historii tylko 14 dni 1942 roku, pod Sewastopolem.

Pawiak, więzienie carskie przy Zielnej i Pawiej stało się miejscem kaźni członków Rządu Narodowego, powstańców 1863 r., działaczy patriotycznych. W latach 1939-45 stało się największym niemieckim więzieniem politycznym na okupowanych ziamiach Polski. Już 2 października trafili tutaj pierwsi więźniowie - aresztowani na podstawie tzw. list proskrypcyjnych patrioci polscy.

Jan Chryzostom Szuch był architektem i urbanistą króla Stasia, a ulica nosząca później jego imię była jednym z elementów osi stanisławowskiej. W końcu lat dwudziestych stanął tutaj gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. We wrześniu 1939 roku gmach, jako swoją placówkę przejęły Gestapo, SD i Ordungspolizei. W podziemiach lewej oficyny powstało więzienie śledcze, do którego na krwawe przesłuchania dowożono więżniów Pawiaka. Dzwięk słowa "Szucha" stał się dla warszawiaków nieznośnym synonimem męki i cierpienia. Dziś mieści się tutaj Muzeum Walki i Męczeństwa, stanowiąc wraz z Pawiakiem i X Pawilonem oddział Muzeum Niepodległości.


Kwatera "Ł" warszawskich Powązek Wojskowych zwana Łączką, kryje szczątki kikudziesięciu, a może nawet kilkuset żołnierzy wyklętych mordowanych od 1948 roku w osławionym więzieniu mokotowskim. Ciała, wywożone pod osłoną nocy, grzebano na tyłach ówczesnego cmentarza komunalnego. W 1964 roku teren włączono do Powązek Wojskowych i urządzono na nim śmietnik. Po przeprowadzonych tutaj ekshumacjach i potwierdzeniu wielu pochówków urządzono Mauzoleum otwarte we wrześniu 2015 r. Niesamowitym świadectwem odkrywanej prawdy jest świetna książka Małgorzaty Szejnert "Śród Żywych Duchów".	W tym miejscu odnaleziono szczątki doczesne mjr. Zygmunta Szendzielarza ps "Łupaszka". W 1939r był d-cą szwadronu kawalerii w Wileńskiej Brygadzie Kawalerii. W podziemnej armii został dowódcą 5. Wileńskiej Brygady AK zwanej "Brygadą Śmierci". Ten żołnierz wyklęty nie jest dziś jednoznacznie postrzeganą postacią głównie poprzez pryzmat zbrodni w Dubinkach i wpisuje się w dyskusję o pogmatwanych kresowych życiorysach. W 1951 r. skazany został osiemnastrokrotnie na karę śmierci.	Za to bardzo jednoznacznie czytać należy życiorys rotmistrza Witolda Pileckiego - postaci wielkiej. W 1939 r. był dowódcą plutonu w 19. DP Armii Prusy, który rozwiązał dopiero 17 października. I chociażby z tej perspektywy widać jak bardzo krzywdzące jest utarte określenie "Kampania Wrześniowa". Od początku wojny pozostawał w konspiracji, a od 1940 roku na własne życzenie dał się wywieść do Auschwitz, gdzie zorganizował ruch oporu. Był autorem pierwszych raportów o ludobójstwie. Po udanej ucieczce z Obozu znowu w podziemiu, a już po zakończeniu wojny trafił do Armii Andersa, lecz jako żołnierz NIE wrócił do kraju. Wrócił po wyrok, śmierć w stalinowskim więzieniu i pokrytą śmieciami Łączkę jako miejsce spoczynku. Wrócił także jako symbol niezłomności i zasad, egzemplifikacji powiedzenia, że prawda zwycięża.


We wrześniu 2015 roku III RP oddała hołd Żołnierzom Wyklętym wystawiając Mauzoleum Wyklętych - Niezłomnych na kwaterze "Ł". Pod orłem znalazł się m.in. fragment wiersza Oppmana: "Gdzie są ich groby Polsko! Gdzie ich nie ma!"	Oprócz "Łączki" był jeszcze Służewiec, gdzie za płotem cmentarza parafialnego przy kościele pw. św. Katarzyny potajemnie grzebano ciała żołnierzy wyklętych zamordowanych w więzieniach praskim i mokotowskim. Z inicjatywy proboszcza powstał w 1989 roku ten memoriał. Na dużym głazie wyryto wiersz: Przechodniu! pochyl czoło wstrzymaj krok na chwilę Tu każda grudka ziemi krwią męczeńską broczy To jest Służewiec, to nasze Termopile Tu leżą Ci co chcieli bój do końca toczyć Nie odprowadzał nas tu kondukt pogrzebowy Nikt nie miał honorowej salwy ani wieńców W mokotowskim więzieniu krótki strzał w tył głowy A potem mały kucyk wiózł nas do Służewca Z Jej imieiem na ustach zwyciężyc lub zginąć Szliśmy w oddziałach "Wilka" i murach Starówki Pod Narwik, pod Tobruk, Pod Monte Casino By w tym piasku kres znaleść żołnierskiej wędrówki	W dawnym więzieniu mokotowskim powstaje Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więzniów Politycznych PRL. Szacuje się, że w trakcie terroru stalinowskiego w murach więzienia zginęło ponad 2800 osób. Wyroki wykonywano strzałem w tył głowy lub przez powieszenie. Ten los spotkał gen. Augusta Emila Fieldorfa ps. Nil, dowódcę kedywu AK. Rozstrzelanych potajemnie grzebano na "Łączce" lub Służewcu. Po wojnie w wiezieniu mokotowksim siedział m in. Jacek Kuroń.


Po III więzieniu karno - śledczym, zwanym Toledo na warszwskiej Pradze pozostał jedynie pomnik i fragment muru. Przed wojną były tu koszary 36. pułku Piechoty Legii Akademickiej, a po zakończeniu działań wojennych swoje więzienie urządziło NKWD. Była to kolejna po więzieniu mokotowskim katownia, w której gineli ci, co odważyli się marzyć o wolnej Polsce, po 45 roku. Ciała grzebano bezpośrednio na terenie więzienia, ale także na "Łączce" i na cmentarzu Bródnowskim. W 1956 roku więzienie przekształcono w zakład karny dla kobiet, a w latach 70 rozebrano. Pomnik stanął tutaj w 2001 roku.	To nie fotosy z "Szeregowca Ryana" tylko zapis plenerowego, cyklicznego opisu historii czyli "D-Day" na Helu.


Giszowiec - Gieschewald, dziś dzielnica Katowic powstał jako miasto - ogród dla górników kopalni Giesche. Inwestorem był koncern Georg von Giesches Erben, właściciel kopalni, a twórcami projektu Georg i Emil Zillmanowie. Modelowe osiedle zbudowano w latach 1907-10. W maju 1922 roku osiedle znalazło się w granicach Polski, a strajki w kopalni Giesche z końca l. 30 tych przedstawił genialnie Kazimierz Kutz w "Perle w Koronie". Osiedle z kopalnią łaczyła ponad 3 kilometrowa linia kolejki wąskotorowej, zwanej Balkanem. W PRL, w 1969 roku zapadła decyzja, że "musi iść nowe" i trzeba wyburzyć Stary Giszowiec, by zrobić miejsce pod nwoczesne osiedle wielkopłytowe. W 1978 roku przyszło otrzeźwienie i po długiej walce miłośników Giszowca, wyburzeniu kilku obiektów i zbudowaniu paru bloków, osiedle wpisano do rejestru zabytków. Jego dzieje kapitalnie opisała Małgorzata Szejnert w książce "Czarny Ogród"		Kamienica założyciela koncernu Giesche Georga, który ożenił się córką wrocławskiego kupca. Siedziba rodu Giesche mieściła się w południowej pierzei rynku we Wrocławiu, pod numerem 20.

Wagonik Balkanu zachowany na trasie z Giszowca do kopalni Giesche. Po wojnie kopalnię nazwano na cześć jednego z lewicowych bojowników o lepsze życie górników, posła do Sejmu Śląskiego, mieszkańca Giszowca i pracownika kopalni, zamordowanego w Auschwitz, Józefa Wieczorka.

W latach 1908-18, po drugiej stronie kopalni Giesche powstało drugie robotnicze osiedle, w założeniach totalnie odmienne od Giszowca - Nikiszowiec. Nikisch od nazwy szybu „Nickisch” (baron Friedrich Nickisch von Rosenegk) , później nazwany "Pułaski". Autorami tego zespołu kamienic z czerwonej cegły na 1000 mieszkańcow byli również bracia Zillmanowie, którzy zaprojektowali także monumentalny neobarokowy kościół pw. św. Anny. W jego wnętrzu znajduje się tablica poświęcona projektantom. Nikiszowiec został w 2011 roku uznany za Pomnik historii.


Jahrhunderthalle czyli wrocławska Hala Stulecia. Powstała wg. projektu Maksa Berga w latach 1911-13 z okazji stulecia odezwy Fryderyka Wilhelma III "Do mojego ludu", wzywającej do oporu przeciwko Napoleonowi Bonaparte. W 1962 roku wpisana do rejestru zabytków, a w 2006 roku znalazła się na liście UNESCO. Ze swymi 42 metrami wysokości i 67 metrami średnicy stanowiła prawdziwy cud inżynierii.	W 1919 roku, na mocy Traktatu Wersalskiego Europa uczyniła Gdańsk Wolnym Miastem. Na Mierzei Wiślanej, w Przebrnie przetrwał ten historyczny rarytas: słupy graniczne z oznaczeniem granicy WMG i Niemiec. Dwadzieścia lat później Europa już nie chciała umierać za Gdańsk.	Strękowa Góra nad brzegami Wizny, czyli osławione w PRLu polskie Termopile. Jak to z tą bohaterską obroną przesmyku było? Majorze Władysławie Raginis - stancie do Apelu!


