Środa Wielkopolska - Środa Wielkopolska na starych mapach

Godła messtischblatt 1:25000 >>
Godła map 1:100000 WIG do 1939r >>
Powojenne godła map topograficznych >>

Jedna z wczesnych map wykonana na podstawie Merkatora przez Abrahama Orteliusza, wybitnego niderlandzkiego kartografa. Środa (w oryginale Szroda) zaznaczona została ze świątynią, ale umiejscowiona w bezpośrednim sąsiedztwie Warty u ujścia Prosny. Ten układ topograficzny powielało wielu późniejszych kartografów. Obok Środy są także Possnania, Kurnik, Slupcza, Kleczko [Kłecko] i Pysdry. Ta część Polski znajdowała się już przy ramce mapy.

"Poloniae, Litvanlaeq Descriptio" z pracowni Orteliusza w całości.

Najstarsze odzwierciedlenie przestrzeni życia człowieka znamy z neolitu z tureckiej osady Catalhoyuk. Zarówno te pierwsze neolityczne jak i późniejsze starożytne (choćby słynna mapa Ptolemeusza) prócz swej funkcji praktycznej, zachwycały także swym pięknem graficznym. Sztuka kartografii wzniosła się na wyżyny już w czasach późnego średniowiecza, a następnie oświecenia. Początkowo jednak dokładność map była niewielka, a odwzorowania rzeczywistości raczej domysłem niż faktem, stąd prócz samych zarysów odwzorowywanej rzeczywistości mapy to prawdziwe dzieła sztuki; bogate w przepiękne, kolorowe ilustracje, malowane marginesy i ozdobne czcionki. Rozwój kartografii przyśpieszyło pojawienie się papieru, a następnie wynalazek druku. Dość powszechnie wykorzystywany drzeworyt zostaje wyparty miedziorytem.Ówcześni kartografowie wykazywali początkowo zainteresowanie samym lądem, który stanowił cały poznany świat. Nowy impuls do rozwoju kartografii dały więc transoceaniczne podróże Magellana i Kolumba.

Atlas innego wybitnego niderlandzkiego kartografa Joana Blaeu pochodzący z 1645 roku. Po prawej strona tytułowa, po lewej szczegół poniższej mapy. Nim Blaeu wydał w latach 1662-72 dzieło swego życia "Atlas Maior" wydawał także mapy na podstawie dzieł Merkatora.

Mapa z atlasu Blaeu`a nosząca tytuł: "Nova totius Germaniae descriptio." Schemat powielony prawie w 100% z Merkatora. Drobne zmiany nastapiły w nazewnictwie: Kurmyck [Kórnik], Szrzoda [Środa], Pisdry [Pyzdry], Posna [Poznań].

Pojawiają się tzw. Portolany (mapy morskie), a zwłaszcza nowożytne wydanie Geographine Hybhegsis Klaudiusza Ptolemeusza z Aleksandrii (100-180 po Chrystusie) z 1477 roku. W średniowieczu istnieje też już polska kartografia, która okazuje się dobrym narzędziem w sporze z Krzyżakami, kiedy to prawo do ziem Pomorza i ich umiejscowienie na podstawie map sporządzonych przez polskich kartografów, tłumaczono na rozprawie u Jego Świątobliwości. Za sprawą polskiej kartografii nazwa Polonia pojawia się w ponownym wydaniu dzieł Ptolemeusza już w 1507 roku.

Mapa z atlasu Blaeu`a nosząca tytuł: "Polonia Regnum". Znowu zmiana nazw Kurmyck jest teraz Kurmick, a Pisdry wracają jako Pysdry. Nad Środą [Szrzoda] pojawiają się Wobaditzki czyli Pobiedziska.

Ojcem polskiej kartografii okrzyknięto Bernarda Wapowskiego (1470-1535) związanego z Akademią Krakowską. Był on sekretarzem króla Zygmunta I Starego i autorem mapy Polski i Zach. Litwy „Mappa Regni Poloniae Ac M.Duc. Lituaniae w skali 1:1000000 z 1526r. Dzięki oparciu pomiarów o pomiary astronomiczne mapy Wapowskiego cechowała stosunkowo duża dokładność. Na podstawie dzieł Wapowskiego niderlandzki kartograf Gerard Merkator (1512-1594) opracował w 1585r. mapę Polonia et Silesia w skali 1:600000. Jednak prawdziwym zagłębiem światowej kartografii okazały się Niderlandy.

Bogate zdobienia mapy "Nova totius Germaniae descriptio."

W 1570 roku w Antwerpii Abraham Ortelius (1527-1598), historyk i kartograf wydaje "Theatrum Orbis Terrarum Silve, Atlas Novus" uznawany za pierwszy w dzisiejszym rozumieniu atlas świata.Ogółem ukazało się 45 jego edycji. 8 lat po „Theatrum…” inny wydawca i kartograf Gerard De Jode, także w Antwerpii, wydaje podobne dzieło "Speculum Orbis Terrarum", które doczekało się dwóch wydań, stąd dziś uchodzi za bardzo rzadkie i drogie. A skąd nazwa Atlas? Przyjęła się po wydaniu innego dzieła Merkatora z 1595 roku (wydania dzieła dokonał syn Merkatora), na okładce którego widniał grecki bóg Atlas dźwigający Ziemię. Dzieło nosiło tytuł „Atlas Sive Cosmographicae meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Figura." Nietuzinkowe dokonania XVI wiecznych niderlandzkich kartografów pozwoliły okrzyknąć wiek XVII złotym wiekiem kartografii niderlandzkiej. Szczególnymi osiągnięciami były dzieła Joana Blaeua (1597-1673), którego zdecydowanie najlepszym dziełem był wydany w Amsterdamie w latach 1662-72 "Atlas Maior". Liczący 9 do 12 tomów (w zależności od wersji językowej).Za twórcę polskie kartografii wojskowej uważa się Stefana Batorego, który dostrzegając potencjał kartografii dla celów wojskowych utworzył sanowisko kartografa królewskiego. W 1579r. ukazuje się mapa „Descriptio Polocensis” w skali 1:700000, bardzo szczegółowa, choć nie dokładna, która zawierała m.in. sieć hydrograficzną, uroczyska leśne i miejscowości. W tym okresie pojawiają się także rozprawy traktujące o kartografii m.in. Księgi o gotowości wojennej St. Łaskiego z 1599r. Prawdziwy wysyp szczegółowych map topograficznych w skalach 1:1800000 i większych (np. mapa Ukrainy 1:452000) nastąpił w czasach Władysława IV Wazy. Inicjatorem i głównym wykonawcą tych map był królewski kartograf Wilhelm Le Yasseur De Beauplan. W 1697 roku ukazuje się wiekopomne dzieło - mapa Rzeczypospolitej Carela Allarda (1678-1706).Wiek XVIII i wojny ze Szwecją przynoszą dalsze zwiększanie skal, aż do 100000 i 50000 dla wybranych regionów. Ciekawym dziełem było opracowanie z 1772 roku mapy Polski składającej się z 24 arkuszy przez Giovanni Antonio Rizzi – Zannoniego (1736-1814). Dalszy rozwój polskiej kartografii nastąpił w czasach stanisławowskich. Król, dostrzegając znaczenie kartografii w restytucji państwa zorganizował Biuro Kartograficzne, skupiające wybitnych kartografów: płk. Karola de Pertees i płk. Jana Bakałowicza. Ten pierwszy był m.in. twórcą mapy województw w skali 1:225000. Znana jest także mapa Polski w skali 1: 233000, wykonana dla Stanisława Augusta na jedwabiu, dzieło kapitana Bartłomieja Folina, czy 25 arkuszowa Regni Poloniae… mappa Geographica Theodora von Pfaua w skali 1:525000. W 1776r. Sejm utworzył urząd „pułkownika do kart geograficznych” działający w strukturach Komisji Wojskowej.

W latach 1772-95 kartografowie pruscy opracowali m.in. mapy Wielkopolski i innych terenów przejętych w wyniku zaborów w skali 1:120000 (Kayser, 1772) i 1:87000 (von Pfau, 1773-75). Rozwój kartografii czasów stanisławowskich zaowocował w dobie Królestwa Polskiego. Największym osiągnięciem tego czasu było opracowanie Wielkiej mapy Kwatermistrzostwa w skali 1:126000. Jednym z głównych twórców mapy był gen. Ignacy Prądzyński. Nieukończoną przed wybuchem Powstania Listopadowego mapę kontynuował rosyjski sztab. Wiek XIX to nowe technologie: staloryt i litografia. Impuls do rozwoju nowożytnej kartografii dały wojny napoleońskie, których jedną z cech były intensywne przemarsze wojsk wszerz i wspak kontynentu. Bardzo dużą uwagę do zagadnienia kartografii przywiązywał Napoleon Bonaparte. Szybko znaczenie dokładnych map terenu dostrzegły Prusy. W 1805 roku wydano pierwsze wytyczne dla pruskiego biura statystycznego dotyczące opracowania nowej mapy topograficznej kraju w skali 1:25000.

Mapa Polski wydana w 1626 roku, prawdopodobnie niderlandzkiej proweniencji. Środa występuje jako Szrzoda i zaznaczona jest w niej kolegiata. Powyżej jest Kurmick z zamkiem, a poniżej Pysdry.

Rozpoczęcie prac nastąpiło 5 lat później, jednak ze względu na stopień skomplikowania i ślimaczące się tempo prac, w 1814 roku przekazano to zadanie do sztabu generalnego pruskiej armii. Wtedy to jako obowiązujący standard przyjęto podział arkuszy mapy na kwadraty o długości boku równej 1 mili pruskiej tj. 7,3 km.W ramach tzw. Quadratmeilenblatter opracowano 667 arkuszy mapy 1:25000. W 1821 roku kartograf Muffling wprowadził nowy podział arkuszy, który na długo zagościł w pruskiej kartografii. Do 1876 roku wydano 3000 arkuszy map nazywanych Ur-masstischblatt. W 1877 roku rozpoczęto wydawanie mastischblattów zgodnie z wprowadzonym 6 lat wcześniej systemem metrycznym. Do 1915 roku kiedy prace przerwała I wojna światowa wydano 3307 arkuszy mapy. Wznowienie prac nastąpiło w 1919 roku, a do 1931 roku uporano się z pełnym pokryciem powierzchni kraju. Nie prowadzono jednak nowych prac terenowych, a jedynie aktualizowano wcześniejsze ustalenia.

Mapa z 1700 roku zatytułowana: "Karta krajów Szwecji, Danii i Polski przy Morzu Bałtyckim [...] sporządzona przez geografa La Dauphina [...] wydana w Paryżu 1700r." Co ciekawe dopiero na tej mapie pojawia się Śrem (w oryginale Crim), nie ma za to Środy, w miejscu której przechodzi ważny szlak komunikacyjny z Niemiec przez Posna [Poznań] na Mazowsze. U ujścia Prosny jest Pisdra, a dalej Landa [Ląd]. Lutynia na mapie wypływa z Prosny kierując się bardziej równoleżnikowo w stronę Warty do której wpływa na wysokości Śremu. Powyżej opisanej archikatedry w Gnesne [Gniezno] jest Kuswik [czyli Kruszwica] wraz z Lac Goblo [jezioro Gopło].

Nie ograniczono się jedynie do mestiszblatów. Z powodzeniem opracowano także mapy w skali 1:100000 (np. Karte des Deutschen Reiches). Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę istniała pilna potrzeba ujednolicenia systemu kartograficznego w ramach jednego państwa, który dotychczas opierał się na 8 różnych rozwiązaniach. W 1919 roku powołano Wojskowy Instytut Geograficzny, instytucję której osiągnięcia do wybuchu II wojny światowej godne są podkreślenia. W ramach standaryzacji rozpoczęto wydawanie w języku polskim mapy taktycznej 1:100000 z pokryciem 4% powierzchni kraju co udało się osiągnąć do roku 1939. W pracy tej wykorzystywano siatkę triangulacyjną wykorzystywaną przez zaborców, a szczegóły topograficzne uzupełniano i uaktualniano. Wykorzystując opracowania zaborcze, wczesne prace WiGu zaowocowały także wydaniem map w skalach 1:25000 i 1:300000 (9 arkuszy do 1928r.).

Mapa z 1705 roku sporządzona dla Fryderyka Augusta. Niezbyt dokładna mapa wzorowana najprawdopodobniej na wcześniejszych niderlandzkich opracowaniach. Śrem jako Srim przedstawiono na prawym brzegu Prosny wpływającej do Warty na wysokości Szrody. Na mapie przedstawiono Środę tuż przy Warcie i zaznaczono kolegiatę.

Aaron Arrosmith. London 1812.
Mapa z początku XIX wieku jest już bardzo dokładna jak na ówczesne standardy, zawiera wiele miejscowości i innych szczegółów topograficznych. Środa to Szrode, jest też Topola, Babin, Chudzice, Winna Gora, Kijewo, Brodowo, Garby, Chwalkowo, Slupia, Koszuty, Kryrowo, Kurnik, Giecz i Wengierskie (pisownia oryginalna). W miarę wiernie przedstawiono podstawowy układ komunikacyjny, czego niestety nie można powiedzieć o hydrografii. Moskawa, płynie równoleżnikowo, przyjmuje Źrenicę, wpływa go Głuszynki, która następnie uchodzi do Warty.

Jeszcze przed 1927 rokiem WIG rozpoczął prace nad nową siatką triangulacyjną, a ich efektem były mapy tzw. typu II występujące w dwubarwnej kolorystyce (część była także czterokolorowa). Pomimo wzrostu dokładności mapa nadal nie dysponowała siatką kilometrową i do 1939 roku pokryła zaledwie 6% powierzchni kraju. Od 1929 roku rozpoczęto wydawanie map typu III - dwu i czterobarwne. Typ ten po raz pierwszy zawierał siatkę kilometrową. Do 1939r. mapa pokryła 20% powierzchni kraju. Wreszcie 1931 roku pojawił się typ IV, zwany normalnym, a pokrycie całego kraju (482 arkusze) osiągnięto w czerwcu 1939 roku. Mapa taktyczna, klasyczna, czterobarwna "wigowska setka" była jedną z najdoskonalszych map ówczesnej kartografii europejskiej; jej podstawowe warstwy wykorzystywała okupacyjna armia niemiecka, a także Ludowe Wojsko Polskie, aż do 1953 roku. Na jej podstawie od 1932r. WIG wydawał także arkusze turystyczne (5 lub 6 kolorowe) zawierające m.in. szlaki turystyczne, pomniki przyrody, rezerwaty i schroniska. Ogółem do września 1939r. wydano 40 godeł.

Wydana w Nowym Jorku w 1821 roku mapa, choć nie zawiera wielu szczegółów jest w miarę dokładna, Środa na mapie występuje jako Stroda.

Podział arkuszy mapy oparty był na pasach i słupach (S). W kartografii niemieckiej ten podział arkuszy mapy zamiast numeracji ciągłej wprowadzono dopiero 1936 roku. Mapę w skali 1: 300000 początkowo wydawano w oparciu o niemiecką Przeglądową Mapę Europy Środkowej (Ubersichtskarte von M. Europa), którą dostosowano pod względem onomastycznym (zmiana nazewnictwa fizjograficznego). Na przełomie 1927 i 28 roku rozpoczęto wydawanie arkuszy poprawionych na podstawie polskich map 1: 25000 zweryfikowanych w terenie. Na podstawie tej mapy powstała także mapa samochodowa (pierwszy arkusz 1923r.) i mapa administracyjna. Ostatni, 43 arkusz wydano w czerwcu 1939r. Po II wojnie światowej jako pierwszą wydano, już w 1945r. (w mikroskopijnym nakładzie) mapę w skali 1:100000.

	Mapa z atlasu "1882 Comprehensive atlas and geography of the world German Empire - Est". Można byłoby się spodziewać, że mapa wydana pod koniec XIX wieku będzie już w miarę dokładna. Tymczasem wydana w 1882 roku w Londynie, powiela ten sam układ topograficzny co wcześniejsza z 1812 roku. Na mapie jest oczywiście Schroda, Śrem jako Schrimm, a po drugiej stronie Warty dostrzegamy Xions [Książ]. Na mapie zaznaczono istniejącą od 1875 roku linię kolejową Pozań – Kluczbork.

Wydanie to wznowiono w latach 1947 9wariant A, bez lasów) i 1948 (wariant B). Mapa była drukowana na zachowanych zapasach przedwojennego, wigowskiego papieru. W l. 1947 i 48 wydano także 12 arkuszową mapę Polski w skali 1:500000, b. podobna w formie do opracowania przedwojennego. Nowa mapa 1:100000 pojawiła się w roku 1947, choć do jej przygotowania wykorzystywano powszechnie jeszcze m.in. Karte des Deutchen Reiches (1926-40) i messtischblatty (1923-42). Wydanie to, od nazwy punktu odniesienia nosiło potocznie określenie Borowa Góra. Na jej podstawie opracowano także 624 akusze mapy 1:50000. W 1952 roku rozpoczęto także wydawanie mapy w tej skali, ale opartej już o stosowany w ZSRR układ współrzędnych „42”. W latach 1953-59 wykonano 4140 arkuszy nowej mapy topograficznej w skali 1:50000, która stała się podstawa do opracowania map w innych skalach. Przedsięwzięcie wraz z mapą 1:1000000 ukończono w 1965 roku, mapa wydawana była w 6 barwach, a w procesie jej przygotowania wykorzystywano powszechnie zdjęcia lotnicze. W 1955 roku decyzją prezydium rządu cywilne służby kartograficzne (Centralny Urząd Geodezji i Kartografii przekształcony następnie w Główny Urząd Geodezji i Kartografii) oraz służby topograficzne Wojska Polskiego (w latach 1951-76 Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego) przystąpiły do karkołomnego zadania opracowania mapy kraju 1:10000. Przygotowując się do tego zadania kartografowie poszli o krok dalej opracowując do koca lat 50-tych mapę w skali 1:5000 obejmującą 4 % pokrycia kraju (2400 arkuszy).

	"An Atlas of the German Empire by Ludwig Ravenstein" Mapa z Niemieckiego atlasu z 1883 to już nowożytna kartografia; wiele szczegółów, hipsometria, sieć komunikacyjna i rzeczna. Szczególną uwagę zwraca szczegółowe odzwierciedlenie meandrującej Warty. Środa to Schroda wokół zaś są: Giecz (z zaznaczonym kościołem), Winnagora (również z kościołem), Brodowo, Koszuty (kościół), Kurnik, Krerowo (kościół), Santomischel (Zaniemyśl, nazwa polska w nawiasie pod napisem niemieckim). W miarę dokładnie zaznaczono też rynnę jezior zaniemysko – kórnickich. Na wschodnim skraju mapy zaznaczono granice z imperium Rosyjskim, a tuż za nią najdalej na zachód wysunięte miasto tego imperium czyli Pyzdry (zniemczone w nawiasie na Peisern). Po drugiej stronie Warty mamy Xions dodatkowo w nawiasie zaznaczony jako Xiąc.


Zasadniczą mapę 1:10000 opracowano w latach 1957-74, część arkuszy (od 1970 roku) opracowano we wprowadzonym na potrzeby cywilne nowym układzie geodezyjnym „1965”. Ogółem wydano 16000 arkuszy aktualizując je następnie w latach 1981 i 1991. W 1991 roku wszystkie arkusze mapy były już dostępne w układzie „1965”. Od 1966 roku wydawano także mapę w skali 1:10000 wybranych miast i poligonów wykorzystując częściowo nowe znaki topograficzne. Na podstawie tych prac wydano także ponownie mapę 1:25000 dla wybranych obszarów oraz 1:50000, 1:100000, 1:200000 w pokryciu całego kraju. Wydania te nosiły oznaczenie „Wydanie pierwsze PRL”, kolejne uaktualnione wydania od 1981 roku noszą tylko informacje o roku wydania i aktualności. Szczegółowe mapy topograficzne oznaczane były w zależności od okresu i skali klauzulą do „tajne” i traktowane były jak druki ścisłego zarachowania. Nowa era polskiej kartografii rozpoczęła się w lutym 1990 roku, kiedy to na podstawie porozumień odpowiednich ministerstw zdjęto klauzulę tajności z wojskowego układu "42". Pierwsze „setki” (30 godeł), dostępne w powszechnej sprzedaży, służba topograficzna WP wydała oficjalnie w dużym nakładzie w latach 1990-92. Od 1993 roku rozpoczęto wydawanie wersji turystycznej zawierającej dwie złączone „setki” gdzie do warstwy podstawowej dołączono granice parków krajobrazowych i rezerwatów oraz przebieg szlaków turystycznych. Mapy te wydał Oddział Topograficzny Wojska Polskiego wraz z Wojskowymi Zakładami Kartograficznymi i Państwowym Przedsiębiorstwem Wydawnictw Kartograficznych. Po 1990 roku na zlecenie Głównego Geodety Kraju opracowano także mapę w skali 1:50000. Do 1993 roku wojskowa kartografia opierała się na następujących skalach: 1:10000, 1:25000, 1:50000,1:100000, 1:200000, 1:500000, 1:1000000 oraz mapy specjalne (poligony, dane geodezyjne). Wraz ze zmianami ustrojowymi i reorientcją strategicznych sojuszy Zarząd Geograficzny Sztabu Generalnego podjął póbę dostosowania dotychczasowych map do tzw. Standardów NATO. Zadanie było otyle trudne, że mapy natowskie odwzorowywały świat za pomocą zupełnie innych narzędzi: inna była tzw. standardowa elipsoida (w mapach układu Warszawskiego – "Krasowskiego 1942", zaś w natowskich – "WGS – 84") czyli mówiąc w skrócie podstawowy model Ziemi. Inne były także same matematyczne systemy odwzorowania (w UW – Gaussa- Krugera, zaś w NATO Merkatora) oraz inne były przyjęte w wojskowych mapach topograficznych tzw. siatki meldunkowe ułatwiające naliczanie kilometrażu i ustalanie pozycji (w UW stosowano tzw układ 42, zaś w NATO system UTM). Nie wdając się w szczegóły powyższych ustaleń warto jedynie nadmienić, że zastosowanie w natowskich mapach odwzorowania Merkatora w konsekwencji okazywało się dokładniejsze. Z zadania tego Zarząd Topograficzny sztabu Generalnego wywiązał się zakomicie, a obecnie podstawową mapą w WP jest natowska mapa tzw JOG (Joint Operations Graphic), w skali 1:250000 wykorzystująca oczywiście odworowanie Merkatora.

	Maafsstab, 1:500000, 1885r. (zgeneralizowana Karte Des Deutchen Reichs) Fragment 27 arkuszowej pruskiej mapy operacyjnej z 1885 roku, arkusz nr 16 Posen, dość szczegółowej jak na tak małą skalę, ciekawostką jest np. zaznaczenie prócz Koszut z kościołem, także i osady Koszuty – Huby. Na mapie znajduje się większość wsi wokół Środy, stosunkowo gęsta sieć komunikacyjna i rzeźba terenu. Moskawa czyli d. Źrenica wpada pod Środą do Strugi Średzkiej.

	Maafsstab, 1:200000, 1889r. Pruska, sztabowa dwusetka z 1889 roku zawiera już naprawdę dużo szczegółów. Nazwa Zaniemyśl zmieniła się na Niezamischel, zaś Mądre to Mondre. Moskawa to Schrodaer fliess, a Źrenica to Moskawa. Na mapie zaznaczono pojedyncze zabudowania i obszary zwartej zabudowy. Jako ciekawostka: w górnym, prawym rogu mapy figuruje Amilkarowo, przysiółek Targowej Górki, którego nazwa nierozerwalnie związana jest z postacią gen. Antoniego Amilkara Kosińskiego. Dziś ta leśniczówka występuje pod skróconą nazwą Milkarowo.

Wigowska "trzysetka" z 1935 roku. Zwraca uwagę ciekawe dzielenie opisów miejscowości i charakterystyczna dla wczesnych „wigówek” czcionka

	WIG 1:100000, Arkusz Środa, Pas 40 Słup 24, wydanie 1934. Typowa wigowska taktyczna mapa sztabowa IV typu. Wigowskie taktyczne setki były jednymi z najbardziej cenionych w Europie ze względu na dokładność, jakość wykonania, czytelność i estetykę.

Ubersichtskarte von Mitteleuropa, 1:300000, wydanie 1930
Niemiecka mapa sztabowa. Niektóre nazwy polskie przedstawiono w nawiasach (min. Środa).

Międzywojenna mapa komunikacyjna to świetny przyczynek do badań nad rozwojem komunikacji. Ciekawostką jest fakt, że nie istnieje na mapie bezpośrednie połączenie Środy z Wrześnią.

Messtischblatt (topographische karte), 1:25000, arkusz 3769 Schroda, wydanie 1940.
Stare, zniemczone nazwy polskie jak np. Montschnik [Mączniki] dodatkowo ostemplowano nową nazwą obowiązującą „w kraju Warty” czyli Montschau, Janowo to Henstedt a Słupia to Bleckersdorf, Koszuty to Korber. Na tym fragmencie mapy widać Pentkowo [Pesselsdorf]

Grossblatt nr 80, 1:100000, wydanie 1940
Przykład wczesnej niemieckiej przeróbki polskiej wigowskiej setki. Charakterystyczne, że mapa jest czarno-biała, a do pełnego opisu na obrzeżu mapy doszły tylko dwa napisy niemieckie „Grossblatt nr80” oraz „Sonderausgabe! Nur fur den Dienstgebrauch!”

Porównanie polskiej, wigowskiej "setki" z 1934r (po lewej) i jej niemieckiej, wojennej przeróbki z 1940r. (po prawej).

Ubersichtskarte von Mitteleuropa, 1:300000, wydanie 1940
Niemiecka sztabówka, tymczasowa bazująca na opracowaniach przedwojennych. Czerwonym kolorem naniesiono napisy w nowej nomenklaturze Warthegau. W stosunku do oryginału zredukowano ilość kolorów o dwóch. Drukowana pośpiesznie mapa nie ma zbyt dobrej jakości – zwracają uwagę przede wszystkim przesunięcia w nadruku konturów i wypełnień zbiorników wodnych.

Ausgabe nr 3, 1:300000, wydanie 1944
Poprawiona niemiecka trzysetka, sygnowana przez niemieckie dowództwo wojsk lądowych. Dwu kolorowa, wszystkie opisy w nomenklaturze Warthegau.

WIG WP 1:500000, wydanie 1947
Powojenna wojskowa mapa operacyjna sygnowana jeszcze przez WIG, ale już z orzełkiem 1 Brygady. Co ciekawe zróżnicowano szlak średzkiej wąskotorówki inaczej zaznaczając szlaki boczne, ale z niewiadomych względów pominięto odgałęzienie z Połażejewa do Mystek.

ZT Sztab. Gen, 1:50000, wydanie 1979
Typowa sztabowa "pięćdziesiątka" z lat 70-tych. Wbrew pozorom dokładność tych map była bardzo duża, a jakością dorównywały przedwojennym "wigówkom". Aktualność mapy to rok 1978/79 więc wąskotorówka do Kobylegopola jeszcze się na niej znalazła.

ZT Sztab. Gen, 1:100000, wydanie 1990
Typowa powojenna sztabowa setka. Mapy cechowały się bardzo dobrą jakością graficzną i były bardzo dokładne. Do końca lat 80-tych sztabowe setki podobnie jak inne skale w układzie "42" były arkuszami ścisłego zarachowania opatrzonymi klauzulą tajności.

ZT Sztab. Gen, 1:200000, wydanie 1991
Sztabowa dwusetka. Choć z założenia mniej dokładna niż setka to prezentowała równie wysoką jakość.