Środa Wielkopolska - Biblioteka

		OD REDAKCJI KULTURA: „Złote myśli" do „złotego" (50) numeru ŚKK J. Sobczak: O kulcie Matki Bożej słów kilka J. Sobczak: Księżna Gertruda i j ej modlitewnik B. Urbańska: Jubileuszowy wernisaż D. Zieliński: Szkic o Tadeuszu Małachowskim (dok.) ZE ŚRODY: J. Judek: Życie człowieka (cz. 2) Warto ich poznać: A. Androchowicz: Konstruktor ze Środy B. Urbańska: Rozmowa z Grzegorzem Rudnym Z REGIONU: R. Rybarczyk: Ostatni taki Zamek Z PRZESZŁOŚCI: St. Frankowski: Rodzina Haliny Stabrowskiej C. Jakubiak: Za kampanię wrześniową Z ŻYCIA ŚTK M. Kaczmarek: Zwiedzamy po raz kolejny okolice Ostrowa
1 strona okładki: Jerzy Golba na tle samochodu Violcar-S własnej konstrukcji (foto Józef Odolanowski) 4 strona okładki: "Maria Radziejewska" - obraz Danuty Muszyńskiej-Zamorskiej

Numer specjalny
		Z. Plewka: Ofiary krwawych dni S. Banaszak: Moje wspomnienia z lat wojny i okupacji 1939-1945 G. Czerniaga: Moje wspomnienia wojenne 1939-1945 E. Gniadczyk: Szare szeregi w Środzie B. Grześkowiak: Wspomnienia wojenne z wywózki do Generalnej Guberni A. Jaśkowiak: Wspomnienia z czasów okupacji H. Kotecka: Wspomnienia z lat wojny i okupacji 1939-1945 G. Król: Wojna i okupacja w Środzie Wlkp. - wspomnienia mieszkańców M. Perczak: Wspomnienia z II wojny światowej - oczami dziecka. To co pamiętam i co opowiadali mi rodzice i ciocia Czesia B. Mielcarzewicz: Obrazki. Wspomnienia z lat 1939-1945 Z. Plenzler: Wyzwolenie obozu koncentracyjnego w Dachau P. Rybarczyk: Moi dziadkowie T. Zbroja: Początek wojny we wspomnieniach mojej Cioci. (wywiad z moją ciocią Kazimiera Bestia lat 98) D. Zieliński: Nieludzkie lata J. Kaczmarek: Jak przeżyłem II wojnę światową – wspomnienia B. Urbańska: Trudne wspomnienia
4 strona okładki: 20 stycznia 1945 - Stary Rynek w Środzie - palone niemieckie akta i dokumenty przez uciekających niemieckich okupantów (foto: T. Wypych)

		OD REDAKCJI: Certyfikat "Najlepsze w Polsce" List Gratulacyjny od Pana Burmistrza KULTURA: List otwarty do Pana Burmistrza Zb. Roth: Wiersze B. Urbańska: Warto przeczytać ZE ŚRODY: J. Judek: Życie człowieka (cz. 3) St. Frankowski: Średzki lekarz i działacz niepodległościowy M. Połowicz: Pamiętnik (cz. I) Warto ich poznać A. Androchowicz: Konstruktor ze Środy Z REGIONU: J. Sobczak: Zabijajcie bez litości mężczyzn, kobiety i dzieci A. Ochowiak: Święty Jacek i Rusibórz Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Rodzina Haliny Stabrowskiej (dok.) J. Sobczak: Rok 1809. Drugie zwycięskie powstanie wielkopolskie ZE ŚWIATA Z. Pucek: Przygoda z babonami Z ŻYCIA ŚTK M. Kaczmarek: Poznajemy Łodź Kalendarium ŚTK
1 i 4 strona okładki: "Barwy jesieni" - fotografie Bartłomieja Króla

2010
		OD REDAKCJI KULTURA: B. Kluczyński: Myśli wierszowane A. Jaśkowiak: Wiersze A.. Łazuka-Witek: Stowarzyszenie teatralne Legion J. Sobczak: Gromniczna czyli Święto Ofiarowania Pańskiego lub Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny (2 II) B. Urbańska: Dama polskiej filozofii B. Urbańska: Warto przeczytać [1] B. Langner: Warto przeczytać [2] ZE ŚRODY: St. Frankowski: Sejmiki średzkie w czasie dwukrólewia J. Judek: Życie człowieka (cz. 4) M. Połowicz: Pamiętnik (cz. 2) Z REGIONU: J. Sobczak: Fryderyk Chopin i prasa Wielkopolska XIX wieku Z PRZESZŁOŚCI: Zb. Jóźwiak: Gostomscy jakich nie znamy B. Urbańska: Honorowy Obywatel Środy WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz: Aleksander Misztuga - Król Tenorów LISTY Z ŻYCIA ŚTK M. Kaczmarek: Z podróży na ziemię kaliską Kalendarium ŚTK
1 i 4 strona okładki: "Zima" - fotografie Adama Serowika

		OD REDAKCJI KULTURA: T. Węcławiak: 5 listów do M. Ojczystej A. Jaśkowiak: Wiersze J. Sobczak: Wielkopolskie korzenie rodu matki Fryderyka Chopina B. Urbańska: www.srodawlkp.org ZE ŚRODY St. Frankowski: Polski Cyncynat na ziemi średzkiej St. Frankowski: Zmiany wśród ziemiaństwa średzkiego Zb. Jóźwiak: (Nie)Znana kaplica K. Rękawiczna: Obie średzkie, obie targowe - nasze Środy J. Judek: Życie człowieka (dok.) M. Połowicz: Pamiętnik (cz. 3) Z PRZESZŁOŚCI: Zb. Jóźwiak: Kalwińskie proweniencje wojującego katolika Hieronima Gostomskiego D. Zieliński: Koniec wojny WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz: Wielkopolskimi śladami Henryka Opieńskiego Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności ŚTK w roku 2009
1 i 4 strona okładki: Ulice Środy na starych pocztówkach. Zbiory D. Urbańskiego

		OD REDAKCJI KULTURA: J. Sobczak: Dlaczego „Rota" nie stała się hymnem narodowym B. Langner: Warto przeczytać ZE ŚRODY: Zb. Jóźwiak: Perypetie z fundatorem kraty M. Połowicz: Pamiętnik (cz. 4) St. Frankowski: Od czasów pruskich do „Jany" B. Urbańska: Modlili się tu Niemcy, modlą się Polacy Z REGIONU: J. Sobczak: Wielkopolskie sztandary pod Grunwaldem St. Frankowski: Kosińscy z Targowej Górki (cz. I) Z PRZESZŁOŚCI: J. Kubera-Sobczak: Piętno wojny i Auschwitz-Birkenau WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz: Apolek Kątski - mały geniusz skrzypiec Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska: Pożegnanie śp. Macieja Rembowskiego i śp. Pawła Wieczorka Z ŻYCIA ŚTK St. Frankowski: Wizyta u pasjonatów Kalendarium ŚTK
1 i 4 strona okładki: Hotel Schneider przy ul Dąbrowskiego - pocztówka ze zb. Cezarego Jakubiaka

		OD REDAKCJI KULTURA K. Ośka - Popko Wiersze A. Mąkinia Świadek obietnicy (wojenna przygoda mojego dziadkaa, Józefa Jachnika, mieszkańca Środy Wlkp) J. Sobczak Niezwykły urok kartki Bożonarodzeniowej B. Urbańska Adam Wójkiewicz - artysta i nauczyciel ZE ŚRODY J. Urbańska Wyniki badania sondażowego: "10najważniejszych dla mnie rzeczowników" B. Urbańska 75 lat Rodzinnych Ogrodów Działkowych im. J. Niedziałkowskiego w Środzie Wlkp Z REGIONU M. Połowicz Pamiętnik (cz. 5 - dokończenie) St. Frankowski Kosińscy z Targowej Górki (dokończenie) M. Stanisławska Nauczycielskie wspomnienia St. Stanisławski Placówki oświatowe w Łęknie w latach 1950-2005r St. Frankowski Kościół parafialny w Mącznikach Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak Najsłynniejsze wielkopolskie żłóbki WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz Aleksandra Śląska - wielka królowa małego ekranu Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska Pamięci Andrzeja Jaśkowiaka (1954-2010) LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Tablica katyńska - płaskorzeźba artysty rzeźbiarza Adama Wójkiewicza 4 strona okładki: Pierwiastek męski i żeński - portret (praca Adama Wójkiewicza)

2011
		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Regulamin konkursu pt. „Wesołe zdarzenie" B. Urbańska: Analfabetyzm książkowy B. Langner: Warto przeczytać B. Urbańska: Pokłosie Regionalnego Konkursu „Chopin 2010" M. Turkowski: Z Poznania do Pławiec (cz. 1) ZE ŚRODY T. Konon: Z pamiętnika syna średzkiego policjanta M. Braszak: Początek. Rzecz o nalotach bombowych Luftwaffe na Środę we wrześniu 1939 roku Z REGIONU St. Frankowski: Kościółek drewniany w Bagrowie F. Zamelski, H. Kajdan: Fascynacje - nie tylko sportowe - powojennego Zaniemyśla Z POLSKI St. Frankowski: Wokół pewnej wycieczki - jeszcze o Środzie Śląskiej Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Przed Grunwaldem były Płowce J. Sobczak: Prawda i legenda o śmierci Edwarda Raczyńskiego LISTY Z ŻYCIA ŚTK M. Kaczmarek: Zwiedzamy kolejny region naszej ojczyzny - Kielecczyznę M. Kaczmarek: Obra, Stara Wieś, Bytom Odrzański, Nowa Sól Kalendarium
1 i 4 strona okładki: akwarele autorstwa Ryszarda J. Kurnatowskiego

		OD REDAKCJI KULTURA T.Węcławiak: Wiersze M. Kosman: Recenzje Czytelnicy o Raptularzu średzkim B. Urbańska: Jeszcze o Konkursie Chopinowskim M. Turkowski: Z Poznania do Pławiec (cz. 2) J. Sobczak: Matka Boża Kwietna i Matka Boża Jagodna K. Ośka-Popko: Moja przyjaciółka Środa ZE ŚRODY M. Braszak: Naloty Luftwaffe na Środę i Poznań we wrześniu 1939 r. Kolejne dni dramatu (cz. 2) St. Frankowski: Kółko rolnicze w Środzie Wielkopolskiej Z REGIONU St. Frankowski, St. Pawłowski: Połażejewo - ludzie, historia, zabytki Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Praojcom na chwałę! czyli Pomnik Grunwaldzki WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz: Piękna Helena-polska królowa twista Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności w r. 2010 Kalendarium.
1 i 4 strona okładki: Pałac w Połażejewie - współczesny wygląd jadalni i mapa pruska (messtischblatt) 1:25000 z 1888r. Foto ze zbiorów prywatnych i archiwalnych.

		OD REDAKCJI KULTURA M. Turkowski: Kronika szkoły w Pławcach (cz. 2) J. Sobczak: Pani Zielna czyli Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 VIII) 5. Urbańska: Chór z ambicjami M. Pruchniewicz: Mój świat ZE ŚRODY M. Braszak: Nasze rzeki: Moskawa, Źrenica i Struga Średzka J. Wietlicki: Czas przemija a pamięć pozostaje Z REGIONU Wł. Chałupka: Jadwiga Zamoyska - Służebnica Boża na nowo odkryta St. Frankowski: Moja najbliższa Ojczyzna Z PRZESZŁOŚCI M. Mielcarzewicz: Saga rodu Milewskich. Alfred Milewski i jego rodzina (cz. 1) St. Frankowski: Konfederacja barska J. Sobczak: Zapomniane powstanie narodowe 1966 roku WIELCY ZNANI I ZAPOMNIANI A. Androchowicz: Piękna Helena -polska królowa twista (dok.) Z ŻYCIA STK
1 i 4 strona okładki: ,,Średzka przyroda" w obiektywie Ireny Spochacz (ŚTF)

		OD REDAKCJI KULTURA Wystąpienia na Średzkich Sejmikach Kultury K. Krawiarz: Współpraca Jednostek Samorządu Terytorialnego z organizacjami pozarządowymi A. Lewandowski: Zarys działalności Koła Powiatowego Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków w Środzie Wlkp B. Kubiak: Średzkie Amazonki M. Mielcarzewicz: Społeczny Komitet Rodzin Powstańców Wielkopolskich w Środzie Wlkp D. Małecki: Klub „Polonia" K. Bartłomiejczak: Średzcy Etyliniarze W. Kalotka: Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Oddział Rejonowy w Środzie Wlkp M. Łuczak, B. Stępa: Chór Ama la Musica B. Urbańska: Miejsce Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego w życiu miasta B. Urbańska: Konkurs rozstrzygnięty Nagrodzone prace konkursowe: A. Zawadzka: Powrót taty z delegacji K. Przybył: Moja najzabawniejsza przygoda K. Jóźwiak: Pleśń K. Ośka-Popko: Diabelski akwizytor E. Nożewnik: Kto panią oskalpował G. Król: Pamiętnik panny D M. Turkowski: Kronika szkoły w Pławcach (cz. 4) J. Sobczak: Święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny czyli Pani Siewna (8.IX) Z REGIONU J. Sobczak: Groby dusz Wielkopolan czyli ich serc St. Frankowski: Edward Raczyński i jego dzieła Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Zarys dziejów powiatu Średzkiego M. Braszak: Loty nadziei (cz. 1) B. Kiełbasa: Koniński wątek z życia Ambrożego Pampowskiego M. Mielcarzewicz: Saga rodu Milewskich. Alfred Milewski i jego rodzina (cz. 2) Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: „Średzka przyroda" w obiektywie Ireny Spochacz (STF)

2012
		OD REDAKCJI KULTURA Kolęda ułańska T. Osyra: „Marianna i róże" Janiny Fedorowicz i Joanny Konopińskiej (cz. l) K. Krawiarz: Franciszek Sztaymec (1870-1910) M.Turkowski: Kronika szkoły w Pławcach (cz. 5) A. Przyborski: Recepcja lektur przez uczniów 3. klas szkół gimnazjalnych (cz. 1) ZE ŚRODY B. Urbańska: Rozmowa z burmistrzem Wojciechem Ziętkowskim B. Urbańska: Pamiętanie Z REGIONU J. Sobczak: Niezwykłe świadectwo patriotyzmu wielkopolskiego dziecka St. Frankowski: Wsie olęderskie na ziemi średzkiej St. Frankowski: Rodziny Edwarda i Konstancji Raczyńskich Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Ostatni potomkowie Piasta M. Braszak: Loty nadziei (cz. 2) M. Mielcarzewicz: Saga rodu Milewskich. Alfred Milewski i jego rodzina (cz. 3) Z ŻYCIA ŚTK W. Magdziarska: Szlakiem wygasłych wulkanów Kalendarium
1 i 4 strona okładki: „Zimowe pejzaże" autorstwa Ireny Spochacz (ŚTF)

		OD REDAKCJI KULTURA H.M. Rzepczyńska: Wiersze M. Braszak: Lector si monumentum requiris circumspice T. Osyra: „Marianna i róże" Janiny Fedorowicz i Joanny Konopińskiej (dok.) M Turkowski: Kronika szkoły w Pławcach (dok.) A. Przyborski: Recepcja lektur przez uczniów 3. klas szkół gimnazjalnych (dok.) Z POWIATU B.Urbańska: Rozmowa ze starostą Powiatu Średzkiegop. Tomaszem Pawlickim R. Plebański: Mieszkańcy pałacu w Łeknie, część 1 H. Noetzeh: Mieszkańcy pałacu w Łeknie, część 2 St. Frankowski: Patron naszej biblioteki miejskiej J. Ochowiak: Co pisano o Gieczu w XIX w. i w okresie dwudziestolecia międzywojennego? A.Ochowiak: Historia powstania herbu gminy Dominowo E. Czarny: Nowe Miasto nad Wartą - na granicy powiatów i województw Z PRZESZŁOŚCI M. Węcławski: Patrząc na stare portrety M. Braszak: Loty nadziei (dok.) Z ŻYCIA ŚTK B.Urbańska: Sprawozdanie z działalności ŚTK w 1. 2009-2011 Kalendarium
1 i 4 strona okładki: "Nadchodzi wiosna" - fotografie Ireny Spochacz (ŚTF)

		OD REDAKCJI KULTURA K. Bako-Bartkowiak: Kapela ,,Średzioki" - 15-lecie działalności artystycznej M. Braszak: Tam dobrze, gdzie ojczyzna A. Czajkowska: Autorytet - wzór do naśladowania (cz. 1) I. B. Mantaj: Kto (w Słupi Wielkiej) czyta książki, żyje podwójnie ZE ŚRODY B. Urbańska: Zapomniany rektor „Jedynki" Z REGIONU D. Kraus-Burzyńska: Po Jubileuszu 90-lecia Koła Śpiewu „Głos znad Warty" w Sulęcinku. Cześć Pieśni... (cz. 1) St. Frankowski: Majątek Zberki w rękach niemieckich St. Frankowski: Czartoryscy ze Źrenicy Z PRZESZŁOŚCI A. Jagodzińska: Ksiądz kanonik Leon Stępniak: ostatni kapłan - więzień KL Dachau J. Sobczak: Biesiada w Turwi inspiracją dla wieszcza J. Sobczak: Cesarz Napoleon w Poznaniu M. Rembowski: Mały bezimienny bohater Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Andrzej Fraś "Martwa natura" (wystawa w filii Biblioteki w Słupi Wielkiej)

		OD REDAKCJI LISTY Czytelnicy o 15-leciu ŚKK KULTURA A. Czajkowska: Autorytet - wzór do naśladowania (dok.) B. Urbańska: Średzianka „Damą Zakonu św. Jerzego” M. Kosman: Recenzja „Raptularza średzkiego" Zespół: Projekt „W małym kinie” ZE ŚRODY H. Machajewski: Ze studiów nad początkami Środy (cz. l) J. Wietlicki: Żabikowo - miejsce kaźni średzkich żołnierzy Armii Krajowej Z REGIONU D. Kraus-Burzyńska: Po Jubileuszu 90-lecia Koła Śpiewu „Głos znad Warty" w Sulęcinku. Cześć Pieśni... (dok.) St. Frankowski: Gąsiorowscy ze Zberek i nie tylko K. Krawiarz: Szymborscy. „Nic dwa razy się nie zdarza" M. Bajer: Golęczewo - murowany dokument obrotów kół historii (cz. l) A. Lewandowski: Katastrofa lotnicza w Słupi Wielkiej T. Bohm: Życie i walka Marcina Poprawy - żołnierza Batalionów Chłopskich Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Pozostali przy Napoleonie do końca Z ŻYCIA ŚTK U.,K.L. Wiatr: Wspomnienia z wycieczki w Bieszczady Kalendarium
1 i 4 strona okładki: Obchody 85- i 90-lecia występów Kola Śpiewu "Glos znad Warty"

2013
		OD REDAKCJI OBYCZAJE A. Raczyńska - Łuczak: Telefony komórkowe w szkołach. Czy to problem? B. Urbańska: Przyjazd Stanisławy z Lipskich i Józefa Czarneckich do Zaniemyśla - wprowadzenie Fr. L: Opis uroczystego przyjęcia Jaśnie Wielmożnych hrabiów Józefa i Stanisławy z Lipskich Czarneckich w dniu 28 czerwca 1883 roku w dobrach Zaniemyskich ZE ŚRODY H. Machajewski: Ze studiów nad początkami Środy (dok.) B. Urbańska: 90 lat średzkiego LO (cz.1) St. Frankowski: Starosta powiatowy Jerzy Niedziałkowski i jego rodzina T. Böhm: Średzkie harcerstwo w 20-leciu międzywojennym (1914-45) Z REGIONU M. Bajer: Golęczewo - murowany dokument obrotów kół historii (dok.) St. Frankowski: Mieszkańcy dawnego pogranicza wielkopolskiego J. Sobczak: Józef ignacy Kraszewski w Poznańskiem Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Gall zwany Anonimem - w dziewięćsetlecie powstania jego kroniki St. Frankowski: Działalność i awanse Ambrożego Pampowskiego (cz.1) LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Odnowiony gmach LO w Środzie Wlkp.

		OD REDAKCJI KULTURA "Zabawy dzieciństwa. Wspomnienia własne lub zasłyszane" i "Żdziebko o kejtrach, tytkach i antrejkach czyli z polskiego na nasze ZE ŚRODY B. Urbańska: Opracowania poświęcone Środzie Wlkp B. Drobig: Geschichte der Środa [tł. Dr. Kazimierz Krawiarz] (cz.1) B. Urbańska: 90 lat średzkiego LO (dok.) Z REGIONU St. Frankowski: Droga płk. Kuszela do Koszut J. Sobczak: Cegielski - Wielkopolanin godzien naśladowania M. Braszak: Wieluń. Między symbolem a mitem Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Działalność i awanse Ambrożego Pampowskiego (dok.) J. Sobczak: Wielkopolanie w powstaniu styczniowym Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska: Wspomnienia o Stefanii Capikowej, Henryku Łukaszewskim, Marianie Krzysztofiaku LISTY Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności ŚTK w roku 2012
1 i 4 strona okładki: Wiosna w obiektywie Jerzego Szymańskiego

		OD REDAKCJI KULTRURA Przypomnienie regulaminu konkursów: „Zabawy dzieciństwa. Wspomnienia własne lub zasłyszane” i „Ździebko o kej trach, tytkach i ant rejkach czyli z polskiego na nasze” B. Urbańska: Z Ryszardem Kurnatowskim o malarstwie, „Kurkach” i regionalizmie B. Urbańska: Warto tu zaglądać ZE ŚRODY B. Drobig: Geschichte der Stadt Schroda (dok.) Z REGIONU St. Frankowski: Malczewscy z Dębicza St. Stanisławski: Udział Wielkopolski w Powstaniu Styczniowym E. Węcławiak: Cmentarz ewangelicki w Starkówcu (Siarkowcu) Piątkowskim Z PRZESZŁOŚCI Z. Jasińska: Polesia czar J. Sobczak: Chwalebna postawa Wielkopolan w II rozbiorze T. Böhm: Powstanie Warszawskie 1944r, przyczyny i skutki St. Frankowski: Nasza stolica Pyzdry J. Sobczak: Bawarskie zaślubiny Jagiellonki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Malarstwo Ryszarda Kurnatowskiego

		OD REDAKCJI B. Urbańska: Konkursy rozstrzygnięte KULTURA B. Urbańska: Iskra, a może iskierka, nadziei J. Sobczak: Larum w sprawie nauczania historii B. Urbańska: Zakochałam się w Środzie. Rozmowa z p. Marią Gierczyńską NAGRODZONE PRACE W KONKURSIE GWAROWYM M. Kaczmarek: Wiaruchna- chcecie? Przeczy tej cię! J. Orłowski: Langowka i hokej na lodzie na Korbolach E. Węcławiak: Od ziomka do bochynka J. Staniewska: Gelejza na desce Z REGIONU T. Bohm: Udział społeczeństwa Wielkopolski w budowie umocnień obronnych w 1939 r. J. Szudrowicz: Moc charakteru Stefanka D. Mikulski: Historyczne nazwy topograficzne w krajobrazie Murzynowa Kościelnego St. Frankowski: Parafia i dobra ziemskie w Krerowie B. Urbańska: Sejmikowe wspomnienia M. Braszak: Szlak Piastowski. Najstarszy polski szlak kulturowy w nowej odsłonie Z PRZESZŁOŚCI J.Sobczak: Sarmacki obyczaj pogrzebowy K. Dydymska-Witaszak: Wspominki - dzięki audycji radia MERKURY - „Modlitwa Zapomnianej" Z ŻYCIA ŚTK W. Magdziarska: O wycieczce do Szczecina i okolic Kalendarium
1 i 4 strona okładki: Rzeźby M. Gierczyńskiej "Rozmowa" i "Labirynt"

2014
		OD REDAKCJI Regulaminy konkursów Podziekowanie Zarządu ŚTK KULTURA B. Andrzejewski: Kto Ty jesteś? Polak mały K. Krawiarz: Kórnicko – Bnińska Izba Pamiątek Regionalnych i Izba Szymborskich w Bnińskim ratuszu J. Sobczak: Uczył dzieci kochać Polskę Nagrodzone prace w konkursie „Zabawy dzieciństwa. Wspomnienia własne lub zasłyszane” A. Lewandowski: Zabawy mojego dzieciństwa” J. Sobczak: Zapomniane gry i zabawy M. Spaleniak: Zabawy mojego dzieciństwa L. Gościniak: Gry i zabawy mojego dzieciństwa M. Pruchniewicz: Zabawy z dzieciństwa ZE ŚRODY B. Urbańska: Urok orkiestr dętych Z REGIONU St. Frankowski: Stablewscy w Szlachcinie i Nietrzanowie J. Sobczak: Uwiecznił sceny walk powstańczych T. Böhm: Pomoc społeczeństwa Wielkopolski w dozbrajaniu pododdziałów Obrony Narodowej w 1939 roku D. Zieliński: Powstaniec wielkopolski i żołnierz trzech wojen Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Koronacja Przemysła II i narodziny polskiego godła narodowego LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: zdjęcia z pobytu orkiestry OSP w Hainingsdorf (Niemcy) w 2013r, członkowie orkiestry w stroju smerfów

		OD REDAKCJI Komitet Organizacyjny 50-lecia ŚTK Zarys programu obchodów 50-lecia ŚTK. 6.10-11.10.2014r. KULTURA Wybieramy wybitnych reprezentantów ziemi średzkiej K. Dydymska – Witaszak: Mesjasz Haendla St. Frankowski: Wybitny humanista z Koszut B. Urbańska: Wspomnienie o Alfonisie Szyperskim, średzkim profesorze okresu międzywojennego A. Szyperski: Mowa zapomniana. O archaizmach w Wielkopolsce ZE ŚRODY B. Perczak: Ministranci w Kolegiacie – wspomnienia emeryta K. Dydydmska – Witaszak: Pamięci ks. Kanonika Wojciecha Raczkowskiego Z REGIONU H. Czarny: Obchody 730-lecia Nowego Miasta nad Wartą B. Urbańska: Wspomnienia Krzysztofa Mańkowskiego Z PRZESZŁOŚCI Z. Dymczyk – Bilińska: „Polesia czar”. Dalsze losy Dymczyków – byłych osadników Polesia J. Sobczak: Doga Wielkopolan do Krypty Zasłużonych St. Frankowski: Starosta płowski, marszałek wojwództ wielkopolskich J. Sobczak: Władysława Zamoyskiego boje o Zakopane i Morskie Oko Z ŻAŁOBNEJ KARTY Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie Zarządu ŚTK z działalności w roku 2013 Kalendarium
1 i 4 strona okładki: Wspomnienia ze spotkania poświęconego pdróży do Turcji. Jolanta Staniewska i Józef Bobrowski (str. 1) oraz Andrzej Rawbuć (str. 4) w rekwizytach demonstrowanych na spotkaniu (foto: J. Szymański)


		OD REDAKCJI KULTURA M. A. Zarębski: O obecnej sytuacji w polskim regionalizmie B. Urbańska, St. Frankowski: ŚTK proponuje następujących patronów ulic ZE ŚRODY St. Frankowski: Grobowiec rodziny Galińskich A. Szyperski: Środa, miasto moich doświadczeń pedagogicznych St. Frankowski: Sekrety cmentarza średzkiego B. Urbańska, M. Frąckowiak: Okruchy wspomnień o ks. Wojciechu Z REGIONU D. Zieliński: Franciszek Józef Unrung - życie wtopione w Polskę F. Zamelski: Anatomia sukcesu Firmy Mróz SA H. Noetzel: W gościnie u Państwa Mrozów B. Urbańska: Koła Gospodyń Wiejskich w powiecie średzkim Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Rehabilitacja Wielkopolan za kapitulację pod Ujściem J. Sobczak: Janko z Czarnkowa. Dziejopis z Wielkopolski rodem Z ŻAŁOBNEJ KARTY Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Akwarele R. J. Kurnatowskiego

Numer specjalny
		OD REDAKCJI Program obchodów 50-lecia ŚTK M. Sobucka-Rawbuć, St. Frankowski: Wybitni reprezentanci ziemi średzkiej M. Pawliczak: Takie były początki K. Łątkowski: Moja przygoda ze Średzkim Towarzystwem Kulturalnym B. Urbańska: Jak zmieniało się Średzkie Towarzystwo Kulturalne M. Sobucka-Rawbuć: Trochę informacji o naszej działalności 1997-2014 St. Frankowski: Nasza turystyka B. Urbańska: Nasze wydawnictwa: skrypty, foldery, książeczki, książki A. Pawlak: Kolportaż H. Sęk: Swojski obowiązek L. Gościniak: Troska o średzki cmentarz A. Walkowiak: Internet w życiu Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego W. Magdziarska: O kronice ŚTK B. Urbańska: Sytuacje zabawne a może „wpadki" B. Urbańska: Jeden rok z życia ŚTK O NAS St. Maćkowiak, J. Wojtczak: Złote Gody Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego J. Sobczak: Est aliąuid patris finibus vicinum esse czyli słów kilka z okazji jubileuszu 50-lecia ŚTK

2015
		OD REDAKCJI KULTURA E. Węcławiak: Rok 1964 w moim życiu R. Szkudlarek: Tak pamiętam Środę sprzed 50 lat (cz. l) ZE ŚRODY A. Mąkinia: Sierpniowy egzamin z jedności - rzecz o .111 Maratonie Zumby w Środzie Wielkopolskiej St. Frankowski: Poszerzamy wiedzę o ks. T. Keglu Z REGIONU W. Krzyżaniak: Jak trafiłem do uniwersytetu lodowego. Wspomnienie o Kazimierzu Fedyku organizatorze tych szkół B. Urbańska: 50-iecie Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego w serwisie fotograficznym Jerzego Szamańskiego J. Sobczak: Zwycięstwa nad luftwaffe na niebie Wielkopolski D. Hęćka: Ślady zamieszkiwania Żydów w mojej okolicy (cz. 1) Z PRZESZŁOŚCI J Sobczak: Ostatni pustelnik wielkopolski St. Frankowski: Po upadku wielkopolskiej Wiosny Ludów Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Akwarele R. J. Kurnatowskiego przedstawiające Środę i okolice


		OD REDAKCJI KULTURA J. Urbanowicz: W moim mieście Środzie (wiersz) J. Urbanowicz: Po prostu Środa (wiersz) R. Szkudlarek: Tak pamiętam Środę sprzed 50 lat (dok.) B. Urbańska: Regionalizm staje się modny? ZE ŚRODY St. Frankowski: Mikołaj Boguliński i jego rodzina T. Bóhm: Prześladowania ziemian powiatu średzkiego i grabież ich majątków w okresie II wojny światowej Z REGIONU D. Hęćka: Ślady zamieszkiwania Żydów w mojej okolicy (dok.) D. Zieliński: Powstaniec wielkopolski, żołnierz i nauczyciel J. Sobczak: Meteoryty i kosmiczny rezerwat Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Prawda i legenda o księżnej Ludgardzie Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie Zarządu ŚTK działalności w latach 2012-2014 R. Szkudlarek: Relacja z wycieczki Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego Kalendarium
1 i 4 strona okładki: Uroki dzikiej puszczy białowieskiej w obiektywie aparatu Marii Zalęskiej "Tity"

		OD REDAKCJI KULTURA J.W. Jasiński: Wiersze B. Urbańska: Groch z kapustą czyli o czytelnictwie i nie tylko A. Walkowiak: Maria Skłodowska-Curie opromieniona sławą najwybitniejsza kobieta w dziejach nauki ZE ŚRODY T.Bohm: Średzkie harcerstwo po II wojnie światowej Z REGIONU St. Frankowski: Braunkowie na ziemi średzkiej D. Mikulski: Sabaszczewski krajobraz opowiada swoją historię D. Paczkowski: Wspomnienie o prof. E. Maćkowiaku, wybitnym muzyku z Gułtów Z PRZESZŁOŚCI M. Braszak: Poznański, trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Narodziny w boju (1918-1919) (cz. 1) J. Sobczak: Kongres Wiedeński czwartym rozbiorem Polski J. Sobczak: Polskie sztandary nad Berlinem Z ŻAŁOBNEJ KARTY Przyjaciele: Wspomnienie o śp. Andrzeju Stanisławie Urbańskim Bożenna Urbańska: Wspomnienie o śp. Jerzym Wiktorze Jasińskim Z ŻYCIA STK
1 i 4 strona okładki: Średzka Kolej Powiatowa w fotografi J. Szymańskiego

		OD REDAKCJI KULTURA D. Kraus-Burzyńska: Jubileusz Kazimierza Trzeciaka B. Urbańska: Grzegorz Rudny zaprasza R. Szkudlarek: Sympozjum poświęcone dawnym właścicielom majątków ziemskich w Pigłowicach i Wyszakowie ZE ŚRODY M. Mielcarzewicz: Unikat epoki dinozaurów -miłorząb japoński Z REGIONU J. Sobczak: Planetarium w Potarzycy D. Zieliński: Niezwykły człowiek. O Stanisławie Zielińskim K. Krawiarz: August hr. Cieszkowski (12.09.1814-12.03.1894). Wystawa w Izbie Pamiątek Regionalnych w Bninie Z PRZESZŁOŚCI M. Braszak: Poznański, trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Dni chwały (1919-1921) (cz.2) St. Frankowski: Radziejewscy na Górnym Śląsku J. Sobczak: Testament Krzywoustego Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Wspomnienia z wycieczki członków ŚTK na Suwalszczyznę Kalendarium
1 i 4 strona okładki: Fotograficzne wspomnienie 2 wyjazdu czfonków ŚTK na Sitwalszczyznę (jot. R. Szkudlarek)

Numer specjalny
		B. Urbańska: ŚTK proponuje ks. Jan Stanisławski: Tu się wszystko zaczęło 1050. ROCZNICA CHRZTU POLSKI J. Sobczak: Zanim przyjęliśmy chrzest Początki dynastii Piastów Pierwsze grody Polan kolebką państwa polskiego O chrzcie i nie tylko Mieszko I „Wielki", choć mało znany Dobrawa zwana Dąbrówką Najstarsze palatia Piastów Jordan i Unger. Pierwsi polscy biskupi Poznański miecz świętego Piotra Pamiętny rok 1000 czyli Zjazd Gnieźnieński Zapomniane Milenium
Okładka: Chrzest Polski wg Jana Matejki

2016
		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Nasza inauguracja B. Urbańska: Propozycje, zamiary, prośby Ch. Gomolec: Opis do projektu formy przestrzennej upamiętniającej ks. Augustyna Szamarzewskiego Zarząd ŚTK: Ławeczka ks. A. Szamarzewskiego ZE ŚRODY I. Lisewska: 95 lat Związku Nauczycielstwa Polskiego na ziemi średzkiej St. Frankowski: Zapomniana aktywistka narodowa i poetka ze Środy Z REGIONU D. Zieliński: Powstańcze i żołnierskie kartki życiorysu Jana Stengerta Z PRZESZŁOŚCI M. Braszak: Poznański trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Dzieciństwo (1921-1926) [cz. 3] J. Sobczak: Śmierć Przemyśla II - zamach czy wendeta J. Sobczak: „Piękna Polka" czyli Ryksa Elżbieta-królowa Polski i Czech Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Wielkopolska znana i nieznana, czyli krajoznawcza wycieczka do gminy Krzywiń Kalendarium
str. 1 okładki: Projekt „Ławeczki ks. A. Szamarzewskiego " autorstwa Ch. Gomolca [fot. J. Szymański] str 4 okładki: Fragment listu ks. A. Szamarzewskiego

		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Nasze (i nie tylko) propozycje k-o. ZE ŚRODY St. Rex: Historia harcerstwa średzkiego (cz. 1) B. Urbańska: Cmentarz pw. św. Sebastiana w Środzie Z REGIONU St. Frankowski: Drwęscy w Brodowie D. Mikulski: Ekspresja przyjaźni ziemian w architekturze i krajobrazie Murzynowa Kościelnego i Sabaszczewa w kontekście powieści Józefa Korzeniowskiego D. Zieliński: Żył tylko wielkością i chwałą Polski Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Córka Mieszka I matką europejskich królów J. Sobczak: Wielka miłość Chrobrego króla M. Braszak: Poznański, trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Dorastanie (1926-1933) [cz. 4] LISTY Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie Zarządu ŚTK z działalności w roku 2015 Kalendarium
str. 1 i 4 okładki: Wiosna w fotografii Adama Serowika

		OD REDAKCJI KULTURA H. Błaszyk: Roztańczone Śnieciska (1959-1987) cz.l H. Sęk: O pewnej niedzielnej kwietniowej wystawie L. Gniotowska: Jam jest dwór B. Urbańska: Kulturowy zawrót głowy ZE ŚRODY St. Rex: Historia harcerstwa średzkiego (cz. 2) St. Frankowski: Zabłoccy na ziemi średzkiej G. Posala: Podróżować to żyć Z REGIONU J. Sobczak: Poznańskie lata autora „Dziadka do orzechów" Z PRZESZŁOŚCI M. Braszak: Poznański trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Przed egzaminem dojrzałości (cz. 5) D. Zieliński: Stanisław Zieliński, obrońca polskości Mazur (cz. 2) LISTY Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Wycieczka na Żuławy Wiślane - maj 2016 Kalendarium
str. 1 i 4 okładki: Wystawa ŚTK w średzkiej Kolegiacie pt.. "Szaty i naczynia liturgiczne"

		OD REDAKCJI KULTURA M. Andruszewska: Mała archeologia. Pokłosie konferencji „mieszczańskiej” H. Błaszyk: Roztańczone Śnieciska (1959-1987) (dok.) Z. Grześkowiak, M. Miesiąc, M. Nowaczyk, M. Wiśniewski: Ocalić od zapomnienia. Wspomnienie o Franciszku Kosińskim ZE ŚRODY St. Rex: Historia harcerstwa średzkiego (cz. 3) Z REGIONU St. Frankowski: Cmentarzysko w Nadziejewie i jego odkrywca St. Frankowski: Tragiczna katastrofa pilota z Brodowa Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Kto Ojczyźnie swej służy... czyli rozważania o przeszłości D. Zieliński: Stanisław Zieliński o powstaniu styczniowym M. Braszak: Poznański trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Wrześniowy sprawdzian (cz. 6) R. Szkudlarek: Mennonici nad Wisłą J. Sobczak: Regelinda czyli „śmiejąca sit; Polka" LISTY Z ŻYCIA ŚTK
str. 1 i 4 okładki: Fotograficzne reminescencje z wyjazdu ŚTK do Klępska i Wolsztyna (fot. J. Szymański)

2017
		OD REDAKCJI KULTURA M. Kaczmarek: Ku pamiynci J. Orłowski: O dwóch istnych, co pogonioły ich własne pszczoły H. Błaszyk: Okres jesienny to czas zachorowań na grypę St. Dymczyk: Pomnik z inspiracji „Ogniem i mieczem" ZE ŚRODY St. Frankowski: Jeszcze o potomkach Antoniego Trąmpczyńskiego St. Frankowski: Zygmunt Gorgolewski - odzyskany reprezentant ziemi średzkiej B. Urbańska: Pomnik-ławeczka ks. Augustyna Szamarzewskiego Z PRZESZŁOŚCI M. Braszak: Poznański trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. Nadzieja i ofiarność. Klęska i chwała (cz. 7 ost.) J. Sobczak: Pierwsi polscy osadnicy w Ameryce Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska: Wspomnienie o śp. Bonifacym Siekierskim Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Wycieczka szlakiem kultury romańskiej R. Szkudlarek: Spotkanie z powiatem szamotulskim czyli jednodniowa wycieczka jesienna Kalendarium
str. 1 okładki. Odsłonięcie pomnika-ławeczki ks. A Szamarzewskiego (fot. Jerzy Szymański) str. 4 okładki. Pałac Twardowskich w Kobylnikach i ratusz w Obrzycku (fot. Jerzy Szymański)

		OD REDAKCJI KULTURA D. Kraus-Burzyńska: Do Organizatorów XVII Międzypowiatowego Przeglądu Talentów Muzycznych W. Kałużna: Korbole ciotki Boguchy B. Urbańska: Uciekająca Maria B. Urbańska: Bogactwo narodowe ZE ŚRODY I REGIONU A. Gogulski: Historia szpitala w Środzie Wielkopolskiej 1916-2016 E. Węcławiak: Wojenne dzieciństwo Marii Buczmy Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Proboszcz i arcybiskup Teofil Wolicki St. Frankowski: Hipolit Trąmpczyński i jego rodzina J. Sobczak: Tron Karola Wielkiego czyli wielka zagadka naszej historii J. Sobczak: Zapomniane zwycięstwo Mieszka I Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska: Wspominamy Danielę Kraus-Burzyńską Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie Zarządu Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego z działalności w roku 2016 Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Wiosna (fot. Jerzy Szymański)

		OD REDAKCJI KULTURA M.R. Gierczyńska: W salonie i piwnicznej izbie R. Włodarczyk: Tośtoki z Paczkowa B. Urbańska: Kościuszko w poezji Marii Konopnickiej ZE ŚRODY I REGIONU A. Gogulski: Historia szpitala w Środzie Wielkopolskiej (cz. 2) J. Sobczak: W rocznicę pierwszego Powstania Wielkopolskiego 1806 Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Ksiądz wielkopolski w czasach kulturkampfu i germanizacji J. Sobczak: Losy serca naczelnika insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku E. Węcławiak: Jestem wysiedlony. Historia Seweryna Hermana (cz. 1) M. Rezler: Generał Gorzeński i legenda Dobrzycy LISTY Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: W środku Poznania czyli relacja z wycieczki do stolicy Pyrlandii Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Wspomnienia z wycieczki członków ŚTK do Poznania (fot. R. Szkudlarek)

		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Moje alter ego J. Sobczak: Strofy o Dowborze i Dowborczykach ZE ŚRODY I REGIONU A. Gogulski: Historia szpitala w Środzie Wielkopolskiej (cz. 3) R. Szkudlarek: Średzkie Sejmiki Kultury A.D. 2017 Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Niedoceniany głównodowodzący Powstania Wielkopolskiego St. Frankowski: Księżna łowicka z Wielkopolski B. Staręgowski: Sejmik średzki jako regulator prawny formacji zbrojnych samorządu województw poznańskiego i kaliskiego w okresie panowania Jana Kazimierza (l648-1668) E. Węcławiak: Jestem wysiedlony. Historia Seweryna Hermana (dok.) Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Gdzie Niemen toczy wody błękitne. Wycieczka ŚTK na grodzieńszczyznę (08-12.05.2017) Kalendarium
str. 1 i 4 okładki .Szkody w mieście po nawałnicy z 11/12 sierpnia 2017 r. (fot. J. Szymański)

2018
		OD REDAKCJI , KULTURA B. Urbańska: 20 lat Średzkiego Kwartalnika Kulturalnego B. Urbańska: Trochę prywaty ZE ŚRODY I REGIONU A. Gogulski: Historia szpitala w Środzie Wielkopolskiej (cz. 4) St. Frankowski: Średzka rodzina Laskowskich W. Węcławiak: Młodość Janiny Ostojskiej-Jopek St. Frankowski: Mańkowscy w Źrenicy Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Piastowski rodowód Orła Białego J. Sobczak: Wielkopolanka pierwszą studentką Akademii Krakowskiej Z ŻAŁOBNEJ KARTY K. Majewska: Nasz Profesor Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Łagów, Lubniewice, Uniejów, Turek i nie tylko, czyli uroki Lubuskiego i Wielkopolski Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Statuetka otrzymana z okazji 20 lecia ŚKK oraz "Złote kaczki", którymi uhonorowano zespół redakcyjny Kwartalnika (fot. J. Szymański)

		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Pan Dyrygent ZE ŚRODY E. Węcławiak: Wojna zabrała mi najlepsze lata. Wojenna historia Heleny Lisiewicz zd. Maćkowiak Z REGIONU St. Frankowski: Pułkownik Augustyn Brzeżański na ziemi średzkiej A. Gogulski: Akcja „Aussiedlung" Z PRZESZŁOŚCI Wł. Chałupka: Hipolit Trąmpczyński i powstanie Wydziału Leśnego Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim J. Sobczak: Imć Kulczycki i wiedeńska kawa J. Sobczak: Ostrów Radzimski LISTY Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Urokliwe Drezdenko, skarby grodu Santok i spalony z głupoty Landberg czyli wrześniowa wyprawa ŚTK R. Szkudlarek: XII Festiwal Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana 2017 na Świętej Górze w Gostyniu B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności Zarządu ŚTK w latach 2015-2017 Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Wielkanocne akwarele autorstwa Ryszarda J. Kurnatowskiego.

Numer specjalny
		B. Urbańska: Rocznica X. J. Kłos: W stulecie śmierci gen. Jana Henryka Dąbrowskiego A. Mierzyński: Kalendarium życia i działalności gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (wybór) J. Sobczak: Gen. J.H. Dąbrowski i j ego Legiony na ziemi włoskie J. Sobczak: Gnieźnieński i insurekcyjny epizod gen. Jana Henryka Dąbrowskiego St. Frankowski: Pod ciężarem dziedzictwa sławnego ojca B. Urbańska: „Świątynia pamięci" J. Sobczak: Śmierć twórcy Legionów Polskich we Włoszech St. Frankowski: Po trudach wojennych spoczął w Winnej Górze J. Sobczak: Losy serca gen. Jana Henryka Dąbrowskiego J. Sobczak: Kopiec i pomnik gen. J.H. Dąbrowskiego w Pierzchowcu St. Frankowski: Płończyńscy z Chociczy
str. 1 okładki. Portret gen. J.H. Dąbrowskiego nieznanego autora / str. 4 okładki. Grafiki autorstwa Ryszarda J. Kurnatowskiego przedstawiające pałac w Winnej Górze w czasach generała (1770) i nowy zbudowany w 1910 r.

Numer specjalny
		W numerze: B. Urbańska: Od Redakcji J. J. Sobczakowie: Wprowadzenie S. Kubera: Wstęp do pierwszego wydania śpiewnika (1978 r.) J. J. Sobczakowie: Słów kilka o autorze śpiewnika J. J. Sobczakowie: Zwyciężył Orzeł Biały czyli słów kilka o Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919 J. J. Sobczakowie: Polska pieśń powstańcza Zbiór pieśni powstańczych: Mazurek Dąbrowskiego Rota Do polskiej armii chłopców zaciągają Bywaj dziewczę, bywaj zdrowe Naprzód poznański pułku pierwszy Ach, cóż tam za tuman na drodze Wojenko, wojenko Wśród nocnej ciszy Hej nasza kompania Raduje się serce, raduje się dusza Znam ja jeden piękny domek Leć orle biały Niemcom wojna wydana Wśród nocnej ciszy pod Lwowem Dziewiętnasty, rok dwudziesty, cały krwią zalany Siwy konik siwy Chciało dziewczę rychło rano wstać U młynarza Marcina Nasza Anusia Oj Maniu, Maniu… Wiązanka Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 w ilustracjach Leona Prauzińskiego Biogramy autorów

		KULTURA St. M. Dymczyk: Źródła artystycznych dokonań St. M. Dymczyk: Piękno z talentu i pracy K. Majewska: Słupia Wielka - „mój mały salon muzyczny" ZE ŚRODY R. K. Szkudlarek: Upamiętniliśmy 200 rocznice śmierci gen. J.H. Dąbrowskiego B. Urbańska: Wspomnienia rodzinne. Opowieść K. Mańkowskiego Z REGIONU Wł. Chałupka: Franciszek Nowak (1883-1961) - leśnik i powstaniec wielkopolski z Mądrych J. Sobczak: Spełnienie pragnień rodziny St. Frankowski: Społecznik z książki „Marianna i róże" E. Węcławiak: Nie wszyscy Niemcy byli źli... Wojenna opowieść pani Marty Michałowicz Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Henryk Sławik, zapomniany bohater trzech narodów Z ŻAŁOBNEJ KARTY Wspomnienie o śp. Prof. dr hab. Teresie Rabskiej Z ŻYCIA ŚTK R. K. Szkudlarek: Udział ŚTK w koncercie „Z nową wiosną" z okazji 40-lecia Zespołu Szkół Muzycznych w Poznaniu R. K. Szkudlarek: Zagłębie dworów i pałaców. Wycieczka ŚTK na teren powiatów jarocińskiego i pleszewskiego Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Nowe osiedla mieszkaniowe w Środzie Wlkp (fot. J. Szymański)

2019
		KULTURA M. M. Piotrowska: Gospel - co to jest? J. Sobczak: Najstarszy polski dokument i najstarszy zabytek pisma B. Urbańska: Muzeum w Winnej Górze Z REGIONU W. Chałupka: Cześć matkom bohaterów! Odznaczenie dla matek poległych powstańców wielkopolskich B. Urbańska: Nowe święto państwowe Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Barwne życie Daniela Kęszyckiego R.K. Szkudlarek: Życie przechowane we wspomnieniach (cz. 1) E. Węcławiak: Przedwojenne i wojenne losy Jana Stefaniaka J. Szudrowicz: Okupacyjny los człowieka poczciwego czyli śmierć Dziadka J. Sobczak: Polskie państwowości między Amurem a Dniestrern Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Płock - historia, zabytki i atrakcje turystyczne E. Szmyt: Opolszczyzna - region Piastów Śląskich, bajkowych pałaców i serce polskiej piosenki Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Ziemia średzka w śnieżnej otulinie (fot. J. Szymański)

		KULTURA Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pięć wieków tradycji Uniwersyteckie wspomnienia: B. Dłubała, K. Kaczor, J. Piotrowski, H. Sęk, E. Szmyt, B. Urbańska, E. Zawielak H. Sęk: Obiekty na terenie Polski wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (cz. 1) J. Sobczak: Kresowym szlakiem Stanisława Moniuszki ZE ŚRODY As-aS: Środa w oczach innych P. Łukaszewski: Reaktywowanie powiatu średzkiego w wyniku reformy administracji publicznej przeprowadzonej w 1999 roku Z REGIONU J. Sobczak: W stulecie Polskiego Sejmu Dzielnicowego St. Frankowski: Kartki z historii wsi Sulęcin Z PRZESZŁOŚCI R. K. Szkudlarek: Życie przechowane we wspomnieniach (dok.) Z ŻYCIA ŚTK R. K. Szkudlarek: Sanktuarium na Świętej Górze, Gostyń, Grabonóg i Biskupizna R. K. Szkudlarek: Gdańsk-Sopot-Gdynia i okolice (cz. 1) B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego w 2018 roku Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Budynek UAM w Poznaniu, Collegium Minus oraz Collegium Maius i Collegium Iuridicum UAM

		OD REDAKCJI KULTURA H. Sęk: Obiekty na terenie Polski wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (dok.) J. Staniewska: Kalina Jędrusik i Stanisław Dygat B. Urbańska: Muza czy tylko znajoma? ZE ŚRODY B. Urbańska: Ważny Klub i ważna rocznica E. Węcławiak: W 1942 roku mieliśmy już straszny głód J. Orłowski: „Kromki" Wojciecha Piątkowskiego Z REGIONU St. Frankowski: Szumanowie na ziemi średzkiej Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: O miejscach tych nie wolno zapomnieć! J. Sobczak: Zuchwała ucieczka polskich więźniów z obozu w Auschwitz LISTY E. Lis-Lastra: W odpowiedzi p. As-sA Z ŻAŁOBNEJ KARTY A. Androchowicz: Tita Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Gdańsk-Sopot-Gdynia i okolice (dok.) R.K. Szkudlarek: Bukówiec Górny wieś o 800-letniej historii Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Obraz Ziemowita Szumana pt. Kwiat Ognia / obrazy Ziemowita Szumana pt. Pejzaż wiejski ze stogami oraz Wiejski Zauek.

		OD REDAKCJI KULTURA K. Zamelski, K. Tłok: Patron szkoły inspiruje - to przesłanie na 200-lecie urodzin Ryszarda Wincentego Berwińskiego F. Zamelski: Hani pamięci -cel, droga -życia sens K. Tłok: Bernard Tłok 1946-2018 ZE ŚRODY R.K. Szkudlarek: Historia sejmików szlacheckich w Środzie czyli Średzkie Sejmiki Kultury 2019 St. Frankowski: Józef Wybicki w Środzie B. Urbańska: Średzki cmentarz Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Krzyżanowscy na Ziemi Średzkiej J. Sobczak: Auschwitz-Birkenau - wrażenia sprzed lat i przemyślenia J. Sobczak: Piastówny -żony królów i cesarzy J. Sobczak: Autorzy najsłynniejszej kolędy świata LISTY Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Bukówiec Górny wieś o 800-letniej historii (dok.) R.K. Szkudlarek: Wycieczka na Lubelszczyznę szlakiem sejmików Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. „Jesień w parku" -fotografie Mirosławy Pieczyńskiej

NUMER SPECJALNY
		OD REDAKCJI B. Urbańska: Publikacje duże, małe i ulotne R. J. Kurnatowski: Pamięć utrwalona w kamieniu i nie tylko St. Frankowski: Nasze wędrówki po Polsce H. Sęk: Konferencje Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego, czyli mądre i ciekawe sejmikowanie B. Urbańska: W trosce o średzki cmentarz W. Magdziarska: Przeszłość zachowana w Kronikach B. Urbańska: „Nowa średzkatradycja" (krótkie podsumowania)

2020
		OD REDAKCJI KULTURA Gratulacje T. Staśkowiak: Roman Skowron- Artysta malarz E. Czarny: Początki Muzeum Regionalnego w Jarocinie B. Urbańska: Pożegnanie lata z ADASIEM w Śmiełowie ZE ŚRODY G. Gamza: Repatrianci z Kazachstanu B. Urbańska: Moja klasa R. Nowak: Kilka stów o nas.... Z REGIONU St. Frankowski: Średzcy starostowie niegrodowi w XVIII wieku J. Sobczak: Echa wigilijnego wydarzenia sprzed lat Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Trzy Powstania Śląskie 1919-1921 Z ŻYCIA ŚTK R. Szkudlarek: Nieborów, Arkadia i Walewice to pałace i parki powstałe w XVIII i XIX wieku, a cieszące oko i serce w XXI wieku Kalendarium
str. 1 i 4 okładki. Okładka - Malarstwo Romana Skowrona

		OD REDAKCJI KULTURA M. Braszak: Natura - Kultura – Dziedzictwo - Ocalenie (cz. 1) B. Urbańska: Pani minister czy ministra? ZE ŚRODY K. Jasińska-Kaczor, E. Zawielak: 100 LAT E. Grzesiecki: Moje siedemdziesiąt procent w historii Internatu (cz. 1) Z REGIONU St. Frankowski: Białkowscy i Zarembowie spod Środy B. Rudawski, J. Osypiuk: Niemiecki obóz pracy przymusowej dla Żydów w Nekli Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Podróże i dwie miłości Pawła Edmunda Strzeleckiego J. Sobczak: Społecznicy-pasjonaci odbudowali zamki – pomniki naszej historii Z ŻYCIA ŚTK R. K. Szkudlarek: Nieborów, Arkadia i Walewice to pałace i ... (dok.) R. K. Szkudlarek: Pawłowice, Rydzyna, Poniec i Rokosowo ... (cz. 1) B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności Zarządu ŚTK w roku 2019 Kalendarium
str. 1 okładki: Były budynek ZSR w Środzie Wlkp. (fot. z 1979 r, autor E. Grzesiecki) str. 4 okładki: Obecny gmach ZSR przy ul. Kosynierów, poniżej budynek internatu tejże szkoły fot. z 2015 r., autor E. Grzesiecki)

		OD REDAKCJI. KULTURA M. Braszak: Natura - Kultura - Dziedzictwo - Ocalenie (cz. 2) E. Kusik, K. Bartkowiak: 25-lecie Kapeli Średzioki B. Urbańska: Współczesny Judym M. Grześkowiak: Galeria Miejska w Środzie Wielkopolski ZE ŚRODY E. Grzesiecki: Moje siedemdziesiąt procent w historii Internatu (dok.) St. Frankowski: Kupiec zainspirowany książką, sztuką i kolekcjonerstwem. E. Węcławiak: Właściwie to moja rodzina w czasie okupacji jakoś mocno nie ucierpiała. Wspomnienia Jadwigi Króczyńskiej Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zaiste, okolica malownicza i „tajemnicze" rośliny J. Sobczak: day, ut ia pobrusa, a ti poziwai J. Sobczak: Wielkopolanie - bohaterami Stanów Zjednoczonych Z ŻYCIA ŚTK R. K. Szkudlarek: Pawłowice, Rydzyna, Poniec i Rokosowo ... (dok.)
str. 1 i 4 okładki: Fot. M. Pieczyńska - foto imprezsje z parku botanicznego

		OD REDAKCJI KULTURA M Braszak: Natura - Kultura - Dziedzictwo - Ocalenie (dok.) H. Sowa: My są Szczuny z Sulęcinka B. Urbańska: Miejsce książki w pandemii ZE ŚRODY 100 lat „Rolibudy" - Wspomnienia Nauczycieli i Absolwentów (E. Radziszewska-Szyszka, T. Dydymska, E. Szmyt, B. Deiksler, L. Braszak, M. Kaczor, A. Kobierski) LEGIONU Ch. P. Gomolec: Wspomnienie o Pawle Gomolcu Z. i M. Kabza: O wielopokoleniowej rodzinie leśników wielkopolskich W. Narkowicz-Urbańska: Zdrojowisko w Czeszewie - wielkie marzenie Towarzystwa Wykorzystania Wód Termalnych i Walorów Naturalnych Ziemi Czeszewskiej Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Wiktor Szołdrski junior osiada w Brodowie J. Sobczak: Pierwszy w Polsce stos czarownic zapłonął w Poznaniu Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. U.: Pożegnanie Radosława Gościniaka
str. 1 i 4 okładki: Fot. M. Pieczyńska.

2021
		B. Urbańska: Narodziny i dorastanie Redaktorzy i Współpracownicy J. Sobczak: Słów kilka do setnego numeru Kwartalnika W. Lis: Średzianie na kartach XV-wiecznych ksiąg konsystorza poznańskiego E. Węcławiak: 1930 kuźnia - 2020 firma „Fludra Spółka z o.o. St. Frankowski: Rodziny Bendów i Stasińskich T. Staśkowiak: Profesor Stanisław Gorgolewski - fizyk, radioastronom T. Staśkowiak: Profesor Ludwik Anders - pedagog B. Urbańska: Regionalista-historyk-nauczyciel. O doktorze Ludwiku Gomolcu wspomnienie subiektywne W. Narkowicz-Urbańska: Marian Stanisław Połowicz i Olga Lilien - złączone życiorysy Paula: Zasłużeni Średzianie - Bożena Wieczorek J. Sołtysiak: Hospicjum w Środzie Wielkopolskiej Monika Tomaszewska: Średzka historia Rodziny Skowronów T. Staśkowiak: Marian Krzysztofiak - architekt ze Środy Z ŻYCIA STK R.K. Szkudlarek: Pożegnanie lata przez ŚTK R.K. Szkudlarek: Edward Raczyński - pan na Rogalinie Kalendarium
str. 1 okładki: Archiwum Sredzkie Towarzystwo Fotograficzne

		OD REDAKCJI KULTURA M.R. Gierczyńska: „...Sztuka jest zazdrosną kochanką…” (cz.1) B. Urbańska: Rozmowa z artystą plastykiem Chrystianem Gomolcem J. Sobczak: Historia Polska w tragedii Szekspira ZE ŚRODY E. Węclawiak, T. Króczyński: Ocalić od zapomnienia. Narodziny w walce – przemysł odzieżowy (cz. 1) J. Piotrowski: Piotr Piotrowski, historyk sztuki, mąż i ojciec dwóch synów B. Urbańska: Środa kiedyś B. Urbańska: Topografia miasta Środa Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Upamiętnienie polskich zdobywców Berlina Z REGIONU St. Frankowski: Wielkopolska i Środa wobec konfederacji tarnogrodzkiej Wł. Łukowiak, Z. Kabza: Trzy spotkania Z ŻAŁOBNEJ KARTY Marian Jan Konieczny LISTY J. Staniewska: Przeżycia z czasów pandemii Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności Zarządu ŚTK w kadencji 2018-2020 Kalendarium
str. 1 okładki: Praca Marii Romany Gierczyńskiej "Mnichi" str. 4 okładki: Praca Chrystiana Gomolca "Ulica bezsenności 000"

		OD REDAKCJI KULTURA M. R. Gierczyńska: „…Sztuka jest zazdrosną kochanką…” (dok.) W. Narkowicz-Urbańska: Moc słowa H. Sęk: Gorączka czerwcowej nocy B. Urbańska: „Spotkania" z Norwidem XXX: Zapomniana piosenka ZE ŚRODY E. Węcławiak, T. Króczyński: Ocalić od zapomnienia. Narodziny w walce - przemysł odzieżowy (dok.) B. Urbańska: Dni wielkiego święta B. Urbańska: Środa kiedyś… Z REGIONU J. Sobczak: Mielżyńscy - ród wielce zasłużony S. Dymczyk: Gniazdo Drwęskich herbu Gozdawa Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Gen. Józef Dowbor Muśnicki - życie poza wojskiem J. Sobczak: Zasługi Polaków dla Syberii i Dalekiego Wschodu Z ŻYCIA ŚTK Kalendarium Z ŻAŁOBNEJ KARTY Wspomnienie o Ojcu Edmundzie Gniatczyku
str. 1 okładki: Kompozycje przestrzenne atysty plastyka Marii Romany Gierczyńskiej "Płaczki" str. 4 okładki: Kompozycje przestrzenne atysty plastyka Marii Romany Gierczyńskiej "W sieci"

OD REDAKCJI
W. Lis, M. Nowacka: Pracownia Naukowa, czyli krok po kroku do nowego muzeum
B. Urbańska: Czytamy Norwida
ZE ŚRODY
I. Nagórko-Czwojdrak: Zielony rozwój Środy Wielkopolskiej w obliczu zmian klimatycznych
B. Urbańska: Średzkie dzwony
B. Urbańska: Środa kiedyś…
Z REGIONU
St. Frankowski: Ludzie i ziemia w Bieganowie
K. Dymczyk: Dzieci moje będę kształcił... (cz. 1)
Z PRZESZŁOŚCI
K. Majewska: Okruchy wspomnień
J. Sobczak: Zasługi Polaków dla Syberii i Dalekiego Wschodu (dok.)
Z ŻAŁOBNEJ KARTY
H. Sęk: Leszka pamięci kawałek wspomnień
Z ŻYCIA ŚTK
R.K. Szkudlarek: Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie oraz pałac w Jankowicach

Kalendarium

str. 1 i 4 okładki: Zieleń miejska Środy Wielkopolskiej (fot. J. Szymański)

2022
		OD REDAKCJI KULTURA M R. Gierczyńska: Triumf tkaniny? B. Urbańska: O sztuce, pasjach i życiu rozmawiam z Ryszardem J. Kurnatowskim ZE ŚRODY W. Lis: Kościół i duchowieństwo Ziemi Średzkiej w świetle Liber beneficiorum diecezji poznańskiej z 1510 roku (cz. 1) B. Urbańska: Teodora Huttner i jej hotel P. Świetlik: J. Limański - historia uczestnika wojny polsko-bolszewickiej Środa i okolice kiedyś ... w obrazach R.J. Kurnatowskiego Z REGIONU St. Frankowski: Zmienne losy ziemiaństwa zdziechowickiego K. Dymczyk. Dzieci moje będę kształcił... (dok.) Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zasługi Polaków dla Syberii i Dalekiego Wschodu (uzup.) J. Sobczak: Nie znaleźli się w poczcie władców polskich Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Cztery kościółki, pałac i dwór czyli Kalendarium
str. 1 okładki: Akwarela R.J. Kurnatowskiego - "Dawna Środa", willa u zbiegu ul. 20 października i poselskiej, 2018, papier 60x40 str. 4 okładki: Obrazy R.J. Kurnatowskiego - "Leśniczówka zimą", 2021, akryl na płótnie, 50x70, "Nad średzkim jeziorem", 2021, akryl na płótnie, 50x70

		OD REDAKCJI KULTURA M. R Gierczyńska: Triumf tkaniny (cz. 2) D. Paczkowski: Wywiad z prof. dr hab. Krystyną Domańską-Maćkowiak ZE ŚRODY P. Łukaszewski: Historia kamienicy „Pod Księciem Józefem Poniatowskim” W. Lis: Kościół i duchowieństwo Ziemi Średzkiej w świetle Liber beneficiorum diecezji poznańskiej z 1510 roku (dok.) B. Urbańska: Piękna Wielkopolanka i jej bliscy B. Urbańska: Środa kiedyś Z REGIONU St. Frankoński: Dowódca wędrującego obozu powstańczego A. Gogulski: Niebieski mundurek z czerwoną gwiazdą Z ŻAŁOBNEJ KARTY R.K.Sz.: Wspomnienie o Zofii i Mieczysławie Kubiakach Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Wycieczka do Grodziska Wielkopolskiego i okolic B. Urbańska: Sprawozdanie zarządu z działalności ŚTK w roku 2021 Kalendarium
str. 1 okładki: Stary Rynek w Grodzisku Wielkopolskim - widok na ratusz i rzeźbę św. Bernarda - fotorelacja z wycieczki do Grodziska Wlkp i okolic str. 4 okładki: Uczestnicy wycieczki na schodach grodziskiego ratusza oraz dom szachulcowy przy ul. Szerokiej - fotorelacja z wycieczki do Grodziska Wlkp i okolic

NUMER SPECJALNY
		Od autora Część 1 Adam Mickiewicz na ziemi wielkopolskiej Część 2 Lubonia i portret Wieszcza Część 3 Compendium Ferculorum z Kopaszewa Część 4 Mickiewicz - błahy strzelec Część 5 Wielkopolska wigilia trzech poetów Część 6 Strofy zrodzone w Wielkopolsce Część 7 Zaginiony wiersz i niespełnione oczekiwania Część 8 Wielkopolska w „Panu Tadeuszu" Część 9 Mickiewiczowska tradycja i legenda w Wielkopolsce Część 10 Ten pomnik był pierwszym w Polsce i na świecie!
str. 1 okładki: Portret A. Mickiewicza - pastel suchy autorstwa R. J. Kurnatowskiego, 70,50 cm str. 4 okładki: Front pałacu w Śmiełowie; fragment Księgi II "Pana Tadeusza"

		OD REDAKCJI KULTURA M. R. Gierczyńska: Triumf tkaniny (cz. 2). B. Urbańska: Malarka ze Środy – wspomnienie. ZE ŚRODY M. Braszak: Cyvitas teatrum, czyli jak naprawić średzki rynek. B. Urbańska: Alma Mater Sredensis (cz. 1). B. Urbańska: Alma Mater Sredensis (cz. 2) czyli średzki „Ogólniak" ma już 100 lat! B. Urbańska: Jest, jest, jest! Z REGIONU St. Frankowski: Działacz polonijny spod Środy Wielkopolskiej. Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Autor hymnu narodowego - Józef Wybicki. Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Wycieczka w Beskidy. Kalendarium
str. 1 okładki: Danuta Muszyńska-Zamorska na tle autoportretu - Jubileusz 50-lecia pracy twórczej - Dwór w Koszutach, 2009 (fot. J. Szymański) str. 4 okładki: "Dziewczynka w stroju ludowym" - D. Muszyńska-Zamorska, 1978

		OD REDAKCJI KULTURA M. R. Gierczyńska: Triumf tkaniny (cz. 2) ZE ŚRODY R. Henkel: Wspomnienia o Ojcu. Opracowanie Wioletta Narkowicz-Urbańska (cz. 1) K. Krawiarz: „Bibliofilstwo w epoce cyfrowej" 13-15 września 2019 - Poznań A. Lewandowski: Wiedzący najwięcej B. Urbańska: Profesorskie autorytety (wybór subiektywny) B. Urbańska: Środa dzisiaj Z REGIONU St. Frankowski: Żabikowo ze skromną samodzielnością historyczną H. Sęk: Jak to z ziemniakiem było Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Wybickiego „Domek luby” J. Sobczak: Order Orla Białego – najwyższe odznaczenie państwowe Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Wycieczka śladami Adama Mickiewicza (cz 1) Kalendarium
str. 1 okładki: Kamienica na skrzyżowaniu ulic ks. Kegla i 17 Września (fot. Jerzy Szymański) str. 4 okładki: Nowy budynek mieszkalno-usługowy na ulicy Strzeleckiej 42 (fot. Jerzy Szymański) / Kamienica na rogu ulic kilińskiego i Kolegiackiej (fot. Jerzy Szymański)

		OD REDAKCJI KULTURA M. R. Gierczyńska: Triumf tkaniny (cz. 5) B. Urbańska: Moje lektury ZE ŚRODY M. Braszak: Środa na mapach, czyli kiedy o nasze miasto upomniała się kartografia M. Orłowska-Kaczmarek: Moje refleksje, wspominki na 100 lecie Liceum Ogólnokształcącego w Środzie Wielkopolskiej R. Henkel: Wspomnienia o Ojcu. Opracowanie Wioletta Narkowicz-Urbańska (dok.) E. Węcławiak: „Biały Domek", Stary Rynek i Plac Stanisława Miłostana w Środzie (Poznańskiej, Wielkopolskiej) B. Urbańska: Zachować w pamięci Z REGIONU M. Leśniewska: Jubileusz 100. lecia Chóru „Głos z nad Warty" w Sulęcinku St. Frankowski: W kręgu tłumaczy wydawnictw Edwarda Raczyńskiego Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Paweł Edmund Strzelecki - wielki podróżnik i niespełniona miłość Z ŻYCIA ŚTK R.K. Szkudlarek: Druga wycieczka śladami Adama Mickiewicza Sprawozdanie Zarządu Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego z działalności w roku 2022
str. 1 okładki: Tablica "Płaskorzeźba Katyńska wkomponowana w mur średzkiej bazyliki kolegiackiej (fot. Jerzy Szymański) str. 4 okładki: Obelisk poświęcony pamięci ks. Teofila Kegla na plantach średzkichj (fot. Jerzy Szymański)

		KULTURA M. R. Gierczyńska: Triumf tkaniny (dok.) B. Urbańska: Patroni 2023 roku K. Krawiarz: Jak zakładałem Izbę Pamiątek Regionalnych w Kórniku-Bninie? ZE ŚRODY A. Kasperska: Sejmiki średzkie na przełomie XVII i XVIII w. (1696-1732) D. Łukaszewicz: Wojskowa sala operacyjna, beczka Wehrmachtu czy hełm z I wojny światowej B. Urbańska: Zachować w pamięci (dok.) Z REGIONU St. Frankowski: W kręgu tłumaczy wydawnictw Edwarda Raczyńskiego Wł. Chałupka: Jadwiga z Działyńskich Zamoyska – niewiasta mężna, wychowawczyni mądra Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zielnik Matki Bożej E. Grzesiecki: Liceum pedagogiczne – szkoła kształcąca nauczycieli Z ŻYCIA ŚTK R. K. Szkudlarek: Wycieczka śladami walk podczas Wiosny Ludów 1848 r. w Wielkopolsce Kalendarium
str. 1 i 4 okładki: Nowa ekspozycja w Muzeum Ziemi Średzkiej "Dwór w Koszutach" - fot. Jerzy Szymański)

Spis w formacie PDF >>

Literatura Średzka

Eseje o pięknie Wielkopolski

	Dwie bardzo podobne książki zawierające zbiór esejów krajoznawczych o różnych zakątkach Wielkopolski. Zbiór p. Sobczaka jest obszerniejszy, zawiera bowiem 51 opowieści pośród których znajdziemy takie jak: „Był tu niegdyś zakład wodoleczniczy” - opowieść o Dębnie n. Wartą „Sienkiewicz w Miłosławiu i w lasach czeszewskich” „Wekil Jazbary z Polwicy” - opowieść o Ryszardzie Berwińskim „Napoleon w Poznaniu i Wielkopolsce” - wzmianka min. o Jarosławcu Książka p. Maluśkiewicza zawiera obszerniejsze eseje zawarte w podobnej objętości (obydwie książki odpowiednio 303 i 238 stron). Wśród 13-stu opowieści spotkamy m.in: „Krzyżacy w Niezamyślu” „Z ziemi włoskiej...” - opowieść o Dąbrowskim „Kurhany kosynierów” - min. o Wiośnie Ludów na ziemi średzkiej Różnice w obydwu zbiorach polegają również na sposobie opowiadania. J. Sobczak chyba pełniej charakteryzuje opisywane miejsca stawiając w centrum zainteresowania szeroko pojęte „krajobrazy” tworzone przez ludzi i tworzące określone ich postawy. Piotr Maluśkiewicz skupił się na biografiach. Przez co – mam wrażenie – ucierpiała lekko krajoznawcza warstwa opowieści. Niemniej obydwie to kopalnie kulturowej tożsamości Wielkopolski. Z pewnością pozycje obowiązkowe.
J. Sobczak, "Przez Wielkopolskę", Zysk i S-ka, Poznań 1999, str. 303

"Wielkopolskim traktem", P. Maluśkiewicz, wydawnictwo WBP Poznań 1997, str. 238

Książka ta to wyjątkowe dzieło. Napisana w konwencji leksykonu, trochę niby słownik Kopalińskiego, trochę jak przewodnik po "miejscach ładnych i ciekawych" Łęckiego. Wyjatkowe, bo w powodzi przewodników i monografi wydawanych w ostatnim czasie stanowi prawdziwą perełkę merytorycznej dokładności i poligraficznej estetyki. Prawdziwa kopalnia wiedzy o regionie, wiedzy nie sztampowej, lecz podanej w postaci wysublimowanych ciekawostek, ubranych w iście Kolbergowską opowieść etnograficzo - krajoznawczą. Bezpośrednio o Środzie i okolicach traktują następujące rozdziały:

"Białe Damy" - rzecz jasna min o kórnickiej Teofili z Szołdrskich Potulickiej;
"Czwarta Maria" - opowieść o znanych reminescencjach pewnego miłosławskiego spotkania;
"Grunt" - o Wyspie Edwarda w Zaniemyślu;
"Maciejówka" - o bitwie pod Miłosławiem roku 1848 i użytej tam po raz pierwszy czapce - maciejówce;
"Prowincja wasza umie tylko ganić" - rzecz o Edwardzie Raczyńskim;
"Wojtuś" - ciekawa opowieść o bocianach i dawnych wierzeniach mieszkańców okolic Środy, zwiazanych z tymi ptakami;
"Zła Helena" - esej o niejakiej Helenie Rozdrażewskiej , mieszkance Nowego Miasta, która bezustanie awanturowała się z radą miejską.

Spokamy też wiele esejów poświęconych J.H Dąbrowskiemu:

"Chorągiem Mahometa"
"Feralna szarża" - o Michale Dąbrowskim, synu wodza legionów i słynnej bitwie pod Tczewem;
"Generałowa" o o Barbarze Z Chłapowskich, żonie J.H. Dąbrowskiego;
"Oddaję ci syna, a proszę o córkę" - o ślubie Dąbrowskiego z Barbarą z Chłapowskich.

M. J. Januszkiewicz,
A. Pleskaczyński,
"Księga Rozmaitości Wielkopolskich", WBPiCAK, Poznań 2006,
str. 319

Pierwsze powojenne przewodnikowe dzieło o Wielkopolsce. Książeczka niewielkich rozmiarów, choć dość obfita w treść. W części ogólnej autorzy opisali etymologię nazwy „Wielkopolska”, położenie geograficzne, krajobraz, florę i faunę, klimat oraz bogactwa naturalne. Dział ten kończy krótka opowieść o dziejach regionu. W części szczegółowej autorzy zaproponowali 14 wycieczek po Poznaniu i jego okolicach, wszystkie rozpoczynając w stolicy Wielkopolski. Trasa wycieczki trzeciej zatytułowanej „Szlak Górnośląski” i wiodącej do Kępna przebiega m.in. przez Środę. Przewodnik zamyka skorowidz nazw, rzecz nie często spotykana nawet we współczesnych przewodnikach i 5 mapek obrazujących region.

A. Dubowski, Fr. Jaśkowiak, "Wielkopolska. Przewodnik turystyczny" Spółdz. Instytut Wydawniczy "Kraj", Warszawa 1952, str. 192

	Rodzaj przewodnika po Wielkopolsce w formie encyklopedii krajoznawczej. Prócz zarysu historycznego regionu Wielkopolski, autor przedstawił opis kilkudziesięciu miejscowości, które warte są obejrzenia.
T. Jaśkowiak "Województwo poznańskie", PWN, Warszawa-Poznań 1980, str. 312

Nieznana Wielkopolska to pozycja nie nowa, lecz z pewnością bardzo ciekawa. W 36 esejach krajoznawczych P. Anders maluje obraz tej części Wielkopolski „gdzie Prosna i Lutynia uchodzą do Warty”. Z „naszych” tematów mamy: „Panteon Jana Henryka” o Winnogórze, „Zapomniana posiadłość arcybiskupa Wincentego” – o Dębnie i „Tośtoki z Pięczkowa”. Wiele esejów dotyczy najbliższych okolic: Pyzdr, Miłosławia, Śmiełowa, Tarc. Autor z wielką pasją maluje obraz przeszłości Szwajcarii Żerkowskiej i jej zachowanych materialnych śladów. Aż chce się jechać. Zamiast fotografii świetne grafiki. Przewodnik zamykają skorowidze osób i miejscowości, a także propozycje wycieczek.

P. Anders, "Nieznana Wielkopolska. Gdzie Prosna i Lutynia uchodzą do Warty" wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1992, str. 180

Przewodniki po Wielkopolsce w których możemy przeczytać o Środzie i okolicy bliższej i dalszej.

Legendarny przewodnik po Poznańskiem, jak mówi podtytuł „w granicach z przed traktatu poznańskiego, z 72 ilustracjami w tekście i mapą”. Wielki nestor polskiej turystyki odwiedził poznańskie w 1913 roku, czyli jeszcze gdy stanowiło Wielkie Księstwo w granicach Prus. Część ogólna zawiera historię regionu i statystykę. We wskazówkach praktycznych czytamy m.in.: „Drogi wszędzie znakomicie utrzymane, wysadzane dużymi drzewami, sieć ogromnie gęsta […] Rowery ogromnie w użyciu, nawet u robotników i ludności wiejskiej płci obojga. Ich przewóz koleją tani, lecz trzeba samemu załadować.” Część szczegółowa obejmuje miasto Poznań (30 stron), okolice Poznania i propozycje 23 wycieczek po Poznańskiem. Wycieczka nr 5: Poznań – Kępno przebiega przez Środę, stąd krótki opis historii miasta i kilka uwag praktycznych m.in. cena omnibusu w mieście – 25 fenigów. Na koniec indeks miejscowości, także w brzmieniu niemieckim.

M. Orłowicz "Ilustrowany Przewodnik po Poznańskiem" Książnica Polska Tow. Nauczy. Szkół Wyższych Lwów - Warszawa, 1921, str. 190

Legendarny przewodnik w którym po raz pierwszy pada sformułowanie „Szlak Piastowski”. W podtytule: „Podręcznik dla turysty – krajoznawcy z 91 ilustracjami, 6 planami i 3 mapami”. Przewodnik wydała w 1938 roku poznańska księgarnia św. Wojciecha pod patronatem Związku Popierania Turystyki w Poznaniu. Autor, jak sam pisze we wstępie, korzystał z własnych notatek i zapisków, których dokonał w czasie licznych wędrówek wielkopolskimi traktami na marginesie „Ilustrowanego przewodnika po Poznańskiem” z 1920 roku autorstwa Mieczysława Orłowicza. W pierwszej części („Dział ogólny”) autor omawia kolejno krajobraz wielkopolski, rolnictwo, przemysł, historię, zabytki, a następnie umieszcza krótki poradnik dla turysty, w którym padają m.in. takie słowa: „Wielka tu rozpiętość pomiędzy luksusowym poznańskim Bazarem, a wiejską stodołą”. W głównej części („Dział szczegółowy) autor opisał 16 tras turystycznych, w których zawarł główne atrakcje Wielkopolski. Pierwsza trasa obejmuje miasto Poznań i liczy aż 50 stron. Układ poszczególnych tras poza Poznaniem autor oparł o sieć najpewniejszego ówcześnie środka transportu, doskonale rozwiniętego w Wielkopolsce, czyli kolei. Trasa druga to pierścień dookoła Poznania i tutaj znalazła się wąskotorowa linia ze Środy do Kobylegopola. Kilarski dał także propozycje ośmiu wycieczek dookoła stolicy Wielkopolski. Trzecia trasa to Szlak Piastowski po linii kolejowej Poznań – Gniezno - Inowrocław. Trasa nr 15 - „Droga do Małopolski” zawiera opis Środy i drugiej części linii wąskotorowej, ze środy do Zaniemyśla. W części końcowej znalazł się indeks miejscowości i kilkanaście czarno – białych fotosów, wśród których znalazł się m.in. ten przedstawiający rynek w Środzie i widok na kamieniczki i kolegiatę. Dołączono także rozkładane mapki z siecią dróg kolejowych i siecią komunikacji autobusowej.

J. Kilarski "Przewodnik po Wielkopolsce" Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1938, str. 338

Niewielka książeczka, będąca raczej esejem o ówczesnej Wielkopolsce okraszonym wieloma czarno - białymi fotografiami, stanowiącymi dziś niezłą wartość dokumentacyjną. Na stronie 34 znajduje się zdjęcie elewacji dworu w koszutach, zaś na str. 59 kamieniczki senatorskie i górujaca nad nimi kolegiata w Środzie. Na stronie 61 znalazło się ciekawe zdjęcie detalu z kraty oddzielającej kaplicę Gostomskich od prezbiterim kolegiackiego.

A. Dubowski, "Wielkopolska"
wyd. Sport i Turystyka,
Warszawa 1955, str. 84

Przewodnik w przystępnym kieszonkowym formacie o całkiem sporej objętości, w twardej płóciennej oprawie, w której znalazła się także kieszeń z kilkoma mapkami. To pierwszy przewodnik po Wielkopolsce, oparty niemalże w całości na siatce dróg bitych, a nie jak to było wcześniej na siatce połączeń kolejowych. W części ogólnej opis krajobrazu, podział administracyjny, wody, klimat i historia regionu. Część szczegółowa zawiera łącznie 75 tras głównych oraz bocznych a także opis 53 znakowanych szlaków pieszych! Punktem wyjściowym każdej z tras głównych jest Poznań. Dość szczegółowo opisano wszystkie napotykane miejscowości, nie zapominając o tak ważnych w przewodniku sprawach jak niezbędne telefony, hotele, stacje obsługi samochodów, restauracje, kawiarnie itp. Całość dopełniono 26 planami i mapkami regionu oraz mapką – wklejką ilustrująca przebieg proponowanych szlaków. Trasa nr. 2 prowadzi z Poznania przez Kórnik i Środę do Jarocina, Pleszewa, Ostrowa Wielkopolskiego, a dalej aż do Ostrzeszowa i Kępna. Autor opisał m.in. Środę (w tym plan miasta), Koszuty, Jarosławiec, Zaniemyśl, Kijewo, Krzykosy, Nowe Miasto i Klękę. Na końcu podano indeks miejscowości. Dziś książeczka ta, choć w warstwie merytorycznej stanowi raczej wartość sentymentalną i historyczną, może stanowić wzór dla wielu, którzy próbują pisać przewodniki.

Autor poświęcił pracę Mieczysławowi Orłowiczowi.

Fr. Jaśkowiak, "Województwo Poznańskie", wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1967,
str. 320 + zestaw map

Prawdziwa wydawnicza perełka i ciekawostka dla miłośników literatury podróżniczej. Reprint przewodnika z 1909 roku z zestawieniem map i planem Poznania. Pierwsza część zawiera dość szczegółowy opis stolicy ówczesnego Wielkiego księstwa Poznańskiego wraz z całą garścią informacji praktycznych, takich jak „Wskazówki dla zwiedzających miasto Poznań”, „Cmentarze i na nich groby mężów zasłużonych”, „Adwokaci i notariusze”, „kliniki i lecznice”, „Teatra”, „Banki i spółki” oraz „Widzenia godne gmachy”. Druga część jest zbiorem ciekawych miejscowości WKP, ułożonym alfabetycznie. Na końcu przedstawiono propozycję ośmiu wycieczek po WKP. Do Środy można zawitać już w pierwszej propozycji autora, szlakiem Poznań – Puszczykowo – Mosina – Rogalin – Kórnik – Zaniemyśl – Środa – Winnogóra – Miłosław. Przewodnik uzupełnia kilka grafik i czarno-białych zdjęć.

"Przewodnik po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskim z mapą, planem i rycinami skreślił Konstanty Kościński" Nakładem i czcionkami Drukarni i Księgarni św. Wojciecha, Poznań 1909, str. 228 + kilkanaście stron reklam z oryginalnego wydania. Reprint nakładem Antykwariatu im. Jana Konstantego Żupańskiego. Wyd. reklamowe "Chart", Przeźmierowo 2014.

Jak na tak niewielki rozmiarowo przewodniczek zakres tematyczny spory. Na kilkudziesięciu stronach mamy więc Poznań, a następnie województwo poznańskie. Kluczem do peregrynacji po Wielkopolsce są linie kolejowe. Mamy więc miejsca na linii Poznań – Wrocław, Poznań – Inowrocław – Toruń, Poznań - Wągrówiec (pis. oryg.) – Bydgoszcz, Poznań – Zbąszyń – (Berlin) oraz Poznań – Krzyż. Nas szczególnie interesuje linia Poznań – Ostrów – Katowice, bo przy niej leży Środa. Jak w przypadku innych tras także i tutaj mamy kilka encyklopedycznych zdań, choć nie zawsze ścisłych w treści. „Środa (34 km). Fara z renesansowymi grobowcami. Miejsce śmierci Władysława Laskonogiego. Miejsce Sejmików Wielkopolskich. Bitwa podczas powstania 1848 r. Wycieczka kolejką do malowniczego jeziora w Zaniemyślu. Autobus Środa – Kostrzyń. Cukrownia, tkalnia, gazownia. Boczną linią MIŁOSŁAW ze wspaniałą galerią sztuki polskiej. Niedaleko WINNOGÓRA grobowiec jenerała Dąbrowskiego.” W książeczce znalazło się wiele czarno-białych fotek, mapki: samochodowa Polski zach. oraz odległości z Poznania do stolic europejskich. Informacje praktyczne tylko w opisie Poznania.

Na pierwszy rzut oka przewodnik. W istocie rzeczy to zbiór arcyciekawych opracowań prof. Andrzeja Wędzkiego dotyczących historii Wielkopolski. Książkę rozpoczyna laudacja i bibliografia prof. Wędzkiego. Część zasadnicza dzieli się na trzy obszary zainteresowania: miasta Wielkopolski środkowej, Pałuckie miasta i wioski oraz dwory na Pałukach i Krainie. Książkę zamykają przydatne indeksy: autorski, geograficzny i przedmiotowy. Ze średzkiego punktu widzenia szczególnie interesujący jest rozdział 1, w którym autor opisuje szczegółowo wczesne dzieje Bnina i Pyzdr.

A. Wędzki, "Przechadzki po Wielkopolsce", wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2007, str. 456

Książka autorstwa Piotra Libickiego to doskonały przykład zręcznie skonstruowanych tras wycieczkowych na których znalazły się najistotniejsze, najciekawsze obiekty. Wielką wartością książki jest bardzo wysoki poziom merytoryczny i duża przejrzystość przyjętego układu. Spośród 21 tras nas najbardziej interesują:

Poznań – Klęka – Żerków – Brzostków – Śmiełów – Miłosław – Winna Góra
Poznań – Kórnik – Środa Wielkopolska – Giecz – Gułtowy – Siedlec
Poznań – Koszuty – Zaniemyśl – Dolsk – Gostyń – Grabonóg

P. Libicki,
„Wielkopolska. 21 jednodniowych wycieczek”, wydawnictwo Rebis,
Poznań 2001, str. 415

	Prawdziwa kopalnia miejsc „ładnych i ciekawych”. W opracowaniu Wielkopolska jak długa i szeroka podzielona została na 50 tras turystycznych. Wysoki poziom merytoryczny i wydawniczy, wiele ciekawych zdjęć, mapki, skorowidz i przejrzysty układ – wszystko co winien zawierać dobry przewodnik.
W. Łęcki „Wielkopolska. Przewodnik po miejscach ładnych i ciekawych”, wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2003, str. 480

	Przewodnik ten to w zasadzie dość pobieżne omówienie wszystkich rejonów Wielkopolski. Autor omawia najciekawsze obiekty przesuwając się pomiędzy regionami i stawiajac na inwencję czytelnika w budowie tras. Atutem książki są piękne fotografie, mapki, i ryciny oraz dość przejrzysty układ. Na końcu zamieszczono dość dokładny samochodowy atlas Wielkopolski.
J. Łuczak "Wielkopolska. Przewodnik turystyczny", oficyna wydawnicza GiP, Poznań 2003, str. 384

Wspaniale wydany i opracowany przewodnik po najciekawszych zakątkach Wielkopolski wydany przez Agorę w ramach serii Biblioteki Gazety Wyborczej. Zdjęcia w przewodniku są autorstwa P. Skórnickiego. Przewodnik zawiera kilkaset kolorowych fotografi, świetne opracowane infografiki i doskonałej jakości mapki. Autorzy dobrali przebieg tras, zaopatrzając każdą z nich w potoczystą narrację, stosunkowo zwięzłe opisy i tzw. pigułki czyli pomocnicze teksty w oddzielnych ramkach. Plusem tego przewodnika jest także obfita bibliografia, po którą można sięgnąć by uzupełnić wiedzę. Niestety jest jeden minus - brak jakichkolwiek indeksów.Ziemiaństwo Wielkopolskie. W kręgu Artystokracji

P. Libicki, M. Piotrowska, "Spacerownik Wielkopolski", Agora 2011, str. 224

Wydawnictwo Pascal, które przebojem (by nie powiedzieć szturmem) zdobywało polski rynek wydawnictw turystycznych nigdy nie wzbudzało w nas szczególnej sympatii. Powodów ku temu było kilka, najważniejszym jednak był dość niski poziom merytoryczny wydawnictw przygotowywanych pod wspólnym mianownikiem "w weekend" lub "x najpiękniejszych tras". Ależ i owszem, książki to ładnie wydane, z pięknymi fotografiami, w miarę dobrze opracowanymi mapami, ba nawet zbiorem potrzebnych informacji. Stoimy jednak na stanowisku, że to nie wszystko czym powinien dysponować dobry przewodnik. Z tym wiekszym zainteresowaniem i towarzyszącą mu nadzieją sięgneliśmy po tę pozycję, by doczekać chwili tzw pozytywnego rozczarowania. Tymczasem nie. Rozczarowanie było, ale klasyczne, co tylko umocniło nas w niechęci do tego wydawnictwa, masowo produkującego różne przewodniki. By jednak nie być malkontentem wymienimy najpierw plusy opracowania, które choć tak naprawdę niewątpliwie bronią tego przewodnika, to jednak w gruncie rzeczy stanowią niezbędne cechy dobrej literatury krajoznawczej. Na początku znalazł sie krótki "przewodnik do przewodnika" czyli rozdział "Jak korzystać z przewodnika", który pomaga odnaleść się w dość rozbudowanym systemie piktogramów ułatwiających nawigację po materiale. Ciekawym rozwiązaniem jest także dość skondensowany rozdział poświęcony historii Polski poznawanej przez pryzmat architektury z dużą ilością odnośników do właściwego tekstu przewodnika omawiającego poszczególne zabytki, charakterystyczne dla danego okresu. Nie można także przyczepić się do jakości mapek, które są przejrzyste, estetyczne i czytelne. Na plus wymienimy także jakość i ilość fotografii zawartych w przewodniku, które dość wiernie "podpisują" omawiane w tekście obiekty. Dobrym rozwiązaniem są także "kapsułki" z tekstem pozornie mniej związanym z głównym nurtem opowieści o danej tresie, jednak zawierające ciekawostki, ubarwiające i poszerzające obraz rzeczywistości. Po każdym rozdziale spotykamy zbiór przydatnych informacji praktycznych: adresowych, imprez cyklicznych itp. To tyle w sprawie pozytywów, a teraz negatywy; tylko dwa, bo gruntownie przyjrzeliśmy się tylko dwóm rozdziałom: 20 "Poznań i okolice" i 21 "Szlak Piastowski". Najpierw rozdział poświęcony stolicy Wielkopolski i subiektywnie dodanym (rozumiemy to, bo jest to indywidualna symaptia autorów, my byśmy ten wybór nieco zmodyfikowali) okolicom. Pierwsza część rozdziału to jedenasto godzinna wycieczka po Poznaniu, druga to dziewięcio godzinna trasa przez WPN, Puszczykowo, Rogalin, Kórnik, Zaniemyśl i Koszuty. I tutaj pierszy zgrzyt, bo skoro piszemy o Koszutach i dworze to jak można pominąć tak istotny fakt jak okres (już nie nalegamy na konkretne daty) w którym dwór powstał? Mamy więc pobieżny opis dworu, który spadł z księżyca. A może się czepiamy? Jednak kolejny rozdział nieszczęśliwie zatytułowany "Szlak Piastowski" nie pozostawia złudzeń. Jak można pisać o Szlaku Piastowskim (i tak tytułować pracę o nim!) nie wymieniając ani razu Giecza, Grzybowa, Trzemeszna, Pobiedzisk ze skansenem, Kościelca czy choćby tak prostego faktu jak ten, że opisany w pierwszej części dwudziestego rozdziału Poznań to też część Szlaku Piastowskiego? W przewodniku Szlak Piastowski zaczyna się w Gnieźnie i robi maleńką pętelkę wokół Lednicy, a następnie pędzi do Biskupina (akurat mało piastowskiego obiektu, choć niewątpliwie stanowiącego jego część) by raczkiem wycofać się w kierunku Strzelna i zakończyć bieg w Kruszwicy. No może to dość oryginalna trasa, ale dlaczego nazywa sie Szlakiem Piastowskim skoro to tylko swobodna perygrynacja po jego fragmentach? Ciekawe z jakiej literatury korzystali autorzy tego przewodnika; niestety próżno szukać bibliografii, więc nabieramy pewności, że autorzy są mało wiarygodni. Nie chcemy dowiadywać się nieprawdy lub półprawdy z przewodników. Zamieszczamy go w zbiorze literatury raczej jako memento jakiej literatury krajoznawczej unikać!

pr. zbiorowa "Polska na weekend", Pascal,
wyd. 6 Bielsko Biała 2007, str. 702

Bezpośrednio o Środzie i okolicach

	Niewielka objętościowo książeczka sygnalizuje topografię miejsc pamięci narodowej na terenie Środy i okolic. Minusem książki jest bardzo dziwne orientowanie mapek – schematów z zaznaczonymi miejscami pamięci, na końcu książki.
Z. Cieśliński „Miejsca Pamięci Narodowej”, Biblioteka R. Berwińskiego, Środa Wlkp. 1997, str. 48

	Zbiór najciekawszych miejscowości ziemi średzkiej opatrzony ciekawym wstępem. Dodatkowo autor zawarł wybór tras autokarowych (5) i pieszych (12) wyodrębniając także najciekawsze obiekty wzdłuż trasy średzkiej wąskotorówki. Książka zawiera szereg ładnych fotek, mapkę i garść przydatnych informacji natury organizacyjnej.
J. Sobczak „Zwiedzamy Ziemię Średzką”, Średzkie Towarzystwo Kulturalne, Środa Wlkp. 2000, str. 78

	Przewodnik po Zaniemyślu i okolicach wydany w konwencji jak wyżej.
J. Sobczak „Zaniemyśl i okolice”, Zarząd Gminy Zaniemyśl, Zaniemyśl 2001, str. 78

	Broszurowe wydanie przewodnika po Zaniemyślu i okolicach z 1977 roku. W niewielkiej objętościowo książeczce znalazła się krótka historia Zaniemyśla, przechadzka po miejscowości z opisem jej najciekawszych zabytków oraz garść informacji praktycznych. Nie zabrakło kilku czarno-białych fotografii oraz mapki regionu i planu Zaniemyśla.
T. Pasikowski "Zaniemyśl", Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Poznań 1977, str. 24

Książka arcydzieło! Jeśli ktoś szuka definicji „małej ojczyzny” w słownikach i publikacjach socjologicznych powinien przede wszystkim przeczytać "Historię Murzynowa Kościelnego". Książkę którą się świetnie czyta, książkę która zachwyca jakością wydania i która doskonale definiuje pojęcie „małej” lub jak kto woli „najbliższej” ojczyzny, skrawka ziemi, który nosi się w sercu i który chce się poznać, choć jak nam się wydaje dobrze się go już zna… Autor poświęcił mnóstwo czasu na nanizanie na oś czasu wydarzeń, postaci i obiektów tworzących historię lokalnej społeczności i podał to w tak wykwintny, a jednocześnie zachwycająco prosty sposób, że podobnej monografii historycznej mógłby zazdrościć niewielkiemu przecież Murzynowu Kościelnemu nawet Poznań. Dziesiątki fotografii, rycin, map, faksymiliów doskonale wkomponowanych w tekst sprawiają, że każda strona z tej książki (a jest ich nie mało, bo aż 472) stanowi swoiste dziełko. Całości dopełnia obszerna bibliografia i dwa indeksy: osobowy i geograficzny. Spośród znanych mi wydawnictw, podobnie skomponowanych, nasuwa mi się tutaj doskonała seria wydawnicza wydawnictwa Dolnośląskiego „A to Polska właśnie” - to naprawdę duży kaliber wydawniczy. Ogromnie się cieszę, że dzięki autorowi przepięknie opowiedziana historia fragmentu średzkiej ziemi ma tak trwały pomnik jak ta książka. Chylę czoła!

D. Mikulski, "Historia Murzynowa Kościelnego, czyli krótka rozprawa między Panem, Wójtem a Plebanem" wyd. UNITEX 2014, str. 472

Jest zapotrzebowanie na monografie regionalne i ta właśnie doskonale w nie się wpisuje. Choć samo pojęcie "Ziemia Zaniemyska" jest nieco na wyrost, nie odmawiamy bynajmniej stowarzyszeniu funkcjonującemu pod tą nazwą i wydawcy książki pasji i zamiłowania do tego regionu. Jest przecież cała rynna jezior kórnicko - zaniemyskich przepięknym "parkiem" krajobrazowo - kulturowym o niepowtarzalnych walorach przyrodniczych i wielkiej historii. Zaletą książki jest doskonałe wydanie: papier kredowy, twarda oprawa i mnóstwo kolorowych fotografii. Autorzy objęli zwięzłą opowieścią obszerny obszar tematyczny: od historii regionu po jego walory przyrodnicze. Mamy więc do czynienia z prawdziwym, poręcznym przewodnikiem, pełniącym rolę swoistego katalogu produktu turystycznego.

pr. zbiorowa "Ziemia Zaniemyska. Przyroda, historia, turystyka", Stowarzyszenie Ziemia Zaniemyska, Zaniemyśl 2014, str. 112

	Dość ładnie wydany zbiór zawierający przegląd ulic Środy Wielkopolskiej i krótkie notki biograficzne ich patronów. Wiele kolorowych fotografii, dołączona rozkładana mapka. Szkoda, że w opracowaniu nie znalazły się wszystkie ulice Środy.
B. Urbańska „Ludzie i historia w nazwach ulic Środy Wielkopolskiej”, ŚTK, Środa Wlkp. 2000, str 124

	Tytuł w zasadzie mówi sam za siebie. Warto pamiętać, że historię naszego miasta tworzyli przede wszystkim ludzie.
B. Urbańska „Organiści średzkiej kolegiaty w latach 1853 – 1951 Surzyński, Zaremba, Bartkowiak”, ŚTK, Środa Wlkp. 2001, str 75

	Niewielka monografia Winnej Góry przez pryzmat wodza Legionów, bohatera hymnu rzecz jasna. Wyczerpujący opis pałacu, kościoła, historia rodziny, piękne zdjęcia i ryciny.
M.Strzałko, J. Sobczak „Winna Góra”, wydawnictwo WBP, Poznań 1997, str 86

Przepięknie wydana monografia średzkiej nekropolis. Autorka w przystępny sposób opowiada dzieje cmentarza i ludzi związanych z ideą powstania tego miejsca, a także, pokrótce, miejsc pełniących rolę cmentarzy w przeszłości. W warstwie merytorycznej trochę niżej niż można by się spodziewać – ogólne wrażenie jednak dobre, zwłaszcza że to jedyna taka publikacja przypominająca trochę serię wydawnictwa wysokich lotów wydawnictwa dolnośląskiego „A to Polska właśnie”.

B. Urbańska
„Cmentarz średzki”, ŚTK,
Środa Wielkopolska 2004,
str 288

Wszechogarniająca nas kultura obrazkowa poczyniła i czyni nadal ogromne szkody w czytelnictwie. To banalne stwierdzenie towarzyszy nam już - niestety - od dość dawna. Spadający poziom czytelnictwa (strach przed słowem pisanym u czytelników i brak umiejętności – lub może lepiej – daru „lekkiego pióra” u twórców) skłania wydawnictwa do masowej produkcji szalenie estetycznych albumów, w których główny środek wyrazu stanowią fotografie. Ta tendencja tak dalece wpływa na poziom książek, że nawet te o charakterze popularno – naukowym (sic!) stają się dziś zbiorem przypadkowo dobranych fotografii i infografik, opatrzonych niewielką ilością z trudem skleconego i najczęściej niespójnego tekstu. Najbardziej rzucającą się w oczy tendencją jest całkowite podporządkowanie treści opracowania do jego formy. Stąd też, nawet, jeśli tematyka jakiegoś rozdziału pozostaje niewyczerpana, ale brakuje miejsca na stronie, to rozdział uważa się za zakończony. Wbrew pozorom takie praktyki spotkać można często. Klasyczny przerost formy nad treścią, w czasach, gdy forma urosła do miana jedynie słusznej treści. Na drugim biegunie stała np. wspaniała seria „Wydawnictwa dolnośląskiego” pt. „… a to Polska właśnie” – przemyślana w każdym calu, całkowicie podporządkowana wyczerpującej temat treści, okraszonej mnóstwem mądrze podpisanych i uzupełniających treść grafik, przepięknie wydana (nawet w wersji z miękką okładką.) Napisaliśmy powyżej jak niestety jest i jak być powinno, – czego oczekuje czytelnik (ten przez duże „C”). Z wielką radością przywitaliśmy, więc nową pozycję poświęconą Środzie Wielkopolskiej, autorstwa nieocenionej Bożenny Urbańskiej. Radość ta jest tym większa, że „Raptularz Średzki” – bo taki tytuł nosi ta publikacja, jest przykładem dobrej książki. Jest więc treść, - i to jaka! Zbiór esejów poświęconych tkance miasta, tej formowanej niejako od nowa, bo poza średniowiecznymi murami w XIX i XXw. Formowanej budową nowych dzielnic, budynków użyteczności publicznej, rozwojem terenów zielonych, nowych ulic i wszystkim, co sprawiało „pączkowanie i kwitnięcie” miasta. Pani Urbańska doskonale opisuje topografię Środy, tę znaną i także tę, która odeszła już w niepamięć, choć stanowi nierozerwalną część historii miasta. Tę historię, to formowanie się współczesnej Środy – o czym nie zapomniała autorka – tworzyli także ludzie – korowód znanych i mniej znanych, wielkich i pomniejszych postaci, z codziennym mozołem budujących naówczas dzień dzisiejszy, natenczas historię i tożsamość Środy. Pani Urbańska mówi więc: warto pamiętać o tych mieszkańcach miasta. Jest w tym zbiorze jeszcze coś; coś co ma równie wielkie znaczenie jak merytoryczna treść i dostrzeżenie odpowiednich akcentów w temacie, rzecz absolutnie nie do przecenienia: klimat miasta. Już po kilkunastu stronach (ten rozdział o topografii, tej nieco już zapomnianej umieszczony na początku książki, to był strzał w dziesiątkę) czytelnik ma świadomość, że czyta nie o jakimś statystycznym mieście, lecz o Naszej Środzie. I nawet, jeśli gdzieś w Polsce jest miasto, w którym istniały kiedyś „korbole” czy „parcelki”, to zamykając „Raptularz…” po ostatnim zdaniu, ciągle oddychamy klimatem TEJ Środy.

Twarda oprawa, wspaniałe archiwalne zdjęcia i grafiki, to co dopełnia dzieła.

B. Urbańska
„Raptularz średzki”, ŚTK,
Środa Wielkopolska 2010, str 351

Pani Bożenna poszła za ciosem i oto ukazał się drugi, dopełniający - choć z pewnością nie wyczerpujący temat - tom wspaniałego raptularza. Ileż to nowych, ciekawych faktów z historii naszego miasta i ludzi, którzy ją tworzyli! Twarda oprawa i ponownie wspaniałe archiwalne zdjęcia i grafiki. Tytuły rozdziałów mówią same za siebie: "Tego już nie ma", "Zmiany, zmiany", "Losy tragiczne", "Ważni, ale zapomniani", "Pozostają w pamięci"

B. Urbańska
„Raptularza średzkiego
część druga”, ŚTK,
Środa Wielkopolska 2012, str 383

	Zgodnie z tytułem autorki w dwóch rozdziałach omawiają czytelnictwo mieszkańców ziemi średzkiej przez pryzmat Biblioteki średzkiej. Książeczka wydana została z okazji 50-lecia działalności Biblioteki im. R.W. Berwińskiego w Środzie Wlkp.Ziemiaństwo Wielkopolskie. W kręgu Artystokracji
B. Kosmanowa, B. Urbańska, "Tradycje czytelnicze na ziemi średzkiej", Biblioteka im. R. Berwińskiego w Srodzie Wlkp, 1995, str. 31

„Historia średzkiego sportu” to pierwsza tego typu monografia na „średzkim rynku” wydawniczym. Pierwsza i jak się wydaje na pierwszy rzut oka, kompletna. Autor, z dużą dbałością o szczegół, lekkim piórem odmalowuje panoramę dziejów zmagań sportowych w Środzie. Jeśli komuś wydawało sie, że powojenna, a zwłaszcza ta współczesna historia tylko jednego klubu sportowego to już cały średzki sport, rychło musi zweryfikować swe poglądy. Okazuje się bowiem, że historia ta jest bogata i co ważne szalenie interesująca. Tak więc już po kilku stronach opasłego tomu mamy przekonanie, że autor opowiada z sensem, ciekawie i co ważne przekonywująco. Oto przesuwamy się w dziejach średzkiego sportu, od zamierzchłych czasów rzeczywistości rozbiorowej, poprzez burzliwe, dynamiczne lata międzywojnia, cały okres PRL-u aż do współczesności. Rychło przekonujemy się także, że nie jest to tylko historia przesiąknięta zestawieniami, tabelami wyników i rekordów, lecz przede wszystkim historia ludzi tworzących średzką społeczność ostatnich 150 lat z okładem. Autor nie stroni od anegdot, a wrażenia swojskości dopełniają ilustrujące opowieść archiwalne fotografie. Książkę czytać należy chronologicznie, bo to wszak opowieść o historii, która ma to do siebie, że zawsze skutek jest dziełem przyczyny. Nie mniej sposób prezentacji poszczególnych niewielkich objętościowo rozdzialików znacznie ułatwia nieco nieortodoksyjne podejście i losowe wybieranie rozdziałów. Ta metoda też doskonale się sprawdza i to również wielka zasługa języka opowieści i jej konstrukcji. Jeszcze wiele dziedzin życia średzkiej społeczności czeka na taką monografię.

T. Staśkowiak "Historia Średzkiego Sportu. 1843-2009", P.W. Amigo, Środa Wielkopolska, 2010

Pozycja bardzo ciekawa, choć równocześnie bardzo trudno dostępna, bo nie znajdujaca się w powszechnej sprZiemiaństwo Wielkopolskie. W kręgu Artystokracjizedaży. Książka podzielona jest na kilka działów. Pierwszy z nich to obszerny wstęp w którym znalazły się m.in. wywiady z prezesem zarzadu MPECWiK w Środzie, burmistrzem Środy p. Wojciechem Ziętkowskim oraz burmistrzem czasu międzywojnia Janem Polskim. Ten ostatni jest szczególnie ciekawy w formie; zawiera bowiem rzeczywiste wypowiedzi burmistrza zamieszczone w Dzienniku Poznańskim z 25.04.1934r oraz kurierze Średzkim z 12.03 1935r. Pytania skonstruowane do tych wypowiedzi to już inicjatywa i wyobraźnia autora książki. Zabieg w finale dość ciekawy. Przedstawiona w kolejnej części historia średzkich wodociągów podzielona została na trzy okresy: staropolski, II RP i współczesny. Wreszcie na końcu znalazło się miejsce na przedstawienie sylwetek ludzi tworzacych współczesny wizerunek przedsiębiorstwa, swoiste "who is who" (nawet pod takim, polskim tytułem). Historie uzupełniają archiwalne plany, mapki i schematy oraz uzupełniające treść tabele.

A. Zarzycki "Środa Wielkopolska. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, wodociągów
i kanalizacji
w służbie miasta 1911-2011",
wyd. Unidruk, Poznań 2011

		Gigantyczne dzieło monograficzne, wielkoformatowe nie tylko rozmiarem. Wspaniale wydana (doskonały papier, twarda oprawa) i dobrze napisana historia gazowni miejskich wszystkich miast i miasteczek wchodzących ongiś admnistracyjnie w skład WKP. Praca jaką wykonał autor każe nam głęboko się ukłonić. To musiała być gigantyczna kwerenda archiwalna i sądząc po tytule, na gazowniach się nie skończy! Tekst czyta się dobrze, choć nie brakuje w nim specjalistycznego słownictwa. W monografii pojawiły się także setki rycin, mapek, schematów, czarno - białych fotografii i tabel. W tomie drugim ("Katalog") na str. 437 do 441 przedstawiono dzieje gazowni średzkiej.
M. Urbaniak, "Miejskie zakłady przemysłowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Gazownie. t.1 Zarys dziejów, t.2 Katalog" wyd. Księży Młyn, Łódź 2011, str. t.1 - 284, t.2 - 491

Jedna z najważniejszych pozycji ostatnich lat, z dawna oczekiwana i bardzo potrzebna. Trud przybliżenia biografii 371 postaci związanych z powiatem średzkim podjęło 37 regionalistów skupionych pod egidą Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego. Najwięcej biogramów przygotował niezrównany Stanisław Frankowski. Słownik przygotowany został tzw. metoda holenderską, co oznacza, że choć jest to tom 1 stanowi równocześnie zamkniętą alfabetycznie całość zawierającą biogramy wybitnych, nie żyjących już postaci powiatu średzkiego. Kolejne tomy stanowić będą formę uzupełniania. Dla pewnego uporządkowania obszaru przyjęto obecne granice powiatu średzkiego, choć przecież wiadomo, że dawna ziemia średzka sięgała zdecydowanie dalej na północny zachód i zdecydowanie mniej na południe niż obecnie. Z pewnością sporo wysiłku przygotowującym słownik sprawiło zebranie podobizn opisywanych postaci, co jednak znacznie podnosi walory słownika i przybliża opisywane postcie. Jednym słowem: pozycja dla średzianina obowiązkowa.

pr. zbiorowa "Słownik biograficzny powiatu średzkiego. Tom 1", Średzkie Towarzystwo Kulturalne, Środa Wielkopolska 2011, str. 274

	Dziwić może pojawienie się tej publikacji w tym zestawieniu, jednak trzeba pamiętać, że Iwno Mielżyńskich było organiczną częścią historycznej „ziemi średzkiej”. Książka wydana w serii z „Winną Górą” p. M. Strzałko i J. Sobczaka (jest też trzecia pt. „Manieczki”).
B. Krzyślak „Iwno”, wydawnictwo WBP, Poznań 1999, str 64

	Książka wydana w ramach wspaniałej serii krajoznawczej „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” pod nr 18. Autor dość obszernie opisuje historię i teraźniejszość Miłosławia i okolicznych wsi i miasteczek. Kolorowe zdjęcia, mapki i schematy podnoszą walory książki. Część poświęcona jest oczywiście Winnej Górze. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
B. Kucharski „Miłosław”, wydawnictwo WBP, Poznań 1997, str 101

	Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod nr 16 w konwencji podobnej do nr 18 „Miłosław”. Fotki, ryciny i warstwa merytoryczna na wysokim poziomie. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
P. Anders, E. Czarny, A. Kostołowski, J. Wilczyński „Żerków i Nowe Miasto n. Wartą”, WBP, Poznań 1997, str. 98

"Stolica" sąsiadujacego ze średzkim powiatu. Prastary Śrem, równie piekny jako średniowieczne miasto jak Środa ;) stanowił ongiś bramę do Wielkopolski od strony Ślązka. Pozycję tą zapeniało mu połozenie wsród rozlewisk Warty. Prócz samego miasta w książce opisano najważniejsze miejscowości okolicy. Książka wydana w serii Wielkopolska Bilioteka Krajoznawcza pod numerem 5.

Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>

Z. Szmidt "Śrem" WPB, Poznań 1994, str. 90

Okolice Dolska to jedna z najpiękniejszych krain Wielkopolski. Mnogość jezior, morenowych wzgórz, dworów i pałaców rozsianych w przepięknych leśnych krajobrazach to obraz tego regionu. Przepiękne jest także samo miasteczko, które mielismy okazję zwiedzać. Niedaleko Dolska położone jest Ostrowieczko - znane z książki "Marianna i Róże". Książka napisana w tradycyjej dla serii konwencji, z kilkoma stronami kolorowych fotografii, czarno - białych rysunków. W osobnej części w miarę szczegółowy opis najciekawszych miejsc gminy dopełnia całości. Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 15.

Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>

Z. Dłużak "Dolsk" WBP, Poznań 1997, str, 78

Powiat jarociński graniczy z powiatem sredzkim od południa. W jego skład wchodzą cztery gminy: Jarocin, Jaraczewo, Żerków i Kotlin. Niegdys ściśle związane z Jarocinem było Nowe Miasto, które jednak w ramach reformy administracyjnej w 1999r znalazło się jako gmina w ramach powiatu średzkiego. Autor opisuje historię i dzień dzisiejszy Jarocina i okolic. Zgodnie z tradycją serii prawie połowę książki zajmują opisy ciekawszych miejscowości wokół Jarocina. Nie brakuje mapek i schematów, a całość uzupełnia kilkanaście kolorowych fotografii. Na końcu książki umieszczono spis szlaków tutystycznych wraz z ich opisem oraz bibliografię. Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 34.

Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>

P. Anders "Jarocin" WBPiCAK, Poznań 2007, str. 110

Przepięknie wydany syntetyczny przewodnik po stolicy wielkopolski, którego wielką wartością są wspaniałe zdjęcia i rysunki ilustrujące niemalże każdy z omawianych zabytków. Autorzy podzielili zwiedzanie Poznania na dzielnice: Ostrów Tumski, Stare Miasto, Śródmieście, Jeżyce, Sołacz, Łazarz i Wilda. Inne miejsca omówiono w dziale „poza centrum”. Zwiedzanie poprzedzono rozdziałem „Tworzenie miasta” dość szczegółowo opisujący procesy, które przyczyniły się do ukształtowania miasta takiego.

pr. zbiorowa "Poznań. Przewodnik po zabytkach
i historii", Wyd. Miejskie, Poznań 2003, str. 400

Tytuł oryginału tej ciekawej pozycji to "Przewodnik po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskim z mapą, planem i rycinami skreślił Konstanty Kościński." Książkę w roku 1909 wydała Drukarnia św. Wojciecha, a współczesny reprint wydawnictwa CM nosi podtytuł "Przewodnik retro". Rzeczywiście wiele wody upłynęło w Warcie od oryginalnego, pierwszego wydania książki, stąd podytuł reprintu jak najbardziej adekwatny. Bardzo ciekawy jest fragment posłowia, które zamieścił autor: "Na zakończenie dziełka niniejszego kilka jeszcze umieścić pragniem uwag, które nam się nasuwają. Przewodnik po Wielkopolsce, jakkolwiek niewielkich rozmiarów, wiele nam sprawił mozołu, bo streścić trzeba było nieomal całą historye nie tylko dzielnicy w ogóle, ale nawet poszczegółnych miejscowości." Charakterystyczny dla epoki język dziś wzrusza, choć całość czyta się dobrze i płynnie. Niechże dla każdego wpółczesnego regionalisty, który porywa się na pisanie przewodnika po Wielkopolsce słowa Kościńskiego brzmią jak memento. Nie brakuje, niestety na rynku pseudo przewodników, których istota w zasadzie sprowadza się do alfabetycznego spisu restauracji w regionie, pomiędzy którymi pojawiają się wyrwane z historycznego kontakstu obiekty perygrynacji. No i ten ujmujący język! Dziś powiedzielibyśmy "Obiekty warte obejrzenia", wtedy mówiło się "Widzenia godne rzeczy"... Tekst okraszony jest kikudziesięcioma czarno - białymi fotografiami oraz rycinami. Do książki dołączono kolorowy plan Poznania w formacie A4 z mapą WKP na odwrocie.

K. Kościński "Ilustrowany przewodnik po Poznaniu i WKP", wyd. CM Warszawa, 2014, str. 202

Czwarte już wydanie (uzupełnione i poprawione) dziełka traktującego o jednej z najważniejszych polskich światyń – równie ważnej w średniowiecznej mapie Polski jak późniejsza katedra wawelska. Autor bardzo przystępnym językiem opisuje koleje losu tej wspaniałej budowli, ocierające się czasami o rzeczone w tytule tajemnice. Tekst przepleciony jest kilkudziesięcioma kolorowymi fotografiami, a całość zamykają spisy arcybiskupów gnieźnieńskich, Prymasów Polski. Wybierając się do Orlego Gniazda warto zapoznać się z tą książeczką.

Z. Rola „Tajemnice katedry gnieźnieńskiej”, wyd. Kurpisz, 2005, str. 232

Książka p. B. Urbańskiej to z dawna wyczekiwana pozycja na ziemi średzkiej. Wystarczy wspomnieć, że nasza dostojna jubilatka – kolegiata, obchodząca w tym roku 580 rocznicę istnienia, nie doczekała się w ciągu ostatnich 20 lat żadnego opracowania, prócz dość sztampowej, krótkiej monografii zamieszczonej w III tomie „Dziejów Środy Wielkopolskiej” i kilku artykułów w nieocenionym Średzkim Kwartalniku Kulturalnym. Jednak tak kompleksowej monografii – stwierdzamy to z wielkim smutkiem – kolegiata jeszcze nie miała. Z tym większą estymą i czytelniczym głodem zajrzeliśmy do tego opracowania. Już na pierwszy rzut oka książka robi bardzo pozytywne wrażenie przepiękną formą poligraficzną, setkami kolorowych fotografii, reprodukcjami archiwaliów i doskonałej jakości papierem. Wielokrotnie już jednak przekonaliśmy się, że nowoczesna, estetyczna szata poligraficzna nie często idzie w parze z jakością merytoryczną, a czasem jest wręcz „zasłoną dymną” przed całkowitym pustostanem w treści. Nie brakuje niestety dziś publikacji na rynku księgarskim, które sprawiają wrażenie, że zostały popełnione tylko po to by ładnie wyglądać na bibliotecznej półce i w zasadzie mogłyby być zredukowane do ozdobnego grzbietu. Nasz rozbudzony apetyt natychmiast rzucił nas w wir czytania, a z każdym kolejnym akapitem ciekawość wzrastała. Już po kilku stronach książki byliśmy przekonani, że tylko do kurtuazji i skromności autorki należy zaliczyć zdanie zawarte we wprowadzeniu: „książka nie jest łatwa w odbiorze, trochę chropowata, sporo w niej cytatów i odwołań do dokumentów”. Język książki jako narzędzie jest łatwy i zrozumiały, a przędzona tym „narzędziem” opowieść o historii kolegiaty, zdaje się czytelnikowi pasjonująca i bliska. Uczucie bliskości potęguje jeszcze umiejętne cytowanie archiwaliów, a zwłaszcza listów kolegiackich księży, w których dostrzegamy przede wszystkim troskę. Zagłębiając się w opowiadaną historię, łatwiej nam dzięki tym listom zrozumieć czasy przez które zdawała się „przepływać” nasza szacowna jubilatka. Z braku źródeł przed XIX stuleciem autorka skupiła się głównie na akcie ratowania świątyni (dość rozłożonym w czasie, ale spójnym co do formy) przez kolejnych kolegiackich proboszczów, od Teofila Wolickiego poczynając, poprzez tak zasłużonego jak Marceli Weychan, a na obecnym proboszczu Raweckim kończąc. Przez pryzmat tych XIX i XX wiecznych „ratowań” oglądamy świątynie od jej zarania, przez wszystkie rozbudowy, zmiany wnętrza, przenosiny ołtarzy, troskę o dzwony, orany i polichromie. Książka podzielona jest na dwa zasadnicze rozdziały; traktujące o historii kolegiaty i obecnym wyposażeniu, które doskonale ze sobą korespondują, uzmysławiając czytelnikowi w sposób niemalże niezauważalny, że dzisiejszy wygląd kolegiaty to przecież efekt jej dziejów, suma troski wszystkich kolegiackich proboszczów i minionych pokoleń, tych spoczywających także i na średzkim cmentarzu – nekropolii tak wspaniale opisanej we wcześniejszej publikacji autorki. Bo przecież choć kolegiata stanowiła element „wielkiego świata” parlamentaryzmu pierwszej Rzeczypospolitej, to także przez pryzmat tej naszej średzkiej społeczności, dumnej ze swej świątyni i jej 580 letniej historii, musi być postrzegana. Godnym pochwały wydaje się też rozdział „Kolegiata w sztuce” zawierający reprodukcje obrazów, wiersze i grafiki z „Kolegiatą w tle”. Choć dalej jest jeszcze aneks zawierający wybór tekstów źródłowych i bibliografia to właściwie „Kolegiata w sztuce” może stanowić ciekawe podsumowanie naszego stosunku do tego wielkiego zabytku. Kolegiata to dziś niewymierna wartość kulturowa w naszym – średzkim pejzażu. Z pewnością należała jej się monografia i tylko szczerze podziękować wypada, że p. B. Urbańskiej udało się to zrobić w tak piękny sposób.

B. Urbańska "Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej" Średzkie Towarzystwo Kulturalne, Sroda Wlkp 2008, str. 278

Książka w formie przewodnika będąca dopełnieniem wydanej w 2008 roku monumentalnej monografii o tym najzacniejszym średzkim zabytku. Na stronie 13, 14, 15 i 22 znalazły się rysunki rozwoju bryły kolegiaty mojego autorstwa, umieszczone także na stronie w temacie o kolegiacie. Książkę kończą najważniejsze daty z historii Środy oraz uaktualnienie i uzupełnienie faktografii kolegiaty oraz jej wyposażenia.

B. Urbańska "Przewodnik po Kolegiacie średzkiej", ŚTK,
Środa Wlkp 2014,
str. 102

	Nieoceniony St. Frankowski w niewielkiej książeczce zawarł zwięzły opis wszystkich sześciu drewnianych kościołów powiatu średzkiego. Wydawnictwo współtworzą fotografie Jerzego Szymańskiego.
St. Frankowski "Kościoły drewniane powiatu średzkiego", ŚTK 2020, str. 15

	Nieco obszerniejsza książeczka St. Frankowskiego z opisem ziemiańskich siedzib (tych większych i tych mniejszych) na terenie gminy Środa. Także tym razem opowieści o dworach i pałacach ilustrują zdjęcia Jerzego Szymańskiego.
St. Frankowski "Pałace i dwory w gminie Środa Wielkopolska", ŚTK 2021, str. 46

Niewielki objętościowo przewodnik, zarówno w tytule jak i na kartach podzielony na dwa odrębne opracowania, dotyczące Śremu i okolic oraz Środy i okolic. W środku bardzo uproszczona mapka regionów oraz serwis czarno-białych fotografii. W przewodniku opisano krótko najważniejsze miejsca. Nie zabrakło zbioru informacji praktycznych. Moje ulubione: „ŚRODA, ul. Kilińskiego. W sprzedaży etylina 78 i olej napędowy. Kompresorowe pompowanie opon”.

T. Pasikowski, "Śrem, Środa i okolice"
Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej
i Turystyki, Poznań 1972, str. 48

Przewodnik, niewielki objętościowo Piotra Maluśkiewicza powstał na zlecenie Wojewódzkiego Ośrodka Informacji Turystycznej, przy współudziale Urzędu Miasta i Gminy Środa Wlkp. Przewodnik podzielono na dwi części. W pierwszej znajdziemy zwięzła historię miasta i regionu oraz krótką wycieczkę po najciekawszych średzkich zabytkach. W drugiej części przedstawiono najciekawsze miejscowości regionu. Nie zabrakło mapki gminy, planu miasta i wyczerpujących informacji praktycznych.

P. Maluśkiewicz, "Środa i okolice", W.P.T Przemysław, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Poznań 1980,
str. 43

Pięknie wydana, obszerna monografia gminy Krzykosy, jednaj z pięciu współtworzących powiat średzki. Jej mocną stroną, prócz przystępnego tekstu są doskonale opracowane grafiki, mapy, tabele i dziesiątki zdjęć. Książka składa się z trzech części. W pierwszej autor omówił zarys historii oraz warunki geograficzne i środowiskowe gminy. Druga część wyczerpująco opisuje poszczególne sołectwa gminy, zaś trzecia - pozostałe miejscowości. Nie zabrakło obszernej monografii.

G. Kucharski, "Dzieje Gminy Krzykosy", Gmina Krzykosy, Krzykosy 2012, str. 335

Świetna monografia średzkiej lecznicy, wydana z okazji 100 lecia działalności. Z kart historii wyłaniają się nie tylko dzieje szpitala, ale także pejzaż zmieniającego się na przestrzeni wieków miasta. Książka okraszona została ponad 200 zdjęciami (w tym wiele ciekawych sprzed II. w. św.) i faksymiliami dokumentów. Osobny rozdział poświęcono także laureatowi nagrody nobla z fizyki, urodzonemu w średzkim szpitalu - Klausowi von Klitzing. Monografie zamyka zbiór obecnych i byłych pracowników szpitala; lekarzy, pielęgniarek i pracowników administracyjnych. W obcowaniu z monografia przydatny bywa indeks osób. Całość zamyka bibliografia.

A. Gogulski, "Szpital w Środzie Wielkopolskiej 1916-2016", Środa Wielkopolska 2016, str. 256

Kórnik to sąsiednia gmina i najbliższa okolica. O tej książce wspomnieć warto, bo jest wzorem rzetelnie, wyczerpująco i estetycznie „popełnionego” leksykonu. Autorzy, bo to praca zbiorowa przyjęli alfabetyczny układ treści. Leksykon opisuje nie tylko miejscowości i obiekty fizjograficzne z terenu gminy, ale także zagadnienia kulturalne (kultura ludowa, muzyka, muzea), historii, klimatu, przyrody i dziedzictwa kulturowego tego obszaru. Mnogość fotografii, grafik, map i wykresów dopełnia dzieła. Kaj na porządny leksykon przystało na końcu są także indeksy: topograficzny i osobowy oraz obszerna bibliografia.

pr. zbiorowa, I. Potocka (red.) "Leksykon Krajoznawczy gm. Kórnik.", wyd. Zakłady Kórnickie 2015, str. 200

	Niewielka książeczka, a w zasadzie broszurka będąca przewodnikiem po Kórniku i Rogalinie wydana przez PTTK. Nie znajdziemy w niej informacji praktycznych, a szkoda, bo z dzisiejszego punku widzenia byłyby one bardzo ciekawe.
F. Jaśkowiak, A. Dubowski "Kórnik i Rogalin". Instytut wydawniczy Kraj (PTTK), 1952, str. 16

Miejsca, ludzie i wydarzenia
	Zbiór siedmiu esejów autorstwa wybitnych krajoznawców (m.in Sobczak, Rezler) poświęconych postaci twórcy Legionów J. H. Dąbrowskiego i hymnowi narodowemu w 200 lecie Mazurka Dąbrowskiego.
praca zbiorowa „...marsz Dąbrowski”, Średzki Komitet Obchodów 200 lecia „Mazurka Dąbrowskiego”, Środa Wlkp. 1997, str 70

	Ilustrowany przegląd miejsc kultu religijnego w Wielkopolsce, przez pryzmat obiektów (38) architektonicznych i ich historii. Kolorowe fotografie, ryciny i propozycje wycieczek. Książka zawiera m.in opis Biechowa i Tulec.
S. Drajewski "Na pielgrzymkowym szlaku", wydawnictwo WBP, Poznań 1999, str 79
	Książka wydana w ramach serii „Szlakami Polskiego Millenium” stanowi cenne źródło wiedzy nt. drewnianej architektury sakralnej w Wielkopolsce. Przegląd drewnianych kościołów (każdy opatrzony opisem) poprzedza obszerna monografia całości zjawiska jakim są w naszym krajobrazie przepiękne świątynie drewniane. Bardzo wysoki poziom merytoryczny, ładne wydanie, dużo rycin.
R. Brykowski „Wielkopolskie kościoły drewniane”, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2001, str 192

	Okres kolejnego w dziejach zrywu niepodległościowego, w którym Wielkopolanie zapisali złotymi zgłoskami swą historię, odcisnął też swe piętno na „ziemi średzkiej”. Tutaj istniał jeden z większych obozów powstańczych, a w Jarosławcu podpisano słynną ugodę. Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza nr 22. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
J. Sobczak „Szlakiem Wiosny Ludów”, wydawnictwo WBP, Poznań 1998, str 92

	Opowieść Jerzego Sobczaka o losach Legionów Polskich we Włoszech, ich twórcach i legendzie. W podtytule „Wielkopolskimi śladami Józefa Wybickiego i J. H. Dąbrowskiego”. Książka wydana w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” nr 12. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
J. Sobczak „Przejdziem Wartę”, wydawnictwo WBP, Poznań 1996, str 120

	Późnym latem 1831 roku, kiedy w Królewstwie Polskim dogorywało powstanie wieszcz Adam Mickiewicz był gościem w kilku wielkoposkich dworach (min. Smiełowie, Objezierzu, i Kopaczewie). Jego perygrynacja po wielkopolskiej ziemi zawierała w sobie nutę osobistego dramatu, który wieszcz bardzo przeżywał, a którego istotą była odpowiedź na pytanie: iśc do powstania, które i tak już dogasa, czy pozostać na tej szczęśliwym, bądź co badź, kawałku polskiej ziemi i zaświadczyć piórem? Mistrz Adam wybrał to drugie, co zaowocowało min. "Redutą Ordona", ale przede wszystkim naszą narodową epopeją "Pan Tadeusz." w której pobrzmiewają echa wielkopolskiej ziemi. Książka przedstawia ślady pobytu Adama Mickiewicza w Wielkopolsce; te ważniejsze i te pomniejsze pałace, dwory i dworki, ale także ich mieszkańców, znane wielkopolskie rody Gorzeńskich, Turnów, Bojanowskich czy Skórzewskich. Książka utzrymana jest w konwencji przewodnika z zachowana topografia miejsc, zawiera wiele kolorowych fotografii, indeks osób, miejscowości oraz kalendarium życia wieszcza. Książka wznowiona w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 23 ( poprzednie wydanie nr 3) Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
P. Maluśkiewicz "Wielkopolskim Szlakiem Adama Mickiewicza" WBP, Poznań 1998, str 106

	Książka stanowi rodzaj przwodnika i opowieści o miejscach, które bawiąc w Wielkopolsce w roku 1831r odziedził wieszcz Adam. Wiele ciekawych fotografii, mapki i plany, reprinty dokumentów i wspaniałe opowieści o tej wspaniałej scenerii i czasie, które później przetransponowały się na kartach naszej narodowej epopei.
p. red. J. Borowczyk, Z. Dembek - Giallelis, E. Lijewska "Na tropach Adama Mickiewicza w Wielkopolsce", WBPiCAK, Poznań 2013, str. 216

	Przegląd miejsc upamiętniających jedyny udany w dziejach Polski zryw niepodległościowy. Spis miejscowości poprzedza krótki wstęp. Książka wydana w 85 rocznicę wybuchu powstania. Z naszego regionu opisane min. Czerlejno, Dzierżnica, Giecz, Gułtowy, Kostrzyn, Kórnik, Miłosław, Murzynowo Kościelne, Nekla, Pięczkowo, Siedlec, Zaniemyśl i oczywiście Środa Wielkopolska.
P. Anders „Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego”, wydawnictwo WBP i CAK, Poznań 2003, str 176

	Trzy częściowa praca pod redakcją Janusza Karwata jest pierwsza tak obszernym opracowaniem traktującym o wysiłku zbrojnym średzian w Powstaniu Wielkopolskim. Książka ta jest o tyle ciekawa, że zgodnie z tytułem obrazuje wysiłek ten na tle całego bagażu doświadczeń z wcześniejszych prób zerwania kajdanów, realiów życia tamtego czasu, i nastrojów społecznych. Niestety, praca, pomimo kilku istotnych zalet, o których za chwilę, nie spełniła do końca naszych oczekiwań. Opracowanie, złożone z kilkunastu esejów, z których dwa powstały jeszcze przed II Wojną Światową, sprawia nieco wrażenie chropowatości w łączeniu poszczególnych rozdziałów. Zdajemy sobie oczywiście sprawę z faktu, że takie opracowanie ma swoje prawa, ale wydaje się, że szczególnie do tekstów Rządkowskiego należało by użyć współczesnych odwołań w postaci tekstu wprowadzającego, stanowiącego klamrę pomiędzy jego świadectwem, a kolejnym już współczesnym opracowaniem dotyczącym walk poszczególnych kompanii. Poważne niedociągnięcia ma naszym zdaniem część III, w szczególności odnosząca się do opisu kwatery powstańców na średzkim cmentarzu. Historia samej kwatery i listy powstańców pozostawiają wiele do życzenia. Przykład: „Na kwaterę ekshumowano w dniu 10 czerwca 1945r pomordowanych 17 września i 20 października 1939r mieszkańców Środy i okolic”. Owszem, ale nie wszystkich przecież, bo część została pochowana na cmentarzach w rodzinnych parafiach. W kwaterze pochowano także trzy późniejsze ofiary hitlerowskiej polityki. Dziwnie (pewnie edytorskie niedopatrzenie) brzmi zdanie: „Na kwaterze powstańców spoczywają:”, po czym następuje lista 130 pochowanych wg rzędów. Zabrakło na liście pochowanego w II rzędzie (strona prawa) Wacława Refermata. Zabrakło też informacji, że pięciu z pochowanych w rzeczywistości (z różnych powodów pochowanych w kwaterze) powstańcami nie byli. Ale przede wszystkim cytowane zdanie pomija dziewięciu pierwotnie pochowanych w kwaterze powstańców. Oddajmy jednak sprawiedliwość i zapiszmy to na ogromny plus, że umieszczono informacje o powtórnie pochowanych w latach 2005-08 z adnotacjami o datach ekshumacji. Wielką sprawą są biogramy 89 powstańców, których życiorysy z pewnością warte są przypominania, bo to życiorysy boheterów i co ważniejsze bohaterów zwycięskich. Dobrze także, że na końcu znalazła się lista 673 zaangażowanych w powstanie na Ziemii Średzkiej. Podsumowując, pomimo pewnych niedopracowań, nawet tych „grubych”, to pozycja dla średzian ważna i obowiązkowa.
pr. zbiorowa "Ziemia Średzka w dobie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919", Społeczny Komitet Rodzin Powstańców Wielkopolskich w Środzie, Środa Wielkopolska 2009, str. 238

	2008 rok to rok ważnej rocznicy - wybuchu jedynego w polskich dziejach zwycięskiego powstania przeciwko zaborcy. Towarzyszące powstańcom pieśni tego okresu zebrał Sylwester Kubera, żołnierz września, żołnierz podziemia, powojenny kustosz pamięci o czasach Powstania Wielkopolskiego i jego bohaterach. Pieśni wraz z nutami i kilkoma grafikami ilustrującymi Powstanie przypomnieli Joanna i Jerzy Sobczak. Książeczka niewielka, lecz z pewnością ważny fragment naszej, wielkopolskiej histori.
S. Kubera "Pieśni Powstania Wielkopolskiego 1918-1919" w opracowaniu J i J Sobczak, Wyd. Debiuty, Poznań 2008, str. 64

	W roku 90 - tej rocznicy zwycięskiego powstania tematu podjął się takze Paweł Anders skupiając swe zainteresowanie i uwagę czytelnika głównie na przebiegu walk i szlaku poszczególnych jednostek bojowych i bohaterów zmagań. Niewielie opracowanie, w cekawym formacie ilustruje kilkadziesiąt niezbędnych do prawidłowej percepcji tych wydarzeń mapek z przebiegiem bitew. Autor doskonale kreśli także sylwetki najbardziej znanych powstańców.
P. Anders "Śladami Powstania Wielkopolskiego. 1918-1919", WBPiCAK, Poznań 2008, str. 192

	Nowa książka znakomitego poznańskiego historyka i regionalisty nosi podtytuł "Spojrzenie po 90 latach". Istotnie, jest to opracowanie ukazujące się 90 lat po tym jedynym zwycięskim polskim zrywie narodowowyzwoleńczym. Autor doskonale porusza się w temacie Powstania, kreśląc szeroką panoramę walk powstańczych, zmieniąc raz po raz optykę, od zbliżeń opisujących działania poszczególnych jednostek do planu obejmującego całość wysiłku zbrojnego Wielkopolan. Spojrzenie na samo Powstanie Wielkopolskie poprzedzone jest osiemdziesięcio stronicową epopeją walk Wielkopolan o wolną Polskę, rozpoczętych już w lutym 1793. Autor przypomina, że wbrew powszechnie przyjmowanej opini Wielkopolanie nie byli bierni w okresie zaborów, lecz chwytali za broń, kiedy tylko nadarzała się ku temu okazja. Podkreśla przy tym odmienność spojrzenia na drogi do możliwej niepodległości prezentowanego nad Wisłą od tego nad Wartą, gdzie prócz samej walki, której Wielkopolanie nie unikali, był jeszcze silny i bardzo racjonalny ruch organicznikowski, co okazało się przynieść efekt także właśnie podczas Powstania Wielkopolskiego. Z opracowania możemy także dowiedzieć się jak uzbrojeni byli sami powstańcy i jak byli ubrani, co doskonale przybliża czytelnikowi nie tylko sam akt Powstania, ale przede wszystkim jego moc sprawczą - oddanych ojczyźnie, tej większej i tej mniejszej, Wielkopolan. Ksiązkę zamykają niezbędne indeksy i obfita bibliografia i kilkadziesiąt barwnych tablic prezentujących zbrojnych powstańców autorstwa prof. Andrzeja Jeziorkowskiego.
M. Rezler "Powstanie Wielkopolskie", Rebis, Poznań 2008, str. 390 (z tablicami)

	Opowieść uznanego historyka o walkach narodowowyzwoleńczych Wielkopolan prowadzonych od 1768 do 1921 roku. Autor rozpoczyna od zdefiniowania słowa „powstanie”, a następnie przedstawia walki mieszkańców regionu od Konfederacji Barskiej, przez Insurekcję Kościuszkowską, Powstanie 1806 roku, walki z Austria z 1809 roku, Powstanie Listopadowe, Wiosnę Ludów, Powstanie Styczniowe i kończy zwycięskim powstaniem Wielkopolskim. Na zakończenie podano wybór bibliografii oraz indeks osobowy i geograficzny. Większość ze zrywów przedstawiono także z pomocą map. W środku kilkunastostronicowa kolorowa wkładka na papierze kredowym. Na końcu książki 16 kolorowych tablic prezentują szczegóły umundurowania i uzbrojenia formacji wielkopolskich.
M. Rezler, "Wielkopolanie pod bronią 1768-1921", REBIS, Poznań 2011, str. 388+17 tablic barwnych

	Swoiste dopełnienie poprzedniej pozycji. Tym razem autor sięgnął po biografię wybitnych Wielkopolan, którzy tworzyli front „Najdłuższej wojny nowoczesnej Europy”, czyli pracy organicznej przeciwstawianej pruskiej zaborczej ekspansji. W pierwszej części autor streszcza wnioski z poprzedniego opracowania, by w drugiej części szczegółowo opisać 31 wybitnych postaci życia społecznego w Poznańskiem w latach zaborów. Układ graficzny książki podobny do poprzedniej.
M. Rezler, "Nie tylko orężem. Bohaterowie wielkopolskiej drogi do niepodległości", REBIS, Poznań 2013, str. 244

	Opis 25 linii wąskotorowych w Polsce, wśród których znalazła się Średzka Kolej Dojazdowa. Kolorowe fotki, mapki, ryciny, spis wąskotorowych parowozów – pomników – wszystko poprzedzone krótkim wstępem.
M. Moczulski, B. Pokropiński, L. Kantor „Ciuchcią przez Polskę. Informator o wąskotorowych kolejach turystycznych”, WKŁ, Warszawa 2000, str 116

	Kolejny mini album Średzkiego Towarzystwa Fotograficznego, tym razem prezentujący średzką banę. Ponownie, jak miało to miejsce wypadku kolegiaty musze ponarzekać na wielkość wydawnictwa, choć oczywiście doskonale rozmumiem względy ekonomiczne przedsięwzięcia. Mam jednak nadzieję i przekonanie, że średzka wąskotorówka doczeka się kiedyś albumu fotografi z prawdziwego zdarzenia, na kredowym papierze, formatu A-4 - bo na to zasługuje! A tymczasem, na bezrybiu i ta inicjatywa ŚTF musi cieszyć. Albumik otwiera i zamyka historia kolejki w językach polskim, angielskim i niemieckim. Szkoda, że nie zamieszczono zdjęć archiwalnych. Z tych współczesnych szczegółnie naszym zdaniem rzucaja się w oczy fotografie autorstwa Norberta Malinowskiego ze stron 23, 24 i 31 oraz Krzysztofa Ratajskiego (str. 28 zd. górne, 29 i 30).
pr. zbiorowa "Średzka Kolej Powiatowa" ŚTF, Środa 2013, str. 52

	Wydany jeszcze pod auspicjami PKP folder reklamujacy ogólnie pociagi pod para w ruchu turystycznym. obok lini normalnotorowych, są i waskotorowe, w tym i nasza kolejka.
J. Baranowski "Retro...", PKP, str 31

	Turystyka postindustrialna, której część stanowi turystyka kolejowa to u nas wciąż nowość, choć szybko się rozwijająca. Do niedawna turystów i to tylko tych „zakochanych” w drogach żelaznych przyciągały tylko takie magiczne miejsca jak Chabówka, Jaworzyna czy Kościerzyna. Tymczasem śladów po chlubnej i ciekawej przeszłości transportu kolejowego w Polsce nie brakuje i szczęśliwe te społeczności lokalne, które mają do zaoferowania „dobrze” opakowany fragment takiej przeszłości. Szczęśliwe te samorządy, które w porę zrozumiały, że turystyka postindustrialna jest także towarem. Oferując doświadczanie bliskości kolei szerokim masom społecznym, które coraz częściej przemieszczają się w celach turystycznych chroni się to co nie dawno jeszcze było uważane za „złom”. Wychodząc na przeciw oczekiwaniom postindustrialnego turysty wydawnictwo Carta Blanca wydało doskonały przewodnik pt „Koleje”, w którym każdy znajdzie coś odpowiedniego dla siebie. Znalazło się tam niemalże wszystko: od skansenów kolejowych do ciekawych mostów i stacji, od zabytkowych linii wąskotorowych przez koleje drezynowe do normalnotorowych. Obiekty zostały pogrupowane głównie miejscami występowania ale dołączony spis tematyczny pozwala na szybkie odnalezienie szukanego obiektu. Przewodnik cechuje poprawny merytorycznie tekst, okraszony mapkami (szkoda, że dwukolorowe) i przydatnymi schematami. Ciekawym rozwiązaniem jest wyróżnione dla każdego obiektu kalendarium, a jak na rasowy przewodnik przystało każdy temat okraszają informacje praktyczne w rodzaju godzin dostępu do obiektu, ceny i źródła informacji. Na końcu książki znajdziemy też ciekawe zestawienia tabelaryczne. Na stronach 106-108 autorzy przedstawiają średzką waskotorówkę, która warto obejrzeć jako „jedną z nielicznych w Polsce kolejek o najdłuższym stażu trakcji parowej (99 lat)”.
J. Kurowska-Ciechańska, A. Ciechański "Koleje" wyd. Carta Blanca, Warszawa 2008, str. 272

	Pięknie wydana, bogata w kolorowe fotografie i ryciny opowieść o duchach i zjawach nawiedzających wielkopolskie dwory, pałace i zamki. Autor lekkim piórem operuje pomiędzy legendami a historią, bez dydakycznego tonu, gdzie kończy się jedno, a zaczyna drugie.
J. Sobczak „Duchy i zjawy wielkopolskie”, Zysk i s-ka, Poznań 2002, str. 254

	Autorzy w przystępny sposób opisują historię zakonu cysterskiego, życie zakonne i architekturę związaną z tymi pobożnymi braćmi. W odniesieniu do Europejskich fundacji zakonnych, powiązań filiacyjnych i wpływów klasztorów w Europie zachodniej, w szczegółach omawiają wielkopolskie fundacje zakonne, poczynając od tych najstarszych w Łeknie i Lądzie i na czterech późniejszych kończąc. Kilka tematów ogólnych (np „Duchowość i organizacja życia w zakonie”, „Architektura”) poprzedza szczegółowe monografie poszczególnych fundacji. Całość zamyka propozycja kilkudniowej wycieczki po wielkopolskiej pętli szlaku cysterskiego. Zaletą książki są szczegółowe plany założeń, mapki okolic i kilkanaście kolorowych fotografii. Książka wydana w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza nr 13. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
A. M. Wyrwa, B. Kucharski, "Szlak Cysterski w Wielkopolsce", Wyd. WBP, Poznań 1996, str. 128

Kolejna monografia, tym razem wydana przy okazji 90 lecia Zespołu Szkół Rolniczych w Środzie, który miał miejsce w 2010r. Chwalić należy autorów i pomysłodawców opracowania, bo ciagle mało tego typu książek w średzkim krajobrazie księgarskim. Dużą zaletą książki jest bardzo wiele czarno - białych fotografii dokumentujących historię szkoły, większość zrobiono w czasach wspóczesnych, choć zdarzają się też starsze. Niezrównanym ich walorem jest wartość dokumentalna wszechstronności życia szkoły. Autorzy zamieścili także indeksy wszystkich związanych z długą historią szkoły nauczycieli; osobno przedstawiony biogramy zasłużonych dyrektorów. W innym indeksie odnajdą się także absolwenci. Sporo miejsca poświęcono podsumowaniu ogromnego, przecież dorobku szkoły na niwie sportowej. Niestety, nieciekawie prezentuje się szata graficzna; choć w samym układzie raczej poprawna, to jednak fatalna w doborze barw.

pr. zbiorowa, "90 lat Szkoły Rolniczej w Środzie Wielkopolskiej. 1920-2010", Zespół Szkół Rolniczych
w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska 2010,
str. 202

Obszerna monografia wielkopolskiego ziemiaństwa. Portret zbiorowego bohatera, jednego z tych którzy ostatecznie wygrali Najdłuższą Wojnę Nowoczesnej Europy, choć sam uległ zagładzie, wraz ze światem, który współtworzył. Autor opisuje losy kilkunastu słynnych wielkopolskich rodzin szlacheckich. W meandrach genealogii pozwalają się rozeznać czytelne tablice, sporządzone przez Rafała Prinke. Opowieści okraszone zostały portretami z rodzinnych albumów i fotografiami ziemiańskich siedzib, z których nie wszystkie zachowały się do naszych czasów.

A. Kwilecki, "Wielkopolskie Rody Ziemiańskie", wyd. poznańskie, Poznań 2010,
str. 502

Ciekawa pozycja kreślaca tego spotkania sprzed ponad już stu lat: wielkiego pisarza, noblisty Henryka Sienkiewicza i literatki spod Środy Marii Radziejewskiej, która w historii zapisała się jako czwarta Maria jego życia. We wstępie autorka nakreśliła tło i przebieg zdarzeń. Druga część wypełniły listy Sienkiewicza i Radziejewskiej oraz słynne „Memorandum” Marii. Książeczkę zamyka kilka czarno-białych fotografii.

K. Kolińska-Sochaczewska, "Sienkiewicz i piękna Wielkopolanka", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973, str. 194

	Pierwsza powojenna monografia Powstania Wielkopolskiego napisana przez znanego regionalistę, wydana w 38 rocznicę powstania (1956 r.). Z powodu bardzo dużego zainteresowania publikacją i jej bardzo małego nakładu pracę szybko wznowiono. Genezę i zarys działań powstańczych sił przedstawione przez autora uzupełniają zebrane relacje uczestników zrywu.
L. Gomolec, "Powstanie Wielkopolskie 1918-1919", wyd. Sport i Turystyka, Poznań 1957, str. 80

Przewodniki bardzo nietypowe...

	Ksiażka powstała z inicjatywy poznańskich regionalistów by ułatwić wybór atrakcyjnych miejsc z pośród 1500 jakie umieszczone zostały w wydanym na początku ostatniej dekady XX wieku Słowniku Krajoznawczym Wielkopolski. Autorzy opisali w przystępny sposób te najciekawsze, najsłynniejsze i najbardziej wartościowe kulturowo obiekty znajdujące się na terenie Wielkopolski. Popularność wydawnictwa skłoniła autorów do późniejszego jego rozwoju i aktualizacji w postaci książek "123x Wielkopolska", "155x Wielkopolska" oraz "202x Wielkopolska".
P. Anders, W. Gostyński, B. Kucharski, W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, J. Sobczak „100x Wielkopolska”, wydawnictwo ABOS, Poznań 1993, str 190

	Praca zbiorowa napisana przez wybitnych regionalistów. Subiektywny wybór 123 miejsc w Wielkopolsce o znaczeniu kulturowym, przyrodniczym i historycznym. Książka opatrzona krótkim wstępem W. Łęckiego jest rozwinięciem książki z 1993 roku "100x Wielkopolska". Wśród tych 123 miejsc są takie jak: „Gród wśród topieli” - Giecz, „Dwór z alkierzami” - Koszuty, „Tumulty na sejmikach i praca organiczna” - Środa Wlkp., „Tu spoczął twórca Legionów” - Winna Góra, „Wyspa dotąd „Grunt”zwana” - Zaniemyśl.
P. Anders, W. Gostyński, B. Kucharski, W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, J. Sobczak „123x Wielkopolska”, wydawnictwo WBP, Poznań 2000, str 264

	Ponowne rozszerzenie zbioru. Z miejsc nam bliższych doszło: „Średzka Wąskotorówka”. Do grona autorów dołączył Zbigniew Szmidt.
Praca zbiorowa p.red. W. Łęckiego "155 x Wielkopolska", wydawnictwo WBP, Poznań 2000, str 264

	Miejsc ciekawych w Wielkopolsce nie przybywa (może poza kilkoma wyjątkami), ale przybywa tych ciągle na nowo odkrywanych, wspaniałych krajobrazów, zabytków, miast i wsi... Kolejne rozszerzenie znanej już serii tym razem zawiera 202 takie miejsca.
Praca zbiorowa p.red. W. Łęckiego "202 x Wielkopolska", wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2005, str. 496

	Drugie wydanie tego opracowania. Niestety, nie zaktualizowane.
Praca zbiorowa p.red. W. Łęckiego, wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2008, str. 494

	Wydawnictwo Damart dzierży od niedawna, naszym zdaniem, palmę pierwszeństwa wśród wydawnictw zajmujących się turystyką. Sztuka ta o tyle warta jest podkreślenia, że w pokonanym polu pozostały takie firmy jak PASCAL, który błyszczy na rynku dziesiątkami przeróżnych serii z cyklu „… na weekend” lub „… w trzy dni” lecz blask ten jest tylko powierzchowny, a diabeł tkwi w treści przewodników i map, które nie zawsze sa aktualne, spójne i przejrzyste. DEMART pokonał także PPWK, które startując z pozycji monopolisty stopniowo, krok po kroku tracił ją na rzecz innych podmiotów, które lepiej wiedziały jak przedstawić piękno polskiej ziemi. I nie pomogła tutaj nawet seria COPERNICUS. Naszym zdaniem DEMART wydaje dziś mapy najładniejsze graficznie, przejrzyste i co najważniejsze dokładne. Gwoździem do trumny konkurencji stała się naszym zdaniem „niezwykła” seria „Polska niezwykła”. Seria, a raczej projekt, którego efektem jest podwójna seria wydawnicza i portal internetowy „wewte”. Pierwsza seria to wydawany w twardej oprawie "Turystyczny atlas samochodowy podzielony na regiony. Seria druga to precyzyjniejszy podział na przewodniki wg województw. Obydwie serie to w zasadzie krajoznawczy ideał wydawniczy. Szczególnie seria „województwa”, która zawiera wszystko co tylko potrzebne turyście: najdokładniejsze, estetyczne mapy, przepiękne fotografie, szczegóły dojazdów (plany), plany miast, transparentny system prezentacji, ogromna baza informacji, poprawny merytorycznie tekst, indeks, baza noclegowa i gastronomiczna i wiele innych cech którymi DEMART wyznaczył naszym zdaniem nowy standard w kartografii i przewodnikach turystycznych. Póki co prezentujemy atlas samochodowy „Wielkopolska”.
"Wielkopolska. Polska niezwykła" Turystyczny atlas samochodowy. DEMART 1:250000

	Doskonały przewodnik, będący uzupełnieniem, a w zasadzie uszczegółowieniem atlasu "Wielkopolska". Kilkadziesiat nowych zdjęć, wiecej informacji o poszczególnych miejscach i znacznie więcej samych miejsc, harmonogram imprez cyklicznych, kuchnia regionalna, baza noclegowa, szlaki turystyczne, przydatne adresy, dokładne plany miast a nade wszystko zachowana rzetelność i regionalny zmysł. Obydwa województwa podzielone zostały wg map w skali 1:300000. Oto wszystko czego potrzebuje turysta w jednej książce.
"Wielkopolska i Lubuskie" seria "Polska niezwykła. Województwa" przewodnik, DEMART

Pamiętniki, dzienniki, wywiady...
	Przepiękna opowieść o Środzie i okolicach widzianych oczyma włościanki, pod koniec XIX wieku, wśród dojmująco opisywanych spraw codziennych przewija się wielka historia Wielkopolski i Wielkopolan pod zaborami; walki z germanizacją i patriotycznego wychowania.
J. Fedorowicz, J. Konopińska „Marianna i róże”, Medix Plus, Poznań 1995, str 334

	Rozmowy autora z Ryszardem Chaberskim, o. Janem Górą, Stefanem Jurgą, Włodzimierzem Łęckim, Alojzym Andrzejem Łuczakiem, Krystyną Łybacką i Kazimierzem Obuchowskim. W podtytule tej książki, jej autor napisał „rozmowy prawie o wszystkim”. Istotnie autor, w wywiadach z tymi siedmioma postaciami życia kulturalnego, naukowego, społecznego i gospodarczego porusza wiele tematów, które oscylują jednak głównie wokół pracy zawodowej rozmówców, pracy, która można by dziś nazwać praca organiczną.
W. Braniecki, „Idea i upór”, WBP i Garamond, Poznań 2001, str. 166

Historia od podstaw...
	Jedyne tego rodzaju opracowanie obejmujące kompleksowy opis dziejów miasta i okolic od najstarszych śladów bytności człowieka do końca lat 80-tych. Prócz zwartego tekstu przygotowanego przez kilku autorów, w pracy znajduje się kilka opracowań monograficznych: „Sejmiki średzkie”, „Dzieje i znaczenie cukrowni dla regionu”, „Zabytki sztuki w Środzie i okolicy”, „Sztuka ludowa i folklor w regionie średzkim”, „Pomniki i tablice pamięci narodowej”. Trzytomowe dzieło ogólnie na dość wysokim poziomie merytorycznym, nie pozbawione jednak błędów. Niestety trudności wydawnicze na przełomie lat 80-tych i 90-tych przyczyniły się do fatalnej oprawy wydawniczej (niskiej jakości papier, słaby druk, niejednorodność kolorów, fatalna jakość czarno-białych fotografii). Do tekstu dołączono kompleksową bibliografię.
Praca zbiorowa p.r. Stanisława Nawrockiego „Dzieje Środy Wielkopolskiej” , Urząd Miasta i Gminy w Środzie Wlkp., Środa Wlkp. 1990, t 1-3

	Trzeba było czekać 30 lat nim na średzkim rynku pojawi się nowe opracowanie dotyczące historii ziemi średzkiej. Dotychczas, tak naprawdę jedynym całościowym opracowaniem była trzy tomowa praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Nawrockiego , wydana w 1989 roku. „Dzieje Środy Wielkopolskiej”. Tamto opracowanie, choć dość monumentalne i wyczerpujące temat historii miasta i okolic w wielu aspektach nie ustrzegło się jednak kilku błędów. Momentami dość chaotyczne, ale przede wszystkim marne poligraficznie i edycyjnie. Wad tamtego opracowania pozbawione jest dzieło Gogulskiego. To jest już naprawdę nowoczesna poligrafia i świetna edycja: wplecione w tekst doskonałe grafiki, zdjęcia, mapy, plany i tabele. Pierwsza część obejmuje historię miasta, a następnie wielu miejscowości ziemi średzkiej. Jest także historia organizacji kościelnej na ziemi średzkiej, stanowiącego w średniowieczu nieodłączną cześć historii miasta i okolic. Druga cześć to opis ważniejszych wydarzeń i zjawisk od XV wieku do czasów rozbiorów. Jest więc tutaj mini monografia sejmików średzkich i opis konfliktów zbrojnych toczących się na ziemi średzkiej. Trzecia część obejmuje opis podziałów administracyjnych, w których funkcjonowało miasto, kasztelanii, starostw do czasu utworzenia powiatu. Tom pierwszy zamyka ta właśnie historyczna cezura. Na końcu autor zamieścił obszerną bibliografię i indeks nazwisk. Przydałby się także indeks geograficzny. Czekamy na kolejne tomy! Jest i łyżka dziegciu. Nie ustrzegł się p. Gogulski kilku błędów, z których najboleśniejszy dla mnie (bo pisałem o tym artykuł w ŚKK) jest totalny misz-masz topograficzny w opisie hydronimów Środy, a w szczególności naszej najważniejszej rzeki: Moskawy. Przykro czytać jak najpierw następuje współczesny opis Moskawy, by za chwilę został przytoczony opis z Kozierowskiego, który przecież opisywał zupełnie inną rzekę…
A. Gogulski "Dzieje powiatu i Ziemi średzkiej. cz 1. Zanim wytyczono granice powiatu", Spółdzielnia socjalna CIT w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska 2018, str. 278

	Bardzo obszerna opowieść o kolejnym okresie dziejów ziemi średzkiej, kontynuacja tomu I, wydanego dwa lata wcześniej. Obejmuje czas zaborów i okres dwudziestolecia międzywojennego. Ogrom pracy kwerendalnej, jaką autor włożył w dzieło, każe nisko schylić głowę. Na wiele spraw dotyczących tego okresu rzucił światło, które wydobyło je z mroków historii, wpisując się w szerszy kontekst spraw lokalnych, regionalnych, a nawet ogólnokrajowych (chociażby kwestie udziału średzian w powstaniach narodowych). Wartością dodaną publikacji jest mnogość grafik uzupełniających tekst główny, poszerzających perspektywę odbioru i pomagających zrozumieć bieg historii. Wreszcie, w wymiarze merytorycznym p. Gogulski prezentuje poważne, nowoczesne spojrzenie na historię, procesy społeczne i mechanizmy dziejowe, wystrzegając się ahistoryzmu, metahistorii i patosu. Autor wnika w szczegóły, mozolnie budując obraz pruskiej administracji, stosunków społecznych i demografii. Tekst uzupełniają tabele, wykresy, mapy i biogramy. Kolejna solidna porcja wiedzy w doskonałym opakowaniu.
A. Gogulski, „Dzieje powiatu i ziemi średzkiej, cz. II. Od pruskiej landratury do powiatu niepodległej”. Starostwo Powiatowe w Środzie Wielkopolskiej, 2020, str. 592

	Dokładna data lokacji Środy Wielkopolskiej pozostaje nieznana. Zbyszko Górczak bardzo ciekawie opisuje prawie 50 lokacji w Wielkopolsce dokonanych do roku 1314, w tym na kilku stronach lokacje Środy. Nie zabrakło również Giecza. Rozprawę uzupełniają rysunki i czarno-białe fotografie.
Z. Górczak, "Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314r)", WBP, Poznań 2002, str. 208

	Kolejna wspaniale wydana pozycja autorstwa p. Bożenny Urbańskiej - historia chóru średzkiej kolegiaty liczącego już 125 lat. Wartość merytoryczna, tradycyjnie już tego autorstwa, bardzo wysoka i nawiązująca do wspaniałego wydania "Cmentarza średzkiego" równie piękna forma poligraficzna. Wiele czarno-białych zdjęć.
B. Urbańska, "Radość śpiewania w 125 lecie chóru kościelnego pw św. Cecyli w Środzie Wlkp.", ŚTK, Środa Wlkp 2005, str. 175

	Książka znakomitego archeologa i dydaktyka nosi podtytuł: "odkrycia - hipotezy - interpretacje" i wokół tego schematu została skonstruowana. Organizacyjnie podzielona jest na 15 rozdziałów z których każdy dzieli się na kilka - klikanaście podrozdziałów. Dodatkowo zawiera obszerną bibliografię i nieodzowny już w takich pozycjach indeks nazw geograficznych i miejscowych. Autor dość żwawym językiem opisuje stan naszej dzisiejszej wiedzy dotyczącej początków naszej państwowości, koncentrując się wokół programu badań milenijnych z lat 60-tych i interpretacji jego odkryć oraz tych najnowszych, wznawianych od początku lat 90-tych z okazji tysiąclecia Zjazdu Gnieźnieńskiego czy chociażby budowy gazociągu jamałskiego. Jeden z podrozdziałów rozdziału jedenastego (rdz. "Grody niezwykłe", prdz. "Niesfinalizowana wielka inwestycja") opowiada o Gieczu. Mocną stroną książki w warstwie merytorycznej są również dziesiątki czarno-białych rycin i zdjęć oraz wkładka z kilkudziesięcioma fotkami kolorowymi.
A. Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2006, str. 448

	Doskonale wydany, dobrze napisany, choć być może nie łatwym w odbiorze naukowym językiem (no może, popularno - naukowym...) zbiór monograficznych opisów sześciu romańskich kościołów z terenu Wielkopolski: Giecza, Kościelca Kolskiego, Kazimierza Biskupiego, Lubinia i Starego Miasta. Każdemu z obiektów autor "podarował" kilkadziesiąt stron, na których zawarł wyczerpujące opisy obiektów, ich historię, aktualny stan wiedzy oraz stan i historię badań nad każdym z nich. Każdy z głównych rozdziałów autor podkreślił krótkim podsumowaniem i wnioskami. Całości dopełnia obszerna bibliografia. Jeśli chodzi o kościół pw. NMP i św. Mikołaja to w książce znajdziemy komplet naistotniejszych i najciekawszych informacji nie tylko na temat kościoła: opis budowli istniejącej i jej poprzedniczki, krótką kwerendę źródeł na temat Giecza, historię badań archeologicznych od 1951 do 2000r oraz szeroki kontekst badań i obecny stan wiedzy o całym gieckim kompleksie osadniczym.
A. Różański, "Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, str. 375 + 16 str. kolorowa wkładka

	Przez ponad trzy stulecia Środa była miejscem obrad sejmiku ziemskiego szlachty wielkopolskiej, czyli województw kaliskiego i poznańskiego. Dziś często zapomina się, że choć w I Rzeczypospolitej zbierało się ok. siedemdziesięciu sejmików, to właśnie średzki dla Wielkopolski, obok małopolskiego był jednym z najważniejszych. Szkoda, że literatura dotycząca tego zagadnienia jest ciągle dość uboga. Cieszy więc każde opracowanie, nawet jeśli jest to praca naukowa. Książka Michała Zwierzykowskiego składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza to charakterystyka zjawiska jakim były sejmiki szlacheckie i idei sejmikowania. Autor omawia kolejno zakres, organizację sejmiku i jego funkcjonowanie oraz zakres jego terytorium na przestrzeni lat zawężonych w tytule. Ciekawie wygląda bogata parada postaci funkcyjnych od marszałka, na poborcach kończąc. Autor porusza także kwestie związane z legislacją i tradycją oraz wzajemnym przenikaniem się jednego i drugiego na przestrzeni wieków. Zakończeniem tej części jest opis przebiegu obrad; ich rytuał i koloryt. Część druga to chronologicznie przedstawione dzieje polityczne samorządu szlacheckiego. Jak zwykle w takich publikacjach autor zawarł bogaty zbiór bibliograficzny. Końcowa część zawiera 12 szczegółówych Aneksów zawierających tablice posłów, marszałków, deputatów, komisarzy i innych osób funkcyjnych sejmiku, które zapisały się w jego annałach. Dzieło zamykają indeksy: osobowy i geograficzny. Książka nie jest łatwa, bo jakby nie było to praca naukowa, nie rzadko analizująca niuanse. Z drugiej jednak strony praca Zwierzykowskiego to prawdziwa kopalnia wiedzy o średzkich sejmikach.
M. Zwierzykowski "Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696-1732", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, str. 445

	Autor poświęcił zbiór prof. Włodzimierzowi Dworzaczkowi, wybitnemu poznańskiemu historykowi i genealogowi i heraldykowi, który w latach pięćdziesiątych XX wieku opracował i wydał Akta Sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego z lat 1572-1632. W obecnym tomie znalazło miejsce 729 tekstów sejmikowych z lat 1696-1732, będących efektem 209 zgromadzeń szlachty obydwu województw odbywanych przede wszystkim w Środzie. Na zbiór przedstawiony chronologicznie do odbywanych sejmików składają się: lauda, instrukcje królewskie, prymasowskie, marszałkowskie i inne oraz korespondencja osób funkcyjnych i szlachty sejmikowej. Dopełnieniem tego opasłego tomu jest, wydana dwa lata później, monografia "Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696-1732"
M. Zwierzykowski "Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696-1732", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, str. 1201

	Zbiór opracowań poświeconych dotychczasowym badaniom dziejów parlamentaryzmu Rzeczypospolitej szlacheckiej od XVI do XVIII wieku. Skatalogowano niemal 3 tys. publikacji i jest to pierwsze tego typu zestawienie. Książka może stanowić uzupełnienie do publikacji Zwierzykowskiego oraz "Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696-1732" oraz "Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696-1732".
R. Kołodziej, M. Zwierzykowski "Bibliografia Parlamentaryzmu Rzeczypospolitej Szlacheckiej", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012, str. 210

	Dość opasłe dzieło poświęcone zwyczajom życia sejmikowego w Wielkopolsce w ciągu zaledwie sześciu lat pomiędzy 1780 i 1786 rokiem. Sejmikowanie w Wielkopolsce, Ziem: Wieluńskiej i Sieradzkiej przedstawiono na tle ogólnej sytuacji Rzeczypospolitej tego okresu. Niestety monografia, choć źródłowa, stała by się przystępniejsza gdyby tekst, choć od czasu do czasu, przerwany został objaśniająca grafiką czy porządkującą tabelą. Tych ostatnich jak na lekarstwo.
W. Filipczak, "Życie Sejmikowe w Prowincji Poznańskiej w latach 1780-1786", wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, str. 676

	Historia Wielkopolski, małej ojczyzny i kolebki państwowości opisana wyczerpująco i przystępnie, co gwarantuje nazwisko autora, znanego historyka. Całość podzielona na 29 rozdziałów ujętych w klamry kilku okresów dziejowych. Jak przystało na najwyższej klasy historyka wizja dziejów podparta została szczegółowym spisem podstawowej literatury oraz ułatwiającymi orientację indeksami osobowym i geograficznym. Choć książka zawiera aż 267 ilustracji, to poważna wadą jest to, ze wszystkie są czarno – białe. Środa Wielkopolska wymieniona jest w kontekście rajdu krzyżackiego podczas wojny z zakonem, uznanej szkoły kolegiackiej, gen. Dąbrowskiego, Powstania Wielkopolskiego, cukrowni średzkiej, wybuchu II wojny światowej i oczywiście sejmików.
J. Topolski "Wielkopolska poprzez wieki", Wyd. Poznańskie, Poznań 1999, str. 472

	Bogata faktograficznie monografia wielkopolskiej edukacji od czasów najdawniejszych, czyli od szkół katedralnych i kolegiackich do pensji dla dziewcząt w epoce przedrozbiorowej. Książkę zamyka serwis czarno-białych ilustracji, bogata bibliografia i indeks osobowy. Niestety, brakuje indeksu geograficznego.
D. Żołądź-Strzelczyk "Szkoły w Wielkopolsce od średniowiecznych początków do reform komisji edukacji narodowej", wyd. poznańskie, Poznań 2010, str. 324

Albumy
	Przepięknie wydany, jedyny w swoim rodzaju album – zbiór pocztówek ze Środą i okolicami. Bardzo wysoka jakość reprodukcji – papier kredowy, piękne ozdobniki to tylko niektóre elementy tego wydawnictwa. Zbiór pocztówek poprzedzony jest krótkim esejem na temat ich historii.
M. Pajchrowska (red) „Środa i powiat średzki na dawnych pocztówkach”, wydawnictwo Wojan, Środa Wlkp. 2004, str 128

	Zbiór pięknych grafik węglem autorstwa Ryszarda Kurnatowskiego przedstawiających Środę i okolicę. Wartość publikacji zaniża trochę oprawa.
R. J. Kurnatowski „Środa Wlkp. węglem. Zabytki, architektura, okolice.” Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Środa Wielkopolska, Środa Wielkopolska 1995, 22 grafiki formatu A4

	Ciekawie wydany zbiór zdjęć przedstawiających Środę i inne miejsca powiatu sprzed lat i dzisiaj. Historia miesza się z teraźniejszością... łza kręci się w oku.
Opracowanie B. Urbańska, M. Krzysztofiak „Powiat średzki na dawnej i współczesnej fotografii”, ŚTK, Środa Wielkopolska 1999

	Album niedawno wydany przysporzył nam - bibliofilom z wyboru i średzianom z miłości i urodzenia niemało kłopotu. Skonfudowani zatem jesteśmy co do tego czy najpierw chwalić czy ganić. Wybieramy jednak to drugie. Zapowiadany i spodziewany już od pewnego czasu na średzkim rynku album jest w pewnym sensie... nie przemyślany. Rzucają nam się w oczy dwa poważne uchybienia co do formy. Po pierwsze szkoda, że redakcja przyjęła różne techniki : czarno-białą i kolor. Zdecydowanie bardziej, naszym rzecz jasna subiektywnym zdaniem, bronią się tutaj jednak fotki czarno-białe, które półcieniami doskonale podkreślają klimat fotografowanego obiektu - a jest to przecież wnętrze mrocznego gotyku! Pomieszanie tych dwóch konwencji, tak mocno rzucające się w oczy tworzy trochę wrażenie przypadkowości i czegoś co nazwalibyśmy nadmierną "slajdowością". Po drugie wielkość samych zdjęć jest zdecydowanie niewystarczającą jak na tak ważną formę książki jaką jest album. Brakuje nam trochę we wstępie wyjaśnień co do rzeczonego dualizmu formy zdjęć i przyjętej koncepcji. A teraz najważniejsze. Ogromnie cieszymy się, że taki album został wydany i że stało się to wreszcie - ze szczególnym naciskiem na to ostatnie słowo - bo kolegiata średzka z pewnością na to zasługuje. I pomimo słów krytyki chylimy czoła przed autorami albumu. Na koniec jeszcze nasze subiektywne wybory z albumu: Fotografia ze str. 31 autorstwa Moniki Pogorzelec. Brawo za to niby naturalne (bo przecież w wiekszości tak oglądamy te wspaniałe płaskorzeżby) a jednak w pewnym sensie odkrywcze i odważne, jak na obiektyw aparatu, spojrzenie. I do tego jeszcze to "grające" półcieniami tło ściany. Fotografia ze str. 62 autorstwa Grzegorza Kozłowskiego. Kaplica Gostomskich, tryskająca renesansową odmiennością od reszty kościoła robi z tej perspektywy wrażenie "zaproszenia". Fotografia ze str. 69 autorstwa ponownie Moniki Pogorzelec. Świetne połączenie ogromnego w konwencji Chrystusa barokowego, z obrazu w tle, z istotnie zafrasowaną głową ludowego Chrystusa frasobliwego na pierwszym planie.
"Kolegiata. fotografie" Średzkie Towarzystwo fotograficzne. Środa Wlkp 2009, str. 77

	To właściwie podręcznik do historii stron ojczystych, napisany odważnym, prostym językiem, nie pozbawionym elementów historycznego dyskursu. To co jednak najbardziej rzuca się w oczy to przepiękne fotografie i ryciny ilustrujące poszczególne wydarzenia, opatrzone swoistymi podpisami uzupełniającymi tekst. Całość przepięknie wydana. Kilka zdań poświęconych jest roli sejmików generalnych w Środzie.
S. Bratkowski „Najkrótsza historia Wielkopolski”, W Drodze, Poznań, str. 396

	Wspaniale wydany album niepowtarzalnych i historycznie nieocenionych rysunków podróżnika, malarza, kompozytora, wielkiego patrioty Napoleona Ordy, które wykonał podczas eskapady po Wielkopolsce w latach 1878-79. W teczce wydano tylko część orginalnego "Albumu widoków", zawierającą 23 widoki. Z orginału, wydanego w 1880 roku usunięto min widoki Prus Zachodnich. Z nam najbliższych są min. pałac w Miłosławiu, zamek w Kórniku i widok średzkiej Kolegiaty.
N. Orda "Album widoków przedstawiający miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego zrysowane z natury przez Napoleona Ordę", WBPiCAK, Poznań 2004

	Wspaniale wydany album przepięknych fotografii zatrzymujących ulotne chwile niezmiennie pięknej wielkopolskiej przyrody. Spore objętościowo dzieło podzielone zostało tematycznie na kilkanaście rozdziałów, w których fotografie poprzedzone zostały krótkimi tekstami opisującymi dane zagadnienie. Prócz wspaniałych zdjęć (autorstwa 32 autorów i instytucji) książka „ubrana” została w adekwatnie do tematu piękną szatę graficzną. Z wielką przyjemnością wraca się umysłem, wzrokiem i duszą do tych zaklętych w karty papieru krajobrazów, do tych stron…
"Przyroda Wielkopolski", pod red. Włodzimierza Łęckiego, WBPiCAK,Poznań 2007, str. 373

	Wielkopolska był ongiś zagłębiem wiatracznym - takie stwierdzenie spotkać można dziś we wszystkich (bardzo niestety nielicznych) opracowaniach dotyczących tej problematyki. Stanowiły niemalże podstawę gospodarki naszej rolniczej płaskiej krainy. Początkowo koźlaki, a później paltraki i importowane "holendry" stanowiły prawdziwe dzieła myśli inżynierskiej, także i dziś wprawiające w zadziwienie. Niestety nie potrafimy jako naród dbać o własne dziedzidztwo, co dotyka także te wspaniałe urządzenia wietrzne. Jeszcze w latach 70-tych było ich sporo, choć w większości już nie pracowały. Później z roku na rok umierały w opuszczeniu, niszczały nie konserwowane, niepotrzebne i zapomniane. Można by rzec - wiatraki zrobiły swoje, wiatraki mogą odejść. Dziś jest ich już niewiele, kilkadziesiąt w całej Wielkopolsce, niektóre prawnie chronione w skansenach, inne dalej skazane na powolną śmierć i akty wandalizmu. Jak trafić do samorządowców by zrozumieli, że wiatraki to także część kultury i wartość w krajobrazie, a więc w konsekwencji potencjalny turystyczny produkt? Jarosław Jankowski wydał album w większości odnoszący się do wiatraków okolic Leszna, Rydzyny i Osiecznej. Album ma niestety kilka niedociągnięć. Po pierwsze mylący tytuł, bo Leszno, Rydzyna i Osieczna to nie cała Wielkopolska i brakuje zdjęć wiatraków z innych regionów, ot choćby wiatraków ze skansenów: słynnego Rogierówka czy Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach. Po drugie brakuje pewnej systematyki: mapy z obszarami występowania wiatraków czy choćby tymi które omówiono w książce. Wreszcie całkowicie niezrozumiałe wydają się rysunki, żywcem przeniesione z innej publikacji, wśród których brakuje chociażby paltraka, a opisy nie zostały przetłumaczone. Niemniej, każde takie wydawnictwo cieszy, ot choćby i ze względu na wspaniałe fotografie tych dostojnych budowli.
J. Jankowski "Wiatraki Wielkopolski", wyd. Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne, Leszno 2006, str. 118

Jakżesz cudownie przyjmuje się takie publikacje. Sentyment minionych lat i krajobrazów, które odeszły, choć zatrzymano je w kadrach, przepiękna poligrafia, doskonale podręczny format - słowem, aż chce się czytać, przeglądać i wracać do niej. 168 fotografii (wiele, choć starych to jednak doskonałej jakości), mapek, grafik i reprodukcji; od czasów przedwojennych do współczesności. Książeczkę - albumik wydano z okazji jubileuszu 600 lecia lokacji Książa obchodzonego umownie w 2010r. Warto przysiąść i prześledzić historię tego urokliwego miasteczka i regionu, pisaną fotografiami ostatnich 100 lat. Wrażenia niezapomniane!

K. Budzyń "Książ Wielkopolski. Miasto i okolica na dawnych pocztówkach i fotografiach", Krzysztof Budzyń P.H. Bin-Com, Książ Wielkopolski - Binkowo - Śrem 2011,
str. 168

Seria albumów pod wspólnym tytułem "Cuda Polski", opisujących różne części Polski ukazała się w okresie międzywojennym i oparta była na podobnym projekcie francuskim. Obecnie wydawnictwo LTW wydało reprint tego dzieła. Album "Wielkopolska" podzielony został geograficznie na kilka części, z których każda opisuje dany region. Całość uzupełniają czarno - białe fotografie, robiące wrażenie po niemal 90 latach i olbrzymich zmianach jakie zaszły w krajobrazie Wielkopolski. Szczególnie sielsko wygląda np. fotografia otoczonego drewnianym płotkiem kościoła pw. św. Jana Jerozolimskiego na poznańskiej Malcie. Kościółek sprawia wrażenie osadzonego w sielskim krajobrazie wsi, co znacznie kontrastuje z jego współczesnym otoczeniem. Pozycja dla miłośników Wielkopolski i jej krajobrazów.

J. Smoleński "Wielkopolska. Cuda Polski", wyd. Polskie, Poznań 1930, reprint wyd. LTW, Dziekanów Leśny, str. 160

Leksykony
	Jedyny w swoim rodzaju zbiór informacji o dworach i pałacach w Wielkopolsce. Bardzo wysoki poziom merytoryczny i wydawniczy. Autorzy zarzekają się, że jest to kompletny zbiór, ja nie znalazłem np. Ulejna.
M. Libicki, P. Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce", Rebis, Poznań 2003, str. 504

	Reprint słynnego albumu Leona Durczykiewicza, wydanego w Czempiniu w 1912 r. Album zawiera opisy i czarno – białe zdjęcia 222 dworów, dworków, pałaców i zamków - siedzib ziemiańskich, takich jakim zobaczył je obiektyw autora w początkach XXw. Motywacje Durczykiewicza do objazdu po majątkach ziemskich i fotografowania siedzib ziemiańskich znajdujemy we wstępie kreślonym piórem autora: „Ponieważ, o ile wiem, nie mamy dotąd osobnego dzieła, któryby zawierało podobizny pamiątek naszych, przeto powziołem zamiar zebrać i wydać fotografie dworów polskich”. Jak zauważa autor, dwory i dworki szlacheckie – „pamiątki nasze”, „Świadki dawnej świetności” zagrożone są coraz częściej przebudową i stawianiem nowych siedzib. Nie znał imć Durczykiewicz przyszłości, podobnie jak introligator ze słynnej piosenki „Cieszyńska” Jaromira Nohavicy i nie wiedział co czeka owe „pamiątki nasze”. Obydwie światowe wojny i powojenna kolektywizacja sprawiły, że dzięki ogromowi jego pracy wiele z tych obiektów zachowanych zostało już tylko na kartkach jego albumu. Reprint na doskonałym papierze, w twardej wieloobiektowej (płótno + wklejka) oprawie.
L. Durczykiewicz, "Dwory Polskie w Wielkim Księstwie Poznańskim" reprint Volumina, Szczecin 2012, str. 168

	Album, prócz swych ogromnych walorów estetycznych i swej wspaniałej fotograficznej formy jest również formą podstawowej informacji o wszystkich 230 kościołach drewnianych występujących obecnie na terenie Wielkopolski. Krótki opis każego z kościołów to właściwie skromny dodatek do wspaniałych fotografii tych budowli, wykonych także min przez autora. Wnętrza kilku kościołów (min w Mącznikach) przedstawiono na fotografiach archiwalnych. Niektóre opisy kościołów zostały także zaopatrzone w plan. Całość formatu nieznacznie większego od A4 sprawia imponujące wrażenie.
koncepcja P. Maluśkiewicz "Drewniane kościoły w Wielkopolsce", WBPiCAK, Poznań 2004, str 304

	Album, choć nie stanowi całości w ramach serii wydawniczej z wydanym wcześniej albumem pt "Drewniane kościoły Wielkopolski", to jednak ma z nim wiele wspólnego. Głównym łącznikiem jest jednak, przede wszystkim, osoba autora Piotra Maluśkiewicza, wybitnego krajoznawcy, autora licznych opracowań i przewodników. Niniejszy album, bedący w istocie katalogiem barokowych kościołów występujących na terenie Wielkopolski jest więc swoistym kolejnym tomem wspaniałego przewodnika po obiektach sakralnych Wielkopolski. Podobnie jak album o drewnianych kościołach także i ten stanowi doskonałą jakość edytorsko-poligraficzną i tradycyjnie wysoki poziom merytoryczny gwarantowany piórem autora. Znacznie korzystniej prezentują się tutaj kolorowe fotografie. Niestety, powiat średzki nie jest zbyt bogaty w kościoły barokowe, a jedynym reprezentantem jest tutaj kościół Michała Archanioła w Winnej Górze. Jednak z terenu ziemi średzkiej opisane zostały Iwno i Siedlec.
koncepcja P. Maluśkiewicz "Barokowe kościoły Wielkopolski", WBPiCAK, Poznań 2006, str. 359

	Pozostajemy w kręgu baroku z terenu Wielkopolski, a także w serii wspaniałych albumów monograficznych poświęconych wielkopolskiej architekturze. Tym razem to pozycja M. Strzałko zawierająca opisy i fotografie 87 obiektów: pałaców, dworów, dworków i ... ruin barokowych, które spotkać możemy na wielkopolskich ścieżkach. Tradycyjnie przepięknie wydany album - monografia podzielony został na dwie zasadnicze części: główną i dodatek. W pierwszej z nich przedstawiono 71 dworów i pałaców zbudowanych w stylu barokowym, które przetrwały do naszych czasów w różnym stanie, ale ich zasadnicze cechy stylu pozostały niezmienne. Dodatek zawiera dużo skromniejszy w opis i fotografię zbiór 16 obiektów, które na przestrzeni dziejów podlegały mniej lub bardziej licznym przebudowom niwelującym ich cechy stylowe. Siłą książki są krótkie, acz wyczerpujące, merytoryczne opisy poszczególnych obiektów okraszone wspaniałymi fotografiami o przeróżnej wielkości (aż do zajmujących podwójną stronę). Dodatkowo, większa część obiektów została przypomniana na reprodukcjach fotografii pochodzących z wydanego przez Leona Durczykiewicza w 1912r. w Poznaniu albumie pt."Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem". Część obiektów przedstawiono również w formie planu, a opisy opatrzono wizerunkami herbów szlacheckich stosownie do historii danego obiektu. Klamrą spinającą serię poświęconą obiektom zabytkowej architektury Wielkopolskiej jest mapka wielkopolski ilustrująca lokalizację obiektów przedstawionych w książce. Warto również zaznaczyć sposób przedstawienia spisu treści, który dla łatwiejszego zorientowania się w zawartości książki wyposażony został w fotografię każdego omówionego obiektu.
koncepcja M. Strzałko "Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce", WBPiCAK, Poznań 2006, str. 351

	Wspaniale wydany, dwujęzyczny album, poświecony zachowanym Wielkopolskim zamkom. Są wśród nich min zamki w Kórniku i Pyzdrach. "Językiem" książki są przede wszystkim przepięknej urody zdjęcia, opatrzone jednak obszernymi opisami. Zamki ukazane są zarówno współcześnie jak i na fotografiach sprzed kilkudziesięciu lat lub nawet - rycinach z minionych wieków.
koncepcja M. Strzałko, „Wielkopolskie zamki” WBPiCAK, Poznań 2006, str. 112

	To również album, choć w wymiarze merytorycznym bardziej leksykon, tworzący wraz z poprzednimi spójną całość. W książce przedstawiono z pomoca opisów i przepięknych fotografii 51 obiektów architektonicznych, z których 28 nadal pełni swe pierwotne funkcje. Przy okazji dowiadujemy się kilka istotnych informacji o 25 zakonach, ich regułach i życiu zakonnym, które tło swej egzystencji znalazły w murach klasztornych. Jak zwykle bardzo staranna jest również oprawa graficzna.
koncepcja P. Maluśkiewicz, "Zabytkowe klasztory w Wielkopolsce", wyd. WBPiCAK, Poznań 2006, str. 320

	Album prezentujący tym razem perełki gotyckiej architektury - świątynie. Tym bardziej interesujacy dla średzian, ze jest tam i nasza wspaniała kolegiata. W książce, zbliżonej koncepcyjnie do powyższych opisano 117 obiektów (wszystkie) z terenu województwa wielkopolskiego. Większość to obiekty zbudowane i zachowane w stylu, kilka jednak to budowle romańskie przebudowane z duchem czasu oraz gotyckie, które uległy przebudowom na przestrzeni wieków. Z naszego regionu, prócz kolegiaty jest Krerowo, Nowe Miasto i Dębno.
koncepcja P. Maluśkiewicz "Gotyckie kościoły w Wielkopolsce" wyd. WBPiCAK, Poznań 2008, str. 304

	Kolejna publikacja albumowa z serii o wielkopolskich zabytkach, tym razem gotyk ale zawarty w budowlach rezedencjonalnych. Zachowało się ich równo 70 a najbardziej znanym, nie tylko w Wielkopolsce jest z pewnością Zamek Kórnicki przebudowany w stylu neogotyku angielskiego. Z naszego regionu jest także dwór Szczanieckich w Boguszynie i wspaniały zameczek myśliwski w Bugaju k. Miłosławia.
koncepcja M. Strzałko "Neogotyckie rezydencje w Wielkopolsce" wyd. WBPiCAK, Poznań 2008, str. 304

	Kolejna oczekiwana pozycja monograficzna, porządkująca przegląd zabytków z terenu Wielkopolski wg. epok i stylów architektonicznych. Tym razem autorzy, pod redakcją nieocenionej Marii Strzałko sięgnęli po klasycyzm ograniczając go do obiektów mieszkalnych. Duża ilość zachowanych obiektów klasycystycznych na terenie historycznej Wielkopolski zmusiła autorów do zawężenia wyboru tylko do obiektów znajdujących się w granicach współczesnego województwa wielkopolskiego. Dodatkowo ograniczono się do subiektywnego wyboru 54 spośród ponad 200 zachowanych obiektów. Jak zwykle o albumowych charakterze tej monografii przypominają przepiękne zdjęcia niekiedy zajmujące pełne dwie strony dużego formatu. Każdy obiekt został też pieczołowicie scharakteryzowany opisem samej budowli jak i jej kontekstu historycznego. Piękne zdjęcia współczesne przeplatane są historycznymi fotografiami z międzywojennego albumu Durczykiewicza, grafikami herbowymi i planami obiektów. Z bezpośredniej bliskości Środy w albumie znalazły się m.in. Czerniejewo, Bardo, Kołaczkowo, Choryń, Kopaszewo, Mchy i szczególnie nam bliskie: Dobrzyca i Śmiełów – dzieła Stanisława Zawadzkiego. I szkoda tyko, że ze względów przedstawionych na wstępie nie znalazł się w opracowaniu jeszcze jeden wspaniały obiekt autorstwa Zawadzkiego – pałac w Lubostroniu.
koncepcja M. Strzałko "Klasycyzm w Wielkopolsce. Dwory i pałace" wyd. WBPiCAK, Poznań 2008, str. 304

	Kolejny album – katalog architektury wielkopolski, tym razem zawierający opisy i wspaniałe fotografie wielkopolskich ratuszy. katalog zawiera 74 ratusze miast pozostających w granicach wielkopolski. Jest także i ratusz średzki.
P. Maluśkiewicz, „Wielkopolskie ratusze”, WBPiCAK, Poznań 2005, str. 207

	Jedyne tego rodzaju wydawnictwo, niezastąpiona kopalnia wiedzy o regionie widzianym zarówno w ujęciu historyczno – kulturowym jak i obecnym. Tysiące systematyzujących tabel i wykresów i ilustracji wybranych zagadnień, wyczerpujące artykuły pisane przez wybitnych regionalistów, krajoznawców,społeczników – ludzi kochających Wielkopolskę. Obszerne trzy tomowe dzieło podzielono na kilkanaście części: Dzień dzisiejszy (tom 1) Środowisko przyrodnicze (tom 1) Z dziejów Wielkopolski (tom 2) Pamiątki z przeszłości (tom 2) Wybitni Wielkopolanie (tom 3) Kultura ludowa (tom 3) Legendy i podania (tom 3) Turystyka (tom 3) Głównym jednak podziałem treści są rozdziały, których tytuły precyzyjnie opisują obszar danego zagadnienia, a numery zachowują ciągłość przez trzy tomy. Spójność materiału zapewniają liczne odsyłacze do kolejnych rozdziałów książki. Encyklopedyczny charakter wydawnictwa sugeruje szeroki krąg jego odbiorców, a w szczególności świadomych swego pochodzenia Wielkopolan, którzy pragną zgłębiać wiedzę o swoim regionie. O ile w pierwszym tomie Środa wymieniana jest sporadycznie o tyle więcej miejsca poświęcono jej w tomie drugim. Rozdział 22 pt. „Karty z historii” zawiera 100 krótkich esejów prezentujących najważniejsze wydarzenia z dziejów Wielkopolski. O Gieczu opowiada m.in. esej „Grody i palatia wielkopolskie”. Jest także esej pt. „Bój pod Zaniemyślem” traktujący o historycznym pojedynku z zagonem krzyżackim w okolicy Majdan. Jest wreszcie notka o „Sejmikach średzkich”, a o Środzie i okolicach opowiadają ponadto takie eseje jak: „Napoleon w Wielkopolsce” (Jarosławiec), „Ślub generała Dąbrowskiego” (Winna Góra), „Wielkopolska Wiosna Ludów” (ponownie Jarosławiec), „Zrzuty zaopatrzenia dla Armii krajowej” (l. Janowo). Gieczowi miejsce poświęcono także w rozdziałach: 24 „Osadnictwo, nazwy, herby”, 25 „Wykopaliska, grody i grodziska” oraz 26 „Zabytki z różnych epok”. Rozdział 26 przedstawia także średzka kolegiatę, kościoły w Dębnie n. Wartą i Nowym Mieście, dwór w Koszutach. Inne zabytki regionu (ale także średzki pomnik J.H. Dąbrowskiego) prezentują dalsze rozdziały tomu 2. Rozdział 30 zawiera kilkadziesiąt krótkich biogramów wybitnych Wielkopolan wśród których odnajdujemy poetę Ryszarda Berwińskiego urodzonego w Polwicy. O duchach wielkopolskich opowiada rozdział 33, w wśród zebranych tam esejów odnajdujemy opowieść „Skąd sie wzięła nazwa wsi Mądre”. Wreszcie trzy tomowe dzieło zamyka rozdział 34 traktujący o turystyce, w którym autorzy omawiają pokrótce co ciekawsze regiony Wielkopolski. Wśród nich „Gniezno i szlak Piastowski” i „Miłosław, Żerków i okolice”. Jak przystało na encyklopedyczny charakter dzieła na końcu spotykamy dwa indeksy: „indeks nazw geograficzny” oraz „indeks osób”.
Pr. pod. red. W. Łęckiego "Nasza Wielkopolska" WBPiCAK, Kurpisz, Poznań 2004, tom 1 str. 328, tom 2 str. 304, tom 3 str. 224

Pierwsze wojewódzkie zmaterializowanie idei opracowania kanonów krajoznawczych poszczególnych województw, zaproponowanej w 2006 roku przez Komisję Krajoznawczą Zarządu Głównego PTTK. Roku 2000 Zarząd Główny PTTK wydał kanon Krajoznawczy Polski. Teraz ukazała się praca, pod redakcja znakomitego krajoznawcy prezentująca obiekty, miejsca turystycznych destylacji, stanowiących obowiązkowy spis dla wszystkich miłośników turystyki. Obiekty przygotowano w układzie wg. powiatów, a następnie alfabetycznie. Odnajdowanie poszczególnych miejsc z pewnościa ułatwia także dołączony spis miejscowości. Olbrzymim atutem „kanonu” jest kilkaset kolorowych, pięknych fotografii poszczególnych obiektów. Hasła opracowało grono zacnych, wybitnych regionalistów. Pozycja obowiązkowa.

Wł. Łęcki (red.) Kanon Krajoznawczy Województwa Wielkopolskiego Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2010, str. 207

Zadawanie ciekawych pytań, po to by udzielać na nie wyczerpujących i wywołujących zainteresowanie odpowiedzi to sztuka wymagająca dogłębnego znawstwa tematu i pasji. Nie może więc dziwić, ze autorem niniejszego nietypowego leksykonu jest nie kto inny jak Włodzimierz Łęcki, wybitny krajoznawca, regionalista, działacz turystyczny, długoletni wojewoda poznański, wychowawca wielu pokoleń turystów i krajoznawców. Pytania padają z kilkudziesięciu dziedzin; od architektury przez wybitne osobistości po przyrodę. Całość pytań podparta jest kolorowymi fotografiami, których łącznie w książce znajduje się kilkadziesiąt. Książkę wydano na bardzo dobrym papierze i w przystępnym formacie. Lektura ciekawa i budząca ciekawość.

W. Łęcki, "365 zagadek
o Wielkopolsce", Wydawnictwo Miejskie POSNANIA, 2013, str262

Firmowana przez Polską Akademię Nauk seria wydawnicza rozpoczęta w 1951 roku. W tzw. „starej edycji” wydano XIII tomów. Każdy z nich dzielił się na oddzielne zeszyty prezentujące zabytki z poszczególnych powiatów. Zeszyt 24 prezentował powiat średzki w kształcie sprzed reformy likwidującej te jednostki administracyjne. Stąd w opracowaniu m. in. także Tulce, Siedlec i Kostrzyn. Drugą, obszerniejszą część zajmuje serwis fotograficzny zabytków ruchomych i nieruchomych.

T. Ruszczyńska, A. Sławińska (red.), "Katalog Zabytków Sztuki w Polsce", tom V województwo poznańskie, zeszyt 24 Powiat Średzki, Instytut Sztuki Polskiej PAN, Warszawa 1964

Zwięzła i przystępna prezentacja wyników badań nad początkami państwa polskiego, w aspekcie architektury sakralnej po chrzcie Polski. Autor przedstawił prócz Gniezna, Giecza, Poznania, Krakowa, Wrocławia i Ostrowa Lednickiego także Kałdus, Łekno, Przemyśl, Niemczę, Kołobrzeg, Wiślicę, Płock, Cieszyn, Tum i Kalisz. Nie zabrakło dopełniających obraz grafik i wyczerpującej bibliografii.

D. A. Sikorski, "Wczesnopiastowska Architektura Sakralna", wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2012, str. 218

Parki Krajobrazowe wokół Środy Wielkopolskiej
	Park na północ od Środy stanowi otulinę Jeziora Lednickiego z dziesiątkami stanowisk archeologicznych, ważnymi grodami (Moraczewo), a przede wszystkim wyspą Ostrów Lednicki - kolebką naszej państwowości. Wiele ciekawych rysunków i zdjęć, opis obiektów Wielkopolskiego Parku Etnograficznego i Małego Skansenu w Dziekanowicach. Książka wydana w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” nr 29. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
M, Chojnacka, B. Raszka, "Lednicki Park Krajobrazowy", WBPiCAK, Poznań 2003, str. 116

	Wznowienie przewodnika, monografi dotyczącej Lednickiego Parku Krajobrazowego wydanego w 2003 roku. W tekście zaszły niewielkie zmiany. W części dotyczącej opisu miejscowości uaktualniono opisy, pominięto przy tym całkowicie Berkowo i Żylicę, dodano jednak Wierzyce. W planie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego uaktualniono obiekty, zmieniono numerację. Całość przedstawia imponujące i wyczerpujące opracowanie z charakterystycznym dla serii wysokim poziomem merytorycznym. Książka wydana w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza (w nowej szacie graficznej) z numerem 36. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
M. Chojnacka, B. Raszka "Lednicki Park Krajobrazowy", WBPiCAK, Poznań 2007, str. 163

	Park na północny-zachód od Środy nazywany jest, obok Wielkopolskiego Parku Narodowego, płucami Poznania. Zawiera w swoich granicach min. Dąbrówkę Kościelną, znane sanktuarium Maryjne. Pozycja jak zwykle niezwykle ciekawa i dokładna merytorycznie (Autorem jest znany krajoznawca). Wiele ciekawych zdjęć i rysunków. Jak w zwykle w serii zawiera opis najciekawszych miejscowosci regionu. Książka wznowiona w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” z nr 30 (poprzednie wydanie z 1997 nr 17) Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
P. Anders, "Puszcza Zielonka", WBPiCAK, Poznań 2004, str. 120

	Najmłodszy Park Krajobrazowy w okolicach Środy, na południowy-zachód. Rozciąga sie od Zbrudzewa k. Śremu aż do granic Mosiny i Puszczykowa. Stanowi otulinę doliny Warty i lasów łęgowych tej doliny w tym nacenniejsze skupiska dębów. Centrum Parku stanowi Rogalin z zespołem pałacowo-parkowym oraz parkowimi dębami (min "Lechem", "Czechem" i "Rusem"). Wiele ciekawych opisów stanowisk flory i fauny, w tym doskonała grafika. Książka wydana w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” z nr 33. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasprzak, B. Raszka, "Rogaliński Park Krajobrazowy", WBPiCAK, Poznań 2005, str. 94

	Sześć lat jakie upłynęły od wydania "Rogalińskiego P.K." w ramach serii WBK to bardzo dużo zmian w ruchu turystycznym i jego obsłudze. Wiele z informacji zawartych w wydaniu z 2005 roku stracił swą aktualność, wiele warto było opracować od nowa sięgając po zdecydowanie lepszej jakości infografiki, mapki i zdjęcia. Stąd też kolejne wydanie tej wspaniałej monografi - przewodnika w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” (nr 42). Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasprzak, B. Raszka "Rogaliński Park Krajobrazowy", WBPiCAK, Poznań 2011, str. 299

	Nasz największy wielkopolski skarb przyrodniczy, położony tuż obok granic aglomeracji poznańskiej. Atutem zawierającej wiele rycin i kolorowych fotografii książki jest bardzo wysoki poziom merytoryczny (szczegółowe opisy stanowisk fauny i flory). Znajdziemy w niej również rozdział poświęcony turystyce rowerowej w granicach parku oraz tradycyjne dla serii opisy najciekawszych miejscowości w granicach parku, ale także tych położonych w jego otulinie. Na końcu dołączona kolorowa mapka. Książka ukazała się w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 25. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
P. Anders. K. Kasprzak. B. Raszka "Wielkopolski Park Narodowy", WBP, Poznań 1999, str. 102

	Doskonały przewodnik wydany w ramach serii Wielkopolskiej Biblioteki Krajoznawczej z numerem 35. Zadziwiające, że ten jeden z piękniejszych parków krajobrazowych Wielkopolski (przynajmniej w warstwie kulturowej) nie doczekał się wydania w ramach wcześniejszego numeru serii. Z powodzeniem jednak nadrabia to ta obszerna monografia. Jest też pierwszą w serii wydaną w ramach nowego wzoru poligraficznego, znacznie wyższego lotu. Znacznej poprawie uległ gatunek papieru, jakość druku (w 100% kolorowy) oraz grafika. Dzięki tym zabiegom kolorowe zdjęcia pojawiają się teraz w odpowiednich miejscach tekstu, a nie jak to było dotychczas w wydzielonej części książki. Przewodnik podzielony został na trzy zasadnicze części: obszerną biografię patrona, Gen. Dezyderego Chłapowskiego, monografię parku i opis najciekawszych miejscowości występujących w jego granicach. Wysoki poziom merytoryczny tekstu właściwego uzupełniają liczne przypisy zgromadzone na końcu książki. Całości dopełniają opisy szlaków turystycznych i biogramy ludzi związanych z historią Parku. Książka ukazała się w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 35. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasrzak, B. Raszka "Park Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego", WBPiCAK, Poznań 2007, str 333

	Szczegółowa monografia tego najmniejszego wielkopolskiego Parku Karjobrazowego, leżącego w niewielkiej odległości od Środy. Autorzy poważnie podeszli do zadania i dzięki temu czytelnik może dowiedzeć się na temat tego parku niemalże wszystkiego: gdzie jest położony i jakie są jego granice, jak wygląda krajobraz i budowa geologiczna, z jakim mamy do czynienia klimatem, jak wyglądają stosunki wodne parku, szata roślinna i fauna. tradycyjnie opisane zostały najciekawsze miejscowości na terenie parku oraz te leżące w pobliżu jego granic. Szczegółowo omówiono także szlaki piesze i ścieżki dydaktyczne. Wielkim plusem książki są też rozwinięte biogramy osób związanych z historią tego regionu, a mocno zaiteresowani tematem mają szansę zagłębić się jeszcze w obszerne przypisy. Całość zamyka bibliografia. Publikację ilustrują dziesiątki kolorowych fotografii, grafik, planów i map. Książka ukazała się w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 37. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasprzak, B. Raszka "Park Krajobrazowy Promno", WBPiCAK, Poznań 2008, str. 37

	„Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy” to z dawna wyczekiwana, przez miłośników tego zakątka Wielkopolski, pozycja. Swego czasu pobieżnie temat parku podjęty został w opracowaniu dotyczącym Żerkowa i Nowego Miasta. Niewielkie wzmianki pojawiały się także w monografii Miłosławia i Pyzdr. Jednak Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy jest tak ważnym i pięknym regionem, że zdecydowanie wymagał osobnego opracowania. I doczekał się! Tematu podjęli się dwaj „dyżurni” krajoznawcy Krzysztof Kasprzak i Jerzy Sobczak, którzy – co tu dużo mówić - zrobili to profesjonalnie. Można by rzec, że jest to wyczerująca monografia Parku, nie pozbawiona przy tym jednak, tak potrzebnego, lekkiego tonu i prostego języka. Dzięki temu nawet najbardziej „ilustracyjny” turysta chętnie przeczyta o poszczególnych gatunkach flory i fauny, chronionych w granicach parku lub pozna szczegółowe wywody dotyczące granic parku, jego morfologii, lesistości i setki innych wspaniale opracowanych danych. Doskonale autorzy przedstawili hydrografię parku, tak przecież dla jego przyrody istotną. Wyczerpująco omówiono także formy ochrony przyrody, choć – i tu mały cierń – pobieżnie potraktowano historię ochrony tego terenu. Całość na doskonałym papierze, już od kilku numerów serii towarzyszącemu poszczególnym monografiom. Wielkim atutem są, charakterystyczne także dla całej serii, mini monografie poszczególnych miejscowości parku. Na ponad trzystu stronach opracowania znalazło się setki kolorowych fotografii i grafik ilustrujących omawiane zagadnienia, w tym doskonałe,czytelne mapki. Opracowanie zamykają: przegląd szlaków turystycznych i mini słownik biograficzny postaci związanych z regionem. Monografia – naszym zdaniem – zbliżona do ideału. Książka ukazała się w ramach serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod numerem 38. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasprzak, J. Sobczak „Żerkowsko – czeszewski park Krajobrazowy”. WBPiCAK, Poznań 2009, str. 326

	Wyczerpująca monografia Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, tworzacego wraz z Żerkowsko - Czeszewskim Parkiem Krajobrazowym niemelże ciągły obszar ochrony Krajobrazowej kilkudziesięciu kilometrów biegu Warty. Nazwiska autorów gwarantują jakość. Książka ma zarówno charakter monografi jak i typowego przewodnika dla doświadczonego turysty. Całość okraszona dziesiątkami rycin, kolorowych fotografii i doskonałej jakości mapek. Ważną pozycją opracowania jest także dokładny spis i kilometraż szlaków turystycznych. Książka wydana w serii „Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza” z nr 43. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
K. Kasprzak, B. Raszka "Nadwarciański Park Krajobrazowy", WBPiCAK, Poznań 2012, str. 303

Szlak Piastowski
	„Szlak Piastowski w przebudowie” to właściwie połączenie monografii szlaku i pracy naukowej charakteryzującej zachodzące na nim duże zmiany. Autor, będący współautorem nowej koncepcji szlaku opisuje jego historię, teraźniejszość i zachodzące na naszych oczach zmiany jego przebiegu oraz stawia pytania i prognozy dotyczące jego przyszłości. Całość dopełnia kilkadziesiąt grafik i tabel oraz 12 tekstowych załączników. Kopalnia wiedzy „z pierwszej ręki” o Szlaku w nowej odsłonie.
A.M. von Rohrscheidt "Szlak Piastowski w przebudowie. Struktura, Zarządzanie. Oferta kulturalno - turyst.", wyd. PROKSENIA, Kraków 2013, str. 445

	Znany regionalista, krajoznawca opisuje kilkadziesiąt miejscowości leżących pomiędzy Wełną, Notecią i Wartą historyczna krainą na pograniczu Wielkopolski i Kujaw. Warto bowiem pamiętać, ze część górnej pętli ósemki Szlaku Piastowskiego leży na Pałukach właśnie. Zachodnia część Pałuk to m.in cysterskie Wągrowiec, Łekno i Tarnowo Pałuckie z najstarszym polskim kościołem drewnianym, czy ruiny zamku w Gołańczy. Książka zawiera także część poświęconą znakowanym szlakom pieszym. Tradycyjnie cześć obiektów znalazła sie na fotografiach, a niektóre z nich na szczegółowych planach. Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod nr 14. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
P. Anders "Pałuki", wyd. WBP, Poznań 1997, str. 128

	Spójna i zwarta monografia miasta (ale także i ziemi mogileńskiej), zarówno jednego z najważniejszych ośrodków piastowskich jak i współczesnego „twardego” punktu na najsłynniejszym wielkopolskim szlaku turystycznym – Szlaku Piastowskim. Prócz krótkiej, acz wyczerpującej historii miasta, mamy także takie tematy jak: klimat, bogactwa naturalne czy krajobraz. Obok mapki omawianego regionu, syntetyczne kalendarium dziejów miasta oraz propozycja jego zwiedzania, słowem komplet dla turysty. Autor opisuje także kilkanaście najważniejszych miejscowości regionu. Najciekawsze obiekty przedstawione zostały na kilkudziesięciu kolorowych fotografiach. Książka wydana w serii Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza pod nr 21. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. Spis serii (pdf). >>
G. Ratajski "Mogilno" wyd. WBP, Poznań 1998, str. 91

	Równie kompleksowo opisane trasy po miejscach „gdzie powstała Polska”, z wyłączeniem jednak tras z Gniezna na wschód. Zaletą tej książki jest bardzo przejrzysty układ tras. Pokrótce scharakteryzowano miejscowości ziemi średzkiej leżące na szlaku.
P. Maluśkiewicz „Między legendą a historią”, wydawnictwo WBP, Poznań 1995

	Pierwsze wydanie klasycznej pozycji W. Łęckiego. Autor, bazując na przebiegu szlaku wg. Wysockiej i Kwiczały podzielił go na pięć odcinków, które można dowolnie eksplorować, łączyć i wybierać. Poszczególne odcinki mają swój kilometraż i czas zwiedzania. Miejscowości szlaku zostały dokładnie scharakteryzowane; nie brakuje informacji turystycznych. Warto odnotować, że to pierwszy przewodnik po szlaku, który opisywał jego intensywne zagospodarowywanie od połowy lat 70-tych. Niestety, to wydanie przewodnika zostało okraszone tylko kilkoma rycinami. Kilka miejscowości przedstawiono również na planach.
W. Łęcki "Szlak Piastowski. Poznań. Gniezno. Kruszwica. Inowrocław. Żnin. Biskupin. Przewodnik" Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1979, 187

	Nazwisko autora gwarantuje rzetelność, wysoki poziom marytoryczny i lekkie pióro. Książka wydana w roku Millenium w ramach biblioteki „Kroniki Wielkopolski” (wyd.II) kompleksowo omawia trasy Szlaku Piastowskiego wśród których są także te przechodzące przez Neklę, Targową Górkę, Giecz, Gułtowy, Siedlec, Kostrzyn. Każde z powyższych miejsc opatrzone jest krótkim opisem.
W. Łęcki "Szlak Piastowski” wydawnictwo WBP, Poznań 2000, str 158

	Wznowienie publikacji. (III wydanie). Wzrosła objętość stron co spowodowane jest znaczną poprawą grafiki i przejrzystości układu książki.
W. Łęcki "Szlak