Auschwitz - Birkenau. Fabryka masowo zaplanowanej śmierci. Ludzie ludziom, w imię szaleństwa.	Gorzyce niedaleko Kościana. W 1915 roku urodził się tutaj współtwórca i pierwszy naczelnik Szarych Szeregów Florian Marciniak. Aresztowany w maju 43 roku, stracił życie w Gross-Rosen w lutym rok później.	Jan Romuald Kozielewski znany światu jako Jan Karski - cudem ocalony z tragedi katyńskiej, kurier rządu polskiego na uchodźtwie, żołnierz Biura Propagandy i informacji KG AK, autor słynnych raportów o eksterminacji żydów. Życiorys gigantyczny, postać gigantyczna. Powstały na ścianie jednej z warszawskich kamienic, poświęcony Karskiemu ogromny mural zawiera zdanie: "Kto nie pamięta ten przyzwala." Pomnik Karskiego na warszawskim Muranowie, przy Muzeum Polin.


Majdan Tatarski, wieś pod Lublinem. Od 1941 roku hitlerowcy zbudowali 236 baraków, a w październiku 1942 roku 42 krematoria.Powstał jeden z największych obozów zagłady, w którym śmierć poniosło wielu mieszkańców lubelszczyzny, zamojszczyzny, żołnierze ruchu oporu, inteligencja i jeńcy. Oficjalnie ofiar było 78 tysięcy, z czego 70% stanowili Żydzi. W 1969 roku powstał monumentalny pomnik i mauzoleum przykrywające prochy zgładzonych.		Lasy niedaleko wsi Piaśnica na Kaszubach stanowią zachodnią część Puszczy Darzlubskiej. Pomiędzy październikiem 1939, a kwietniem 1940 hitlerowcy dokonali tutaj masowych egzekucji mieszkańców terenu Pomorza oraz przywiezionych z głębi Rzeszy (głównie pacjentow szpitali psychiatrycznych). Hekatombę Kaszubów w Piaśnicy doskonale opisał Filip Bajon w filmie "Kamerdyner"


Drozdowo k. Łomży. Dwór rodzinny Lutosławskich. Tutaj przyszedł na świat Kazimierz Lutosławski, ideowy twórca polskiego skautingu, autor pierwozworu harcerskiego krzyża. Słynny kompozytor Witold to jego bratanek. W drozdowskim dworze ostatnie chwile życia spędził jego rezydent Roman Dmowski.	"O zielony Konstanty! O srebrna Natalio! Cała nasza wieczerza dzbanuszek z konwalią" Leśniczówka Pranie k. Rucianego - Nida, miejsce magiczne poprzez magię poezji Konstantego.	Fragment klasztoru w Wigrach. W tym budynku noc w 1999 r spędził Jan Paweł II.


Bunkier Adolfa H. w Wilczym Szańcu k. Gierłoży. Gdyby pułkownik Stauffenberg mógł podłożyć bombę tutaj może inaczej potoczyło by się np. Powstanie Warszawskie....	Bieliczna to jedna z dwóch nieistniejacych już dziś wsi na zboczu najwyższej góry Beskidu Niskiego - Lackowej. Jeszcze w 1936 roku znajdowały się tutaj dwie cerkwie i 34 domy łemkowskie. Dziś po łemkach pozostała tylko ta wspaniała cerkiew grekokatolicka pw. św. Michała Archanioła.	Największy sukces II Rzeczypospolitej czyli Gdynia.


Maszt radiostacji gliwickiej to dziś najwyższa drewniana wieża na świecie. Drewno modrzewiowe, połączone ponad 16 tys. mosiężnych śrub robi imponujące wrażenie. 31 sierpnia 1939 roku, dla uzyskania alibi niemieckiego ataku na Polskę, 7 napastników z SD, przebranych w cywilną polską odzież, udającą nieudolnie stroje polskich powstańców śląskich, wtargnęło do radiostacji. W wyniku braku rozpoznania (nie wiedziano, że w radiostacji nie ma studia nadawczego!) nadano przez tzw. mikrofon burzowy tylko krótki, urwany komunikat "Uwaga, tu Gliwice. Radiostacja znajduje się w polskich rękach.." Nieudana prowokacja gliwicka i tak została wykorzystana propagandowo.	"to jest takie nic, smutne ucichanie a właściwie to jest cisza pierwsza i jedyna... usychające kwiaty nad mdlącym posłaniem i właściwie nic... i pusta głębia..." K. K. Baczyński miał jeszcze tysiące wierszy w głowie, gdy tutaj, na tyłach pałacu Blanca dosięgła ją niemiecka kula.	Szok i niedowierzanie towarzyszył niemieckim pilotom gdy zobaczyli do czego zdolni są polscy piloci na maszynach, które swą techniczną dojrzałość miały już kilka lat za sobą... P-11c w Krakowskim Muzeum Lotnictwa

Niewielka osada Mauerwald położona 8 km od Węgorzewa na brzegu jeziora Mamry stała się w 1940 roku wielkim, tajnym placem budowy. W Mamerkach wzniesiono, do 1944 roku, 250 obiektów w tym 30 ciężkich schronów dla 40 generałów i 1500 oficerów niemieckiego Dowództwa Wojsk Lądowych (OKH). Kwatera Główna OKH, pod kryptonimem "Anna" funkcjonowała w bezpośredniej bliskości kwatery Hitlera w Gierłoży (kryptonim "Wolfschananze"), kwatery szefa kancelarii Rzeszy (kryptonim "Wandula") za wsią Rataje i kwaterą Himlera (kryptonim "Hochwald") we wsi Pozezdrze. W kompleksie kwater znajdowało się lotnisko w Wilamowie. Niedaleko kwatery trwały zakrojone na szeroką skalę prace nad budową Kanału Mazurskiego łączącego Wielkie Jeziora Mazurskie z Pregołą i Bałtykiem. Do niedawna o jednym z bunkrów krążyły legendy, mówiące o jego rzekomym przeznaczeniu - stoczni dla niemieckich Ubotów...


Otwarte w 2017 roku wspaniałe Muzeum II wojny światowej to doskonała lekcja historii. Zawirowania wokół Muzeum, jako instytucji, to także doskonała lekcja historii współczesnej. Cieszę się, że udało mi się zobaczyć tą pierwotną wystawę, taką jaką chcieli ją widzieć twórcy. Nikt nie chce oglądać przemalowanej "Monalisy". Przemalowywanie historii w muzeum jest równie żenujące...		Urządzenie to opatentował niemiecki inżynier Artur Scherbius i przez cały okres międzywojenny było unowocześniane. Do szyfrowania depesz potrzebowało je wojsko, administracja i przedsiębiorcy. Wszak informacja to broń. Już w 1933 roku szyfr Enigmy złamali Marian Rajewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, trzej genialni matematycy, absolwenci Uniwersytetu Poznańskiego, pracujący na użytek polskiego wywiadu. 25 lipca 1939 roku w Pyrach pod Warszawą zaprezentowali swoje osiągnięcia zszokowanym przedstawicielom wywiadu Francuskiego i Brytyjskiego. Ciągle udoskonalana Enigma deszyfrowana była później w ośrodku wywiadu w brytyjskim Bletcheley Park, dzięki pracom Alana Turinga, ojca informatyki.

Współczesność

Pomnik czynu rewolucyjnego w Rzeszowie, odsłonięty w 1974 roku zdążył stać się symbolem miasta. Dziś trwa wielka dyskusja wśród mieszkańców miasta, czy pomnik zachować, czy zburzyć. Pomnikologia stosowana - to dziedzina w której jesteśmy mistrzami świata...	Urodzony w Płocku, spoczął na niewielkim cmentarzu leśnym przy Zakładzie dla Dzieci Niewidowych w Laskach. Doradca Solidarności i pierwszy niekomunistyczny premier III Rzeczypospolitej - Tadeusz Mazowiecki. Jego słynny sejmowy gest pozostaje jednym z najważniejszych symboli polskiego Zwycięstwa.	Mój ulubiony poeta Władysław Broniewski pisał o tym dąbie tak: "uczył mnie polskiej mowy dąb [...] co od wieków nic się nie zmienia i rosochate wyciąga ramiona". Dom rodzinny poety w Płocku. Tuż przed Wrześniem w słynnym wierszu "Bagnet na broń" poeta zawarł ocenę politycznych osiągnieć II RP i podsumował swój stosunek do patriotyzmu: "Są w ojczyźnie rachunki krzywd / obca dłoń ich też nie przekreśli / ale krwi nie odmówi nikt"


Urodził się jako Epifaniusz Drowniak w 1895 r. z Polaka i Łemki, choć akt urodzenia uzyskał dopiero w 1962 r. na nazwisko Nikifor Krynicki. Był już wtedy znanym malarzem prymitywistą, choć nie do końca świadomym swej wartości. W 2003 r. Łemkowie podważyli sądownie akt urodzenia, by Nikiforowi przywrócić prawdziwe nazwisko. Pomnik w Krynicy Zdroju.	Stało się! Biuro Odbudowy Stolicy podjęło decyzję: pod placem zamkowym przebiegał będzie tunel trasy WZ. A że na trasie stoi prawie nie zniszczony działaniami wojennymi pałac Teppera? No cóż, idzie nowe... Pałac rozebrany został w 1947 r.	Aleja gwiazd kolarstwa u stóp Ślęży w Sobótce. Czesław Lang - wielka osobowość sportu i wskszesiciel Tour de Pologne.


		Przed II w. św. była tutaj niemiecka bateria przeciwlotnicza Vineta, której zadaniem była osłona portu w Świnoujściu. W obliczu zimnowojennej konfrontacji na wyspie Wolin zbudowano "podziemne miasto" - zespół bunkrów Zapasowego Stanowiska Dowodzenia Frontu Nadmorskiego (Polskiego) wojsk Układu Warszawskiego. To stąd miała być dowodzona operacja blokady cieśnin duńskich.


Słynne tablice z 21 postulatami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z pamiętnego sierpnia zostały wpisane w 2003 roku na listę najcenniejszych materiałów pisanych ludzkości: UNESCO - Pamięć Świata. Powstały na sklejce 17 sierpnia 1980 r. i zawisły na bramie nr 2 stoczni. W czasie Karnawału Solidarności stały się cenną pamiątka tamtych dni, stąd w stanie wojennym musiały zostać starannie ukryte. Ich kopie, eksponowane w Centralnym Muzeum Morskim natychmiast przechwyciła Ubecja. Po 1989 r. oryginał trafił jako eksponat do CMM (dzisiaj Narodowe MM), a od 2014 r. znajdują się na wystawie stałej w niezwykłym muzeum - Europejskim Centrum Solidarności.	Rankiem 16 grudnia 1981 roku teren kopalni Wujek i pobliskiego osiedla otoczyło ZOMO. Przed jedenastą rozpoczął sie szturm na strajkujących górników prowadzony czołgami i pistoletami maszynowymi. W wyniku akcji zmarło 9 górników. Duże wrażenie robi izba pamięci kopalni, działająca w ramach Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności.	Miejsce śmierci Jerzego Popiełuszki na tamie we Włocławku.


W dawnej szczecińskiej zajezdni tramwajowej funkcjonuje wspaniałe Muzeum Komunikacji. Spotkać można tutaj takie cuda jak np. Sokół z produkcji przedwojennej, jeden z prototypów "Beskida", czyli następcy małego Fiata i cała gamę produkowanych w szczecinie, kultowych Junaków.		Budynek szczecińskiej Filharmonii albo zachwyca albo oburza. Jak mawiał Oscar Hansen - "architektura nie może być obojętna".


W komisariacie przy Jezuickiej w Warszawie życie stracił Grzegorz Przemyk, maturzysta, syn poetki Barbary Sadowskiej, związanej ze środowiskami solidarnościowymi. Tę tragiczną postać i mechanizm działania komunistycznego aparatu represyjnego perfekcyjnie sportretował Cezary Łazarewicz w książce "Żeby nie było śladów", za którą dostał literacką nagrodę "Nike"	Narodowe Centrum Polskiej Piosenki - amfiteatr powstały z inicjatywy Karola Musioła i noszący dziś jego imię, od 1963 roku gości Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki. Powstał na miejscu najstarszej słowiańskiej osady na terenie Opola. Pozostająca w tle amfiteatru wieża była częścią piastowskiego zamku.	Mrągowo dla publiczności amfiteatrowej odkrył Korneliusz Pacuda, oragnizaując tutaj pierwszy Piknik Country w 1982 roku. Pierszy amfiteatr powstał w poł. lat 80., obecny w latach 2011-12. A z tyłu przepiękne jezioro Trzos.


		11 metrów wysokości i 12 szerokości w burszynie. Ołtarz w Bazylice św. Brygidy w Gdańsku.


W położonym w pobliżu brzegu jeziora Żarnowieckiego Czymanowie znajduje się największa w Polsce elektrownia szczytowo - pompowa. Budowę rozpoczęto w 1973 roku, z myślą o zabezpieczeniu pracy elektrowni atomowej, która miała być zlokalizowana po drugiej stronie zbiornika żarnowieckiego, w wysiedlonym Kartoszynie. Górny zbiornik elektrowni powstał na miejscu wysiedlonej wsi Kolkowo i zajmuje pow. 135 ha. Zbiornik dolny stanowi jezioro Żarnowieckie, do którego czterema rurami o średnicy 7 metrów każda i długości 1100 metrów, spływa na turbiny w jednej sekundzie tyle wody, ile niesie w każdej sekundzie średnioroczny nurt Wisły na wysokości mostu Poniatowskiego w Warszawie. Dużo! W nocy, gdy zapotrzebowanie na prąd spada, turbiny pompują wodę pod górę, co zapewnia stabilność systemu energetycznego. W położonym obok zbiornika górnego Gniewinie znajduje się wieża widokowa, skąd te wszystkie cuda można obejrzeć.		Wiatrak Józef w Rydzynie jest przedstawicielem 39 koźlaków, które swego czasu "mieszały powietrze" na rydzyńskim młyńskim wzgórzu. Niestety, oryginalny Józef nie przetrwał, a nowy powstał w 1983 z dwóch wiatraków.


Pomysł skansenu budownictwa ludowego, który miałby prezentować wieś lubelską, Roztocze, Powiśle i Nadburze narodził się w latach 50. Pierwotnie planowano zlokalizować obiekty na Kalinowszczyźnie i tam też przeniesiono z Firlejowszczyzny dom - dworek, miejsce narodzin Wincentego Pola. Jednak okazało sie, że miejsca na Kalinowszczyźnie jest jak na lekarstwo i trzeba znaleść nowe. Pierwszym obiektem przeniesionym do nowego skansenu był wiatrak koźlak z Zygmuntowa. W 1960 roku istniał już Oddział Budownictwa Ludowego Muzeum Okręgowego w Lublinie. Otwarcie Muzeum Wsi Lubelskiej nastapiło w 1979 roku.

Na grobach mistrzów

Grób Jasienicy na warszawskich Starych Powązkach. Mój pierwszy historyk. Pierwszy w sensie chronologicznym. Jego dar opowiadania i ciekawe spojrzenie na wiele spraw pozostają w człowieku na zawsze. Stare Powązki.


"I znów jak wczoraj będzie lało, a sercu zda się: już tak zawsze... listopad, tragik oszalały, umiera w chmur amfiteatrze." Grób Władysława Broniewskiego. Powązki Wojskowe.		Poistniały czerwienie na niebiosów uboczu - Poistniały dla nikogo, samym sobie raczej - wbrew... I nie umiem powiedzieć, skąd uległość mych oczu Tym zarysom drzew na chmurze... Trzebaż oczom takich drzew?" Grób Bolesława Leśmiana. Stare Powązki.


"Unoszą nas ceglane fale - Piętnastoletnich kapitanów W spełnienie marzeń o podróżach W nietknięty stopą świat. I byle prędzej, byle dalej, Wczepieni w burty potrzaskane Nim ciało całkiem się zanurzy W ciszę bezdenną lat." Co może trafniej i piękniej opisać dramat małych żołnierzy Powstania Warszawskiego? Grób Jacka Kaczmarskiego. Powązki Wojskowe	Grób Zbigniewa Nienackiego na cmentarzu w Jerzwałdzie. Autor Pana Samochodzika i uniwersalnego obrazu małej społeczności, czyli osławionych i obrazoburczych Skiroławek. Wbrew dewotom, hipokrytom i nihilistom uważam ją za jeden z lepszych kawałków polskiej literatury.	Grób nestora polskiej turystyki Mieczysława Orłowicza na warszawskich Starych Powązkach.


"Kiedy wrócą ptaki Do mazurskich gniazd Ruszaj tam, gdzie już żeglarze Płyną szlakiem gwiazd" Grób Krzysztofa Klenczona. Szczytno	ks. Tischner "Najpierw człowiek, później filozof, później długo, długo nic i dopiero ksiądz". Ale, w pamięci najbardziej pozostaje filozofia góralskiej prawdy: śwjynto prowda, tys prowda i g.... prowda. Łopuszna	"Do Ciebie pieśnią wołam Panie, Do Ciebie dzisiaj krzyczę w głos" Ciągle w głowie mam ten przepiękny motyw muzyczny do słów Bogdana Loebla. Grób Tadeusza Nalepy na Starych Powązkach.


"Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec; A kiedy trzeba, na śmierć idą pokolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!... Jan Roman Bytnar i Maciej Aleksy Dawidowski czyli "Rudy" i "Alek", żołnierze Grup Szturmowych Szarych Szeregów, pokolenia Kolumbów rozsławieni słynną książką Kamińskiego, a ostatnio świetnym filmem Glińskiego. Spoczywają w jednym grobie, w kwaterze powstańczej na warszawskich Powązkach. Uczniowie liceum Batorego pozostawili tabliczkę: "Jesteśmy dumni, mając Was za wzór"	Dwie sąsiadujące mogiły na leśnym cmentarzu w Laskach. Po prawej Marian Brandys - żołnierz Kleberga we Wrześniu i autor "Końca Świata Szwoleżerów", "Kłopotów z Panią Walewską", "Oficera Największych Nadziei" i wielu innych wspaniałych esejów o wyborach, których musieli dokonywać Polacy, gdy każdy wybór nie był łatwy i oczywisty. No i opowieść o Kozietulskim, który na kartach opowieści Brandysa staje się niemal naszym kumplem... Po lewej Antoni Słonimski który napisał w 1941 roku: "[...] Ja pragnę Polski słabej, lecz na takim świecie, Gdzie słabość nie jest winą, gdzie już nie ma warty Ryglów u bram i nocą dom bywa otwarty, gdzie dłoń nie utrudzona okrótnym żelazem I gdzie granica wita tylko drogowskazem."	Ile razem dróg przebytych? Ile ścieżek przedeptanych? Ile deszczów, ile śniegów? Wiszących nad latarniami? grób Zielonego Konstantego na Powązkach Wojskowych.


Stefan Żeromski w odróżnieniu od Sienkiewicza nie krzepił ducha, lecz jego Rafał Olbromski miał w sobie tyleż samo pasji i romantyzmu co Jan Skrzetuski. Nie ma chyba w Polskiej literaturze piękniejszych zapisów na temat miłości, jak te w "Klechdzie Domowej" czyli "Wiernej Rzece", która przytulała na równi ciała powstańców i srebrniki pani Odrowążowej. I jeszcze jedno wspomnienie z Popiołów: przecież to niemożliwe by Helena umarła... Cmentarz Ewangelicko - Reformowany w Warszawie.	Autor opowiadania, na podstawie którego Wajda zrobił moje ukochane Panny z Wilka - o przemijaniu, o świadomości czasu, o dojrzałości, o zrozumieniu. Wiktor Ruben to trochę ja. Iwaszkiewicz pisał przepiękne opowiadania. Cmentarz w Brwinowie	Gdy 28 sierpnia 1946 roku stała na przeciwko plutonu egzekucyjnego miała zaledwie 18 lat i na pewno chciała żyć. Ale jak powiedziała w jednym z grypsów więziennych "Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba". Jej życiorys, patriotyczne wychowanie, wartości którym pozostała wierna i droga z wileńszczyzny na Pomorze z 5. Brygadą oznaczały tylko jedno: że cena za "zachowanie się jak trzeba" musiała być najwyższa. Sanitariuszka 1 szwadronu 5. Willeńskiej Brygady AK i 4 szwadronu tej samej brygady na Pomorzu, dowodzonej przez Łupaszkę. Jej dowódcami byli m.in. Leon Beynar - późniejszy Paweł Jasienica oraz legendarny Zdzisław Badocha "Żelazny". Wpadła "zdradzona o świcie" i aż do stycznia 2015 roku w bezimiennym grobie. Danuta Siedzikówna "Inka". Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku.


Grób Jacka Malczewskiego na krakowskiej Skałce. Śmierć Elenai, Błędne koło, Melancholia...	Każdy przecież początek to tylko ciąg dalszy, a księga zdarzeń zawsze otwarta w połowie. Grób Wisławy Szymborskiej na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.	Mieczysław Sędzimir Antoni Halik miał życiorys, który można spokojnie rozłożyć na kilka postaci, a i tak każda z nich miałaby arcyciekawe życie. Podróżnik, odkrywca, poliglota, pisarz, korespondent, dyplomata... Tony Halik i jego grób na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

Kolebka. Ukochana Wielkopolska

Tam gdzie zaczynała się Polska, kolebka kolebki - prastary Giecz, piastowskie dominium.		Poznańska katedra. Majestat pierwszego biskupstwa i nekropolia pierwszych władców.


"Miasteczko J. w Wielkopolsce jest mniej więcej takim miasteczkiem jak wszystkie położone w tamtej stronie." Tak zaczyna się "Młyn nad Lutynią" Jarosława Iwaszkiewicza. Miasteczko J. to oczywiście Jarocin, a kryjący smutną historię zabytkowy młyn stoi w Wilkowyji do dziś. Iwaszkiewicz był w tych stronach w 1945 roku.	Wronczyn. Na niewielkim cmentarzyku znajduje się nekropolia Jackowskich; m. in. grób patrona kółek rolniczych, organicznika, działacza towarzystw gospodarczych, jednego z bohaterów walki z germanizacją Maksymiliana Jackowskiego. Był praktykantem u Dezyderego Chłapowskiego w Turwi, gospodarzył także w średzkiej Źrenicy.	Gdyby nie miejscowy nauczyciel Walenty Szwajcer, który zaalarmowany przez uczniów o dziwnych przedmiotach wydobywanych na półwyspie jeziora i jego szybka reakcja Biskupin byłby dzis jedną z tysięcy anonimowych wiosek na Pałukach, a tajemnica osady na zawsze zniknęła by w odmętach historii. Ale Walenty powiadomił prof. Józefa Kostrzewskiego, który rozpoczął dam długotrwałe badania archeologiczne. Biskupin stał się europejską sensacją, a niemieccy naukowcy próbowali światu wmówić, że to osada ludów germańskich. Z taką samą zapalczywością prof. Kostrzewski wysnuł teorię, że Biskupin był pramiastem ludów prasłowiańskich, co do dzis pokutuje w szkolnych podrecznikach i wiedzy powszechnej. Prawda jest banalna: ani germański, ani słowiański: łużycki.


Wielkopolska to krajobrazy... zbóż i miedz...	...leśnych uroczysk...	...i wiatraków, niemych odchodzących strażników pamięci o gospodarności tych ziem.


Przepiękne i ciche (wszak to rezerwat ścisły) jezioro Góreckie w Wielkopolskim Parku Narodowym. Wyspa skrywa ruiny zameczku Klaudyny z Działyńskich Potockiej, patriotki, opiekunki rannych ramię w ramię z Emilią Sczaniecką. Pradziadek Klaudyny, Józef to stryj słynnej Białej Damy, Teofili z Działyńskich. Mąż zaś, Bernard Potocki był synem Jana, tego od "Rękopisu znalezionego w Saragossie"	Poźnobarokowy kościół pw. Najświętszej Marii Panny Szkaplerznej w Iwnie. W przykościelnej kaplicy - mauzoleum z roku 1938, pochowana jest Seweryna z Mielżyńskich i jej mąż płk. Ignacy Mielżyński, twórca tutejszej słynnej stadniny, w której w latach 70-tych "narodził się" Karino. Ojciec Seweryny, Józef był właścicielem rodowego Iwna, a póżniej także zapisanego mu przez wuja, słynnego Seweryna Mielżyńskiego - Miłosławia. Prapradziad Józefa był bratem Krzysztofa, który zapoczątkował Pawłowicką linię Mielżyńskich.	Szamotuły, siedziba rodowa Górków i baszta Czarnej Księżniczki, czyli nieszczęsnej Elżbiety (Halszki) z Ostroroga. Najpierw arcybogata sukcesorka ogromnej wołyńskiej i ukraińskiej fortuny kniaziów ostrogskich wydana została przez opiekuna (a w istocie kuzyna) Zygmunta Augusta za Łukasza III Górkę, wojewodę brzesko-kujawskiego i najpotężniejszego pana w Wielkopolsce. Serce panny skradł jednak Dymitr Sanguszko, który najechał Ostróg, uprowadził Halszkę i wziął z nią pospieszny ślub. Ale o rękę starał się także wojewoda kaliski Marcin Zborowski, który połamał Dymitrowi kręgi szyjne… W 1555 roku do akcji wszedł Zygmunt August dopełniając obietnicy Łukaszowi Górce. Halszka jednak, a szczególnie jej matka nie dawała za wygraną i wydała ją za kolejnego bogacza, kniazia Symeona Słuckiego, chroniąc się u lwowskich dominikanów. Cztery lata później klasztor zdobyto i oddano Halszkę Łukaszowi. Rok cieszyła się w Szamotułach względną swobodą, by kolejne 13 lat spędzić w zamknięciu. Podobno po śmierci Łukasza stan psychiczny uniemożliwiał jej normalne funkcjonowanie…

Jeden z najoryginalniejszych kościołów w Polsce. Wzniesiony na planie dwóch współosiowych kół kościół pw. św. Małgorzaty w Parkowie pochodzi z lat 1780-1802 i powstał z inicjatywy Jana Franciszka Roztworowskiego, starosty żytomierskiego i generała Adama Grabowskiego. Wcześniej istniały tutaj aż dwa kościoły: gotycki z XV wieku i późniejszy drewniany z 1667 roku.

Strzeliste wieże przemęckiego opactwa stanowią doskonały punkt nawigacyjny dla przybywających do Przemętu. Choć cysterski kanon budowy unikał wież jako takich, w budowlach powstałych w XVII/XVIIIw już się je powszechnie spotyka. W 1408 roku Władysław Jagiełło nadał Przemęt cystersom, którzy dziesięć lat później przenieśli tutaj swą siedzibę z Wielenia, znajdującego się w niespokojnym rejonie nadgranicznym.


Wielkopolska to krajobrazy: prastarych grodzisk...	....prastarych dębów...	...prastarych traktów.


Prastara siedziba możnych Górków, a później Działyńskich i Zamojskich - Kórnik. To tutaj przechadzała się za życia i przechadza po śmierci słynna Biała Dama, czyli Teofila z Działyńskich 1 mo voto Szołdrska, 2 do voto Potulicka. Ciekawe, czy jak chce legenda znalazła się w posiadaniu legendarnego skarbu Górków, po rozbiórce ich pierwotnej siedziby nad jeziorem, której strzegły diabły?	"Oto dziś dzień krwi i chwały, oby dniem wskszeszenia był" - hymniczna "warszawianka", choć napisana po francusku, przez Francuza swą polską wymowę zawdzięcza Karolowi Sienkiewiczowi, rodzonemu bratu dziadka późniejszego twórcy postaci Kmicica. Ale autorem niezrównanej muzyki był inny Karol, Kurpiński z wielkopolskich Włoszakowic.	Grabonóg i dwór rodzinny bł. Edmunda Bojanowskiego, założyciela Zgromadzenia Sióstr Służebniczek i twórcy ochronek wiejskich.


Wielkopolska to krajobrazy: pól i lasów...	...oraz królowa rzeka: Warta pod Sulęcinkiem.	Pałac w Zimnowodzie powstał z ręki świetnego architekta Stanisława Hebanowskiego z Brzóstkowa, twórcy m.in. Teatru Polskiego w Poznaniu i dziadka wybitnego reżysera teatralnego również Stanisława. Inwestorem był Teodor Mycielski, brat Stanisława.


Pałac w Pawłowicach powstał w latach 1779-83 dla Maksymiliana Mielżyńskiego, według projektu Karola Gottharda Langhasa, śląskiego architekta, twórcy słynnej Bramy Brandenburskiej. Maksymilian Mielżyński był wnukiem twórcy pawłowickiej linii tego znakomitego rodu.	Gąsawa na Szlaku Piastowskim. Barokowy, drewniany kościół pw. św. Mikołaja z 1625r. Jego wnętrze wypełnione urzekającymi, cudem zachowanymi polichromiami z pewnością należy do najpiekniejszych wnętrz sakralnych w Polsce.


Nieprawdopodobne wrażenie robi staromiejski cmentarz ewangelicki we Wschowie, pełniący dziś funkcję muzeum rzeźby nagrobnej. Cmentarz uznawany za najstarszy nowożytny cmentarz chrześcijański w Europie położony poza granicami miasta (choć dziś trudno w to uwierzyć bo Wschowa "zabudowała" go szczelnie) powstał w 1609r. Do administracyjnych aktów i ogólnej tendencji w tym zakresie brakowało jeszcze 200 lat!


Dwór w Łopuchowie. Niestety wygląda strasznie, choć ma ciekawą historię. W 1806 roku Łopuchowo zakupił Ksawery Chłapowski h. Dryja, ojciec przyszłej generałowej Dąbrowskiej, stąd panna Barbara Florentyna z Chłapowskich była m.in. dziedziczką Łopuchowa. Krewnym Barbary był Dezydery, pan na Turwi, adiutant Napoleona, generał Wojska Polskiego i bohater "Najdłuższej Wojny Nowoczesnej Europy"	Myśliwski pałacyk namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego Antoniego Radziwiłła wg projektu Karla Schinkla. Radziwiłł gościł w nim dwukrotnie Chopina.	Stojąc przed Włoszakowickim pałacem nie dostrzegamy tej jego specyficznej właściwości, że by go okrążyć trzeba obejść tylko trzy ściany. Zbudowany na planie trójkąta symbolizującego masońską kielnię, nieco odbiega w formie od innej masońskiej ciekawostki - pałacu na planie węgielnicy w Dobrzycy. Pałac powstał dla księcia Aleksandra Józefa Sułkowskiego, pierwszego z rodu książęcego, właściciela Rydzyny. Ojciec Aleksandra Józefa był pradziadkiem Józefa Sułkowskiego, adiutanta Napoleona, "oficera największych nadziei" - jak nazwał go Marian Brandys.


Wielkopolska to także przepiekne drewniane kościoły rozsiane po wsiach. Tutaj Dąbcze i szachulcowa świątynia św. Katarzyny Aleksandryjskiej...	...oraz zrębowy, pw. św. Marcina w Śnieciskach.	Drewniany kościółek w Łukowie z 1780r pw Michała Archanioła. 24 grudnia 1831r Adam Mickiewicz i jego brat Franciszek uczestniczyli w nim w pamiętnej pasterce...


Najstarszy brat wieszcza Adama, Franciszek, powstańczy rządca Nowogródka zakończył życie w wielkopolskim Rożnowie. Tutaj również został pochowany. Z Rożnowa pochodził także Mikołaj Skrzetuski,przyszły na świat Roku Pańskiego 1610, pierwowzór sienkiewiczowskiego bohatera, pochowany w kościele Katarzynek w Poznaniu. 214 lat później przyszedł tu na świat Włodzimierz Krzyżanowski, generał w służbie amerykańskiej i nieoficjalny pierwszy gubernator Alaski.	Jaracz, przepięknie położone Muzeum Historii Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego będące oddziałem Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno – Spożywczego w Szreniawie.


Eklektyczny pałac, zbudowany w poł. XIX wieku dla Józefa Żychlińskiego w Uzarzewie mieści od 1977 roku Muzeum Przyrodniczo-Łowieckie, które jest filią Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego ze Szreniawy. Pałac powstał w pracowni Stanislawa Hebanowskiego.	Przepiękny pałac w Zakrzewie należał do Albina hr. Węsierskiego, żołnierza Powstania Listopadowego odznaczonego Złotym Krzyżem Virtuti Militari, podróżnika i archeologa-amatora. To dzięki jego staraniom ocalono ruiny palatium i założenia grodowego na Ostrowie Lednickim, który nabył w 1856 roku. Z jego inicjatywy ruiny przebadali naukowcy z Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i krakowskiej Akademii Umiejętności.	Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach jest jednym z ważniejszych polskich skansenów. Dwór, element zespołu dworczno-folwarcznego, powstał na początku lat 80. i stanowi kopię dworu ze Studzieńca. Poczatkowo pełnił funkcje biurowe, ale od początku lat 90. dostępne są również stylowe wnętrza.


Objezierze. Przebywał tutaj także, odwiedzający Wielkopolskę w 1831r Mickiewicz w gościnie u Wincentego Turno i jego żony Heleny z Kwileckich.. Adam Turno, ojciec Wincentego był znanym w wielkopolskim światku salonowcem i jak określają go pamiętnikarze „szaławiłłą”. Oficer Polskiego Pułku Lekkokonnego Gwardii czyli legendarnych szwoleżerów w młodości, utracjusz ale i niezwykle sympatyczny wojak. Majątek stracił w wyniku niegospodarności i nieroztropności. Niezrównane gawędy Adama Turno, często wymieniane są jako pierwowzory opowieści Bartka Dobrzyńskiego z "Pana Tadeusza". Siostra Wincentego, Aleksandryna zwana także Adyną to niespełniona miłość wielkiego podróżnika Pawła Edmunda Strzeleckiego. Wzajemne uczucie młodych miałoby z pewnością wielkie szanse powodzenia, gdyby nie ojciec, który liczył na spory posag przyszłego zięcia. Młody Strzelecki takowym nie dysponował stąd dostał kosza od... niedoszłego teścia. Strzelecki utrzymywał kontakty listowne z Adyną przez 25 lat, po czym spotkał się z nią ponownie w Paryżu. Jedna z gór w pobliżu Sydney nosi nazwę Mount Adine.	Kopia paryskiego Petit Trianon autorstwa znanego wielkopolskiego architekta Stanisława Boreckiego, który był także autorem pałacu Mańkowskich w Winnogórze Dąbrowskiego. W Słomowie gospodarzył Jan Turno, wnuk Wincentego.	Wielkopolska to także gotyckie kościoły, znaczące czerwona cegłą kilkusetletni krajobraz. Kościół pw. św. Jakuba w Mogilnie.


Schowany nieco przed wzrokiem podróżnych, szachulcowy dwór z w Studzieńcu. Zbudowany ok. połowy XVIII wieku dla Kierskich h. Jastrzębiec, którzy mniej więcej w tym samym czasie stali się właścicielami tych dóbr. W XVII wieku Studzieniec należał do Skrzetuskich, a jednym z tutejszych gospodarzy był nie kto inny jak sam Mikołaj Skrzetuski.	Kongregacja Oratorium św. Filipa Neri na Świętej Górze w Gostyniu. Kościół przyjął formę słynnej Santa Maria Della Salute z Wenecji i w wyniku wielu zawirowań rodzinnych fundatorów klasztoru budowany był aż przez najbliższe 80 lat. Wspaniałą kopułę zaprojektował Pompeo Ferrari. Istotnie, gostyńska bazylika ma w sobie coś z włoskiego klimatu, choć stoi wśród wielkopolskich pól.	Pałac Mycielskich w Pępowie.


Barokowa rezydencja Leszczyńskich w Rydzynie. W projekcie partycypował Pompeo Ferrari, specjalnie sprowadzony z Włoch. W pałacu wychował się Józef Sułkowski, "oficer największych nadziei", jak nazwał go po śmierci Napoleon, a później doskonale opisał Brandys. W dwudziestoleciu międzywojennym mieszczące się w pałacu gimnazjum kończył Franiciszek Walicki, współtwórca polskiego BigBitu.	Sfinksy strzegące rydzyńskiego zamku, które opisywał Brandys w "Oficerze największych nadziei".	Zamek na cyplu jeziora w Gołańczy zbudował Maciej z rodu Pałuków w XIVw. W wigilię nocy świętojańskiej z toni pobliskiego jeziora objawia się starościanka Hanna "co Szweda nie chciała".


Jeden z piękniejszych widoków w Wielkopolsce. Na zboczu Łysej Góry pod Żerkowem urzadzono punkt widokowy z którego widać doline Warty, dolnej Lutyni i Prosny. Tutaj widok na klasycystyczny kościoł w Brzostkowie. Z punktu widać także pałac w Śmiełowie.	Cichowo. Na początku był skansen z soplicowskiego folwarku, zbudowanego na potrzeby ekranizacji Pana Tadeusza Andrzeja Wajdy. Zdjęcia kręcono pod Józefowem, a do Cichowa zabudowania folwarku trafiły po ich zakończeniu. Dwór „niewielki, lecz podmurowany”, który zagrał w filmie istnieje w Turowej Woli. Ale soplicowski dwór stanął także w Cichowie.


Budziszewko. Na niewielkim przykościelnym cmentarzyku odnajdujemy grób Józefa Łubieńskiego i jego żony, Konstancji z Bojanowskich, a także ich syna Franciszka. Konstancja z Bojanowskich, siostra pani na Śmiełowie to dama, która według tradycji skutecznie wybiła z głowy wieszcza zamiar pójścia do powstania. Najtrafniej ujął to Kaczmarski: Tu wieszcz Adam dni szereg Spędził w piekle rozterek; Czy powstańcze zasilić ma jatki, Czy - gdy żądza się perli W romantycznej scenerii - Wybrać raczej ramiona mężatki. Tam reduty, potyczki, Bem, Prądzyński, Chłopicki Tam krwiożercze Moskali są rzesze; Ona tu, niedaleczko, Ot, przejażdżka nad rzeczką - Serce, drżyj! W Budziszewku włos czesze. Płyta inskrypcyjna Konstancji leży poziomo i w 1982 roku została odwrócona, stąd próżno by dziś szukać informacji o muzie Mickiewicza. Obok wznosi się zrębowy kościół pw. św. Jakuba Apostoła, w którym 26 września 1831 roku wieszcz był chrzestnym "z oleju" Marii Tekli, córki Konstancji i Józefa.	Zarys wału Mieszkowego grodu stołecznego na Ostrowie Tumskim. Kilkanaście wspaniale wyeksponowanych metrów sześciennych obrazuje całą potęgę Civitas Schinesghe	Piotr Włostowic Dunin z rodu Łabędziów nie przybył jak kiedyś podejrzewno z Danii, lecz ze Śląska. Był palatynem Krzywoustego i Wygnańca, drugą osobą w państwie i kolatorem wielu klasztorów i kościołów, w tym tego w Strzelnie. Długosz podaje, że klasztor konsekrowany był w 1133 roku, choć spotyka się także daty 1160 i 1210. Wnętrze kościoła św. Trójcy kryje słynne strzelneńskie kolumny, a tuż obok wznosi się romańska rotunda św. Prokopa, największe takie założenie sakralne w Polsce. Oślepienie przez Władysława II Piotra Włostowica stało się w konsekwencji prapczyczyną przydomka "Wygnaniec", który potomni nadali Władysławowi. W wyniku wojny domowej musiał książę zwierzchni Polski uchodzić z kraju. Pierwsza ofiara testamentu Krzywoustego?


Pierwowzorem rogalińskiej kaplicy pw. św. Marcelina, zbudowanej z inicjatywy Edwarda hr. Raczyńskiego jest słynny rzymski kościół w Nimes z I w. p.n e. W przyziemiu świątyni znajduje się mauzoleum Raczyńskich, w którym spoczywają m. in.: Konstancja z Potockich i Roger Raczyńscy - syn fundatora oraz Edward Bernard Hr. Raczyński, prezydent RP na uchodztwie i wnuk Edwarda. Sam fundator spoczął przy kościele pw. sw. Wawrzyńca w Zaniemyślu.	Jeden z największych pomników polskiej historii czyli mieszkowe palatium na Ostrowie Lednickim. W połowie lat 80. odkryto tutaj baseny chrzcielne wskazujące na miejsce, w którym faktycznie dokonał się Chrzest Polski.	Modrzewiowy, alkierzowy dwór w Koszutach k. Środy Wielkopolskiej uchodzi za jedną z najpiękniejszych zachowanych siedzib szlacheckich. Dwór "z drzewa, lecz podmurowany". Za chwilę z ganeczku wyjdzie sędzia Soplica.

Najpiękniejsze polskie góry - Bieszczady

Stok Krzemienia i widok na Przełęcz Goprowską. W drodze na Tarnicę.	Stok Krzemienia w kierunku Halicza i Rozsypańca.	Chwila przy Chatce Puchatka na Wetlińskiej.


Warto pojechać dalej od głównych turystycznych autostrad by zatrzymać sie chwilę przy soli tej ziemi: łamkowskich i bojkowskich cerkwiach. Ta w Bystrem niestety niszczeje... Jest jedyną zachowaną w tzw. narodowym stylu Ukraińskim.	... ta w Równi, wspaniale odrestaurowana (bo i bliżej biszczadzkiej pętli) jest chyba najładniejsza.	Najstarszy drewniany kościół w Bieszczadach stoi w Średniej Wsi.


Stalowe piece służące do wypału węgla drzewnego znikają z krajobrazu Bieszczadów, choć przecież stanowią o ich współczesnej tożsamości. Dobrze, że powstają takie miejsca jak te w Mucznem, gdzie można obejrzeć stałą ekspozycję, związaną z wypałem i życiem „Bieszczadzkich zakapiorów”.	Michniowiec. Niewielka wieś na wschód od Bieszczadzkiej Obwodnicy. Stoi tutaj Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z 2 poł. XIX wieku. Dawniej greckokatolicka dziś jako rzymskokatolicki kościół filialny.


"Góry aż do nieba i zieleni krzyk". Wędrówka Bukowym Berdem na Krzemień.


Daleko w tle Caryńska. "Anioły są takie samotne Zwłaszcza te w Bieszczadach Nas też czasami nosi Po ich anielskich śladach".	Przedmoście Bieszczadów, a dla wielu turystów (zwłaszcza tych starszych) ostatnia kolejowa stacja w drodze do raju, czyli Zagórz. Klasztor Karmelitów Bosych strawiony pożarem w pocz. XIXw. Malownicza ruina.


Warto przyjechać do Myczkowców tylko po to by zobaczyć dopełnienie dzieła i mniejsza wersję tamy solińskiej. Zaporę z elektrownią w Myczkowcach rozpoczęto budować już przed wybuchem wojny, jednak z braku funduszy przerwano ją na dość wczesnym etapie. Prace wznowiono w latach 50. Tama w Myczkowcach ma 386 m długości i 17 wysokości i utworzyła jezioro Myczkowskie o pow. 2 km2. W latach 60. kilka kilometrów z górę Sanu powstała największa w Polsce budowla hydrotechniczna – zapora w Solinie.	Zapora w Solinie ma 664 m długości i aż 82 m wysokości. Utworzyła na Sanie jezioro o powierzchni 22 km2 i magazynujące aż 472 mln m³ wody. Na dnie obecnego zbiornika zatopiono kilka wsi, w tym starą Solinę. Zainstalowane w tamie turbiny, wraz z tamą myczkowiecką tworzą Zespół Elektrowni Wodnych Solina-Myczkowce.	Przełęcz Orłowicza. Tu zawsze wieje.


"Posiadówka" na Bukowym Berdzie. Wejście na Tarnicę z Mucznego to znacznie lepsze przeżycie niż autostradą turystyczną z Ustrzyk.	Na Przełeczy Orłowicza w drodze na Wetlińską. W tle Smerek.	Gdzieś na Wetlińskiej. "Góry aż do nieba i zieleni krzyk, polna droga pośród kwiatów i złamany krzyż".


Majątek Sianki w górnym biegu Sanu pozostawał w rękach Stroińskich od pocz. XIX wieku. Gospodarzyli tu m. in. Klara i Franciszek, pochowani na cmentarzu zwanym Grobem hrabiny. W pocz. II wojny światowej dwór był lokalnym posterunkiem gestapo, a po zakończeniu wojny popadł w ruinę. Dziś pozostały tylko fundamenty, pieczołowicie odkryte w ostatnich latach. Syn Klary i Franciszka wzniósł niedaleko dworu okazałą neogotycką kaplicę, którą zniszczyli w 1939 Rosjanie. W latach 70. pozostająca po stronie Ukraińskiej kaplica została wysadzona w powietrze.	Wieś Sianki, wzmiankowana już w XVI wieku należała do Kmitów. W pocz. XIX wieku dobra te nabyli Stroińscy, w których posiadaniu były do 1939 roku. Rozwój wsi znacznie przyśpieszyła budowa linii kolejowej przez przełęcz Użocką, a w okresie międzywojennym było to znane letnisko i ośrodek narciarski, do którego zjeżdżała elita kulturalna Polski. Po II wojnie światowej wieś przecięła granica, zabudowania po stronie Polskiej zniszczono, a współczesne Sianki po stronie Ukraińskiej zamieszkuje ponad pół tysiąca ludzi.	To już sam koniec "bieszczadzkiego worka", sam koniec Polski, czyli pomnik graniczny przy źródłach Sanu.


Grób hrabiny na szlaku do "bieszczadzkiego worka", najbardziej dziki zakątek Bieszczadów i Polski. Wspaniała i mordercza wędrówka wąską ścieżką, w morze przyrody.	Odrestaurowana kaplica, którą wystawił syn Klary i Franciszka, Stanisław	Znowu z dala od turystycznych szlaków, najstarsza murowana bieszczadzka cerkiew, w Łopience. Wieś spacyfikowana w akcji Wisła.


Szczyt Bukowego Berda	Zielone wzgórza nad Soliną, czyli punkt widokowy w Polańczyku	Pomnik wielkiego piewcy Bieszczadów Jerzego Harasymowicza na Przełęczy Wyżnej


Nowa cerkiew w Komańczy zbudowana w miejscu tej, która spłonęła w 2006r. Wraz z tamtą spłonął ikonostas z 1832r.	Klasztor Nazaretanek w Komańczy, gdzie w latach 1955-56 więziony był Prymas Tysiąclecia.	Bieszczady to także opuszczone wsie takie jak ta na szlaku do Żródeł Sanu - Beniowa, smutny zapis naszej historii. Pozostały tylko cmentarze i zdziczałe jabłonie.


Droga z Bukowca do Beniowej. Jeszcze w czasie wojny w Bukowcu mieszkało ponad 500 ludzi. Hekatomba nadeszła 2 czerwca 1946 wraz z akcją "Wisła". Domy rozebrano do 1956r, a w latach 70-tych wysadzono resztki fundamentów.	"Spośród wielu bzdur, Które niosą stada chmur Ja lubię deszcz Deszcz w Cisnej". W 1790 wieś odziedziczył Jacek Fredro, ojciec pisarza. Dzisiaj legendą, mimo wszystko, jest Siekierezada.


Wędrówka Wetlińską jest zawsze niezapomniana		Osadzki Wierch na Wetlińskiej

Na szlaku

Jurajskie skałki.	Pradolina Biebrzy: morze starorzeczy, torfowisk, bagien, grądów i uroczysk - wszystko w kolorze soczystej zieleni.	Biebrzański Park Narodowy jest na liście Konwencji Ramsar - obszarów wodno - błotnych szczególnie ważnych i chronionych. Acha! I jeszcze te wszędobylskie Łosie!


Żeliwne krzyże na zabytkowym cmentarzu Słowińców w Klukach.	Krościeńko nad Dunajcem zwiera trzy masywy górskie: Beskid Sądecki, Gorce i Pieniny.	Zespół dydaktyczno-muzealny Białowieskiego Parku Narodowego z zapleczem restauracyjno-hotelowym powstał w latach 1998-2004. Jest nowoczesnym obiektem, doskonale wkomponowanym w otoczenie. Do 1961 roku w tym miejscu stał pałac cesarski zbudowany z inicjatywy Aleksandra III pod koniec XIX w.


Twórca jednej z najbardziej znanych polskich Kalwarii był w poł. XVII wieku Andrzej Maksymilian Fredro, przodek Aleksandra, twórcy Zemsty. Od początku gospodarzyli tu Franciszkanie. Wiernych przyciąga obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej, który początkowo znajdował się w Kamieńcu Podolskim, ale do Kalwarii trafił po zdobyciu Kamieńca przez Turków.	6 km na południe od Dukli, na zboczu góry Zaśpit, znajduje się Pustelnia św. Jana, miejsce, gdzie zakonnik miał spędzić kilka młodych lat, zanim ok. 1434 roku wstąpił do franciszkanów. Otaczany powszechnym kultem został kanonizowany w 1997 roku. Na miejscu pustelni w poł. XVIII wieku powstała drewniana kaplica, która spłonęła. W jej miejscu w poł. XIX wieku powstała obecna budowla.	W połowie XVIII stulecia, po beatyfikacji Jana z Dukli powstał w jego rodzinnym mieście kościół i klasztor Bernardynów. W 1974 roku ostatecznie w kościele spoczęły prochy św. Jana, sprowadzone ze Lwowa.


Latarnia w Krynicy Morskiej flankuje szlak polskich latarni morskich od wschodu. Dalej już tylko wąski przesmyk Mierzei Wiślanej i Obwód Kaliningradzki. Latarnia ma 26,5 metra wysokości, a światło daje na 18 mil morskich.	Najwyższa w Polsce i jedna z najwyższych na świecie zbudowanych z cegły latarnia morska w Świnoujściu ma prawie 68 metrów wysokości i 308 schodów. Zbudowana została w 1857 roku, a w latach 1958-99 była także radiolatarnią Światło widać z 46 kilometrów. Flankuje polskie wybrzeże od zachodu.


Larania morska w Niechorzu...	...i latarnia morska w Niechorzu. W Parku miniatur zobaczyć można 29 latarni morskich czynnych i historycznych zbudowanych w skali 1:10.	26 metrowa latarnię morską w Kołobrzegu wzniesiono w 1945 roku na fundamentach umocnień fortecznych. Jej poprzedniczka z 1909 roku stała bliżej morza, ale została kompletnie zniszczona w trakcie walk o Festung Kolberg.


"Stawa Młyny", znak nawigacyjny na zachodnim falochronie, przy wejściu do świnoujskiego portu, tworzy raczej pejzaż holenderski niż polski.	Jedna z dwóch polskich całkowicie metalowych latarni znajduje się w Stilo. Ma 33 metrów wysokości i choć położona jest na wydmie, kilometr od morza, daje światło na ponad 23 km.	Linie kolejową Hajnówka - Białowieża otwarto w 1897 roku. Dziś budynek dworca mieści stylową restaurację, a do samej Białowieży po torach można dojechać już tylko drezyną.


Wrocławski Ogród Japoński. W czasie powodzi stulecia widoczny w tle mostek cały znalazł się pod wodą...		Niesamowite wrocławskie Afrykarium.


Przed siedzibą ukochanej niegdyś radiowej Trójki.	Ojciec Mateusz? Nie. Brak koloratki... Sandomierz.	Na Wetlińskiej

Strzmiele. Dwór stojący do dzisiaj to budowla późniejsza, wybudowany na miejscu zamku rodziny Borck, gdzie w 1548 roku przyszła na świat Sydonia von Borck, najsłynniejsza czarownica Pomorza Zachodniego, której żywot byłby świetnym scenariuszem hollywoodzkiej mega produkcji. W wyniku splotów okoliczności, kolei losu i czasów w jakich żyła, posądzona o czary, więziona i torturowana została ostatecznie ścięta mieczem (jak przystało na osobę wyższego stanu) u stóp szczecińskiej Bramy Młyńskiej 19 sierpnia 1620 roku. Do dziś, pod znajdująca się tam księgarnią zamkową składany jest bukiet róż…

Dwa kilometry za Bralinem koło Kluczborka stoi sobie od 1711 roku drewniany kościół odpustowy. A że stoi w polu, to dziś nazywany jest powszechnie „na Pólku”.


Rzeczywiście ponoć kiedyś Bałtyk wyrzucił na brzeg wieloryba. Szkielet znajdował się w kościele w Trzęsaczu, póki ten jescze stał, a później jedno z żeber było ponoć w katedrze w Kamieniu Pomorskim. Teraz w rewalu stoją dwa wieloryby: 10 tonowy Ventus (Wiatr) i 5 tonowa Fluctus (Fala). Obydwa ze stali cortenowskiej.	Międzynarodowa Aleja Gwiazd w Międzyzdrojach... żal nie być i żal być...	Barokowa bazylika Nawiedzenia NMP w Wambierzycach i słynne 57 schodów. Wcześniej, juz w XIV wieku stał tutaj kościół zruinowany w trakcie wojny trzydziestoletniej. W XVII-XIX wieku powstała tutaj kalwaria składająca się z ponad 100 kaplic.


Najstarsza w Polsce czynna apteka znajduje się na zamojskim rynku. Apteka Rektorska działa nieprzerwanie od 1609 roku, czyli od czasu gdy król Zygmunt Waza zmienił adres zamieszkania w dowodzie osobistym, ze stołecznego miasta Krakowa na stołeczne miasto Warszawa.	Od 2 do 5 maja 1915 roku pod Gorlicami rozegrała się wielka bitwa w niczym nie przypominająca tego, co działo się w czasie tej wojny i zwiastująca raczej to, co nastapi za 24 lata. Wojska niemieckie i CK rozpoczęły nagły atak, przerywając całkowicie front rosyjski, wypychając wroga z Galicji i zażegnując groźbę rosyjskiego ataku w kierunku Wiednia. Bezpowrotne straty rosyjskie wyniosły 100 tysięcy żołnierzy, a do niewoli dostało się niemal ćwierć miliona. Po stronie niemiecko - austro-węgierskiej było 90 tysiecy poległych. Cały Beskid Niski usiany został cmentarzami. W samym okręgu gorlickim powstało ich 54. Cmentarz nr 91 na wzgórzu Korczak nad Gorlicami kryje szczątki 852 żołnierzy trzech armii.	Zespół dawnych piwnic pod kamienicami rzeszowskiego rynku to dziś niemal 400 metrowa trasa turystyczna. Trasa wiedzie od pół do 10 metrów pod powierznią rynku.


Podziemia kredowe w Chełmie, to jeden z najbardziej rozbudowanych tego typu systemów w Europie. Wydobywano tutaj kredę już w średniowieczu i do XX wieku wydrożono 40 km tuneli na 5 poziomach i 20 metrów w głąb ziemi. Ale ponieważ górnikiem był każdy kto dysponował domem na powierzchni z czasem korytarze zaczęły się w tym kopalnianym chaosie zawalać. Zabezpieczono więc 2 kilometrową trasę turystyczną i w 1994 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. Podziemna trasa turystyczna przebiega m in. obok miejskiej studni, znajdującej się na rynku.		Góra Chełmska zwana także katedralną. W jej najwyższym miejscu istnialo w X w grodzisko i zamek książęcy. Obok powstała w XIII wieku światynia prawosławna, która z XVI wieku stała się unicką katedrą. Na jej fundamentach w poł. XVIII wieku zbudowano obecny kościół. W 1875 roku, po kasacie Unii kościół przejęła cerkiew prawosławna, a obok zbudowano monumentalną dzwonnicę symbolizującą zwycięstwo prawosławia nad Unią. Dziś jest to rzymsko-katolicka Bazylika Narodzenia NMP, a w zabytkowym komplaksie na wzgórzu znajduje się jeszcze pałac biskupów grekokatolickich, Brama Uściłuska i klasztor bazylianów.


Odcinek lini kolejowej z Redy do Pucka zbudowano jeszcze pod koniec XIX wieku, ale linia z Pucka do Helu to już dzieło Niepodległej.	Muzeum Rybołówstwa w Helu działa w dawnym protestanckim zborze. Pierwotnie zbudowany jako kościół w XV wieku, już 100 lat później był ewangelicki.


Smołdziński Las. Do 1995 roku krył stanowiska 45 dywizjonu rakietowego Obrony Powietrznej. Dzisiaj świetna ścieżka dydaktyczna w morzu wydm.	Carthusia pod Gdańskiem jak ta oryginalna pod Grenoble ze wspaniałego filmu "Wielka Cisza". Braci Kartuzów obowiązywała surowa reguła: milczenie, samotność, modlitwa, praca. No i ten dach w kształcie trumiennego wieka: memento mori...	Kapliczka w podczęstochowskiej Lgocie. To właśnie tutaj odnalazł napoleoński żołnierz Tomasz Kłossowski cudowny wizerunek MB Cierpliwej Słuchającej - kopię tego z Rokitna i zgodnie w wolą MB w widzeniu zabrał do Lichenia.


Beskid Niski - taki właśnie jest: sad, drożyna, góry, krzyże, nieistniejące wsie i błękitne niebo...


Lackowa wznosi się 997 metrów nad poziom morza. Jest najwyższą górą Beskidu Niskiego i jedną z najbardziej stromych w podejściu wśród polskich gór. Znajduje się skrajnie na zachodzie pasma, na pograniczu z Beskidem Sądeckim. Należy do Korony Gór Polskich.	Szczecińskie Wały Chrobrego reprezentacyjny deptak, zbudowany w latach 1902-21 na fundamentach dawnej fortyfikacji Fortu Leopold. Na 19 metrowym szczycie staneły okazałe budynki Muzeum Miejskiego (obecnie Narodowe) i Rejencji Szczecińskiej (dzisiaj Urząd Wojewódzki)	Większość miast ma rowery i hulajnogi miejskie. Szczecin ma lepszy pomysł: motorówki miejskie. Zabawa przednia!


Warto zobaczyć wrocławską aulę Leopoldina...	Najwyższy wieżowiec w Polsce (ziemia - ostatnie piętro) czyli wrocławski Sky Tower.


Dwór "Tetmajerówka" w Łopusznej. Szlachecka siedziba.	Za chwile otworzą się drzwi i ukażą się w nich Marysia Wilczurówna i Leszek Czyński. Potem wsiądą na motor i odjadą ku przeznaczeniu. Bielsk Podlaski, tutaj kręcono w 1981r. pamiętne sceny "Znachora".	"Nie pytaj mnie, co ciągle widzę w Niej Nie pytaj mnie, dlaczego w innej nie, Nie pytaj mnie dlaczego ciągle chcę Zasypiać w niej i budzić się." Toruń


Dąb Bartek w Zagnańsku był małą wystającą z ziemi gałązką, gdy odbywała się słynna uczta u Wierzynka. Przeżył niejedno.	Najstarszy w Polsce skansen etnograficzny pochodzi z 1906 roku i znajduje się we Wdzydzach Kiszewskich.


Tak, po polskiej stronie.	Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie. Samemu można sobie wydmuchać buteleczkę...	Schronisko pod Igliczną w Masywie Śnieżnika. W tle Trójmorski Wierch rozdzielający zlewiska Mórz: Bałtyckiego, Czarnego i Północnego


Białystok. Miasto Zamenhofa, tego który miał ideę, by nie było pretekstów do burzenia Wieży Babel	Dawna pustelnia wigierskich kamedułów w Studzienicznej. Od końca XIX wieku stoi ta wspaniała kapliczka zwana "kaplicą na wodzie".	Dawniej wystarczyło kilkaset metrów doliną Dunajca i można było dojść z zamku do zamku. Dziś obydwa dzieli jezioro czorsztyńskie. Zamek Dunajec w Niedzicy widziany z zamku Wronin, czyli Czorsztyn. Obydwa strzegły szlaku dyplomatycznego na Węgry i z Węgier.


Zbocza Lackowej w Beskidzie Niskim. Pasmo Jaworzyny Krynickiej widoczne w tle znajduje się już w Beskidzie Sądeckim i wyrasta z doliny Kamienicy, granicznej rzeki Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Drogą na wprost ledwie 13 km do Tylicza już w Beskidzie Sądeckim.	Od 1922 do 1933 w Zamościu notariuszem był Bolesław Leśmian.	W dole Hańczowa k. Wysowej Zdroju, wieś symbol odradzającej się łemkowszczyzny.


Warszawskie Muzeum Kolejnictwa czeka na nową siedzibę. Tutaj jeszcze w gościnnych progach Warszawy Głównej.	Największe polskie przedwojenne techniczne dzieło sztuki - parowóz Pu-29 z zakładów Cegielskiego w Poznaniu. Zbudowano tylko 3 egzemplarze na linię Chojnice - Malbork. Po wojnie wrócił tylko jeden, by po zakończeniu służby stanąć w Skansenie Kolejnictwa w Kościerzynie. Od 2012 roku stoi w Muzeum Kolejnictwa w Warszawie.	Muzeum Techniki w Jaworzynie Śląskiej to jeden z najważniejszych skansenów kolejowych.


Zabytkowy wagon pociągu kursującego na lini Chabówka - Kasina Wielka. Tak się kiedyś podróżowało i to był kiedyś standard Pendolino...		Skansen taboru kolejowego w Chabówce na linii Kraków - Zakopane. Tutaj się przepięknie zatrzymał czas...


Magia parowozów, mekka miłośników: Skansen w Wolsztynie.	Dwa muzea kolejek wąskotorowych: Sochaczew i...	Wenecja na Pałukach


Pustynia Błędowska, choć już coraz mniej ją przypomina ciągle jednak stanowi spory obszar.	"A w Krakowie na Brackiej pada deszcz..."	Nieistniejąca wieś Bukowiec. Tutaj zaczyna się słynny szlak do grobu Hrabiny.


XIV wieczny zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie. Był siedzibą administratora dóbr ziemskich Kapituły. W 1521 roku administratorem był Mikołaj Kopernik, który bronił zamku przed Krzyżakami. W tym czasie już od 7 lat pracował nad dziełkiem, które miało wywrócić świat do góry nogami.	Jeden z setek wrocławskich krasnali, przedstawiciel mojej ulubionej Trójki, Trójkuć Wywiadek.	Bazylika Nawiedzenia NMP i podominikański zespół klasztorny w Sejnach.


Wąwóz Homole, piękny!...	Czarna Góra z widokiem na Masyw Śnieżnika.	Organy Hasiora na Przełęczy Snozka - w rozkroku pomiędzy Pienianami i Gorcami.


Miasteczko Ryń oddziela długe jezioro Ryńskie i mniejsze Ołów. Na tym przesmyku powstał zamek z inicjatywy wielkiego mistrza zakonu Winricha von Kniprode, który w 1377 zaininicjował budowę zamków cegalnych. W latach 1394-1422 był siedzibą komturii. Od 1990 w rękach prywatnych i hotel.	Stanisław Staszewski, więzień Pawiaka, naczelny architekt Płocka, emigrant, poeta i tata Kazika. Spod jego pióra wyszły Celina i Barnek. Cmentarz Bródnowski w Warszawie.	Cmentarz Brudnowski w Warszawie. Dzisiaj to wielka nekropolia, choć bardzo uporządkowana. W 1884 roku zastąpił przepełniony cmentarz przy kościele kamionkowskim pierwszym pochówkiem zachowanym do dzisiaj. To grób rocznej Marysi Skibniewskiej. W ciągu tych prawie 150 lat pochowano na nim 1,2 mln osób!


Bieszczadzka Górzanka	Dwór w Czarnej Hańczy "ryglował" Jezioro Hańcza od Północy. Dróg tutaj mało, nienajlepszej jakości - tylko morze zieleni i najgłępsza jeziorna toń Polski.	Gdzieś na szlaku...


Ustroń w Beskidzie Śląskim, drugie w kolejności miasto, które napotyka Wisła, ta jeszcze górska rzeka.	Czermna, dziś dzielnica Kudowy Zdroju. Kaplica czaszek.	Przeprawa z Mikoszewa do Świbna, ledwie 2 km od ujścia Wisły, a właściwie jej głównego lewego ramienia - Leniwki. W rzeczywistości to siedmiokilometrowy przekop powstały w wyniku wielkiej inwestycji w latach 1885-90. Stare koryto Wisły to Martwa Wisła, uchodząca Wisła Śmiałą do Bałtyku w okolicy górek Zachodnich.


Jaworzyna Krynicka w Beskidzie Sądeckim. 1114 m n. p. m. oddziela Krynicę od doliny Popradu. Na szczyt prowadzi kolej gondolowa o długości 2210 metrów.		11 stycznia 1919 roku w cieniu trzech wiatraków starły się oddziały powstańców wielkopolskich z Osiecznej, Krzywinia i Śmigla z Prusakami. „Bitwa pod Wiatrakami” została wygrana. Wygrana została także inna bitwa „o wiatraki”. Te ginące zabytki inżynierii ostały się w takim skupisku już tylko tu i w Koszutach pod Środą. Wiatraki w Osiecznej noszą imiona Franciszek, Józef Adam i Leon i pochodzą z XVIII wieku. Gruntownie zostały odnowione w 2008 roku, a cztery lata później powstało prywatne Muzeum Młynarstwa i Rolnictwa.


Wielka góra piachu czyli wędrująca wydma - Góra Łącka w Sowińskim Parku Narodowym. Widok ze świętego wzgórza kaszubów - Rowokołu. W czasach średniowiecza istniał tu kult maryjny.	Fredro na wrocławskim rynku.	Pod dolną granicą lasu, gdzieś na zboczach Czarnej Góry.


Wysoka, najwyższy szczyt Pienin. Z dala od zatłoczonych autostrad na Trzy Korony czy Sokolicę. Co dziesiąty turysta pieniński pewnie wie gdzie ta góra w ogóle jest...	Gdzieś przed przełęczą Szopka.	Trzy Korony i Flisacy, 3 godziny z Krościenka przez Szopkę...


Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach została dwa tygodnie po zrobieniu tego zdjęcia wpisana na listę UNESCO.	Część systemu odwadniającego kopalnię stanowiła sztolnia Czarnego Pstraga. Niestety pstrąga już nie uświadczysz, ale przepłynięciełodzią tunelem zlokalizowanym kilkadziesiąt metrów pod ziemią to spora atrakcja.	Polana przy stacji górnej wyciągu na Śnieżnicę w Kasinie Wielkiej. Zdjęcia do Katynia i Listy Schindlera na stacyjce w Kasinie realizowali Wajda i Spilberg.


Tarasy Szczelińca Wielkiego	Wielka Sowa	A kogo ja tam widzę? Marjańskie skały na cześć Marianny Orańskiej w Masywie Śnieżnika


Kluki. Skansen wsi Sowińskiej, czyli gdzie konie chodziły... w butach.	Cegiełka, Cigielka. Góra na szlaku z Wysowej na Lackową nad słowacką wsią o tej samej nazwie.	Dokąd by tu teraz?...


Dawniej była to Kopalnia Węgla Kamiennego "Katowice", a jeszcze wcześniej Ferdinandgrube, w której fedrowano od 1823 roku. W 1999 roku kopalnię zamknięto, a jej teren jest dziś modelowym przykładem restauracji przestrzeni postindustrialnej. Na części terenu powstał 7 kondygnacyjny (z czego 3 pod ziemią) budynek Muzeum Śląskiego, Międzynarodowe Centrum Kongresowe i siedziba Narodowej Orkiestry Synfonicznej Polskiego Radia. Zwiedzać można również wieżę szybu Warszawa II, z której rozciąga się niesamowity widok na Katowice	Trasa turystyczna w zabytkowej kopalni węgla Guido jest dziś najniżej położoną trasą turystyczną w Polsce - 320 m pod ziemią. 3500 m chodników i wiele górniczych maszyn, których prace można zobaczyć na żywo, wśród nich olbrzymi kombajn ścianowy. Kopalnia oferuje także trasę na głebokości 355 m, w pełnym górniczym ekwipunku!


Płytki Zalew Wiślany widziany z Mierzei. W całości objęty dwoma dyrektywami NATURA 2000: siedliskową i ptasią. Po drugiej stronie wzgórze katedralne we Frobmorku.	Gietrzwałd na Warmii. W 1877 miały tu miejsce objawienia Maryjne, nie pozostające bez wpływu na rodzącą się tożsamość narodową rodowitych mieszkańców tych ziem. Stąd dziś to jedno z najbardziej znanych sanktuariów. W tle Bazylika Narodzenia NMP.	Łapalice. 5000 m2 współczesnego zamczyska. W budowie od 1979. Co można zrobić w poszukiwaniu straconego czasu?


Szczyt Turbacza, Gorce	Kaplica papieska na Polanie Rusnakowej na stoku Turbacza, Gorce


Schronisko pod Turbaczem, Gorce.	Przy schronisku Stare Wierchy w Gorcach.	Przy schronisku na Maciejowej w Gorcach.


Najwyższy szczyt Beskidu Sądeckiego - Radziejowa. Na szlaku zejściowym do Rytra leży Roztoka Ryterska rozławiona przez Gabrielę Kownacką w "Rogasiu z Doliny Roztoki"


Chwarszczany. W XIII stuleciu z nadania Władysława Odonica stają się wschodnioeuropejską stolicą Templariuszy. Tutaj mieścił się skarbiec i główne archiwum. Po pierwszej kaplicy i pierwotnych budowlach komturii nie pozostało nic. Stojąca do dziś kaplica z 2 poł. XIII jest drugim obiektem w tym miejscu i skrywa tajemnice templariuszy, które wciąż czekają na odkrywców.	Niedaleko Cedyni, pomiędzy wsią Stary Kostrzynek a Osinów Dolny leży najdalej na zachód położony obszar Polski. Pamiątkową tablicę odsłonięto w 2016 r.	Osowa Góra to najwyższe wzniesienie na wale morenowym biegnącym przez Wielkopolski Park Narodowy. W 1910 roku zbudowano do Osowej Góry linię kolejową długości 5 km z Puszczykowa, którą do pobliskiego uzdrowiska w Ludwikowie podróżowały w weekendy setki Poznaniaków. Ostatni pociąg pasażerski zameldował się na tej stacji w 1999 roku. Dziś można tu dojechać drezyną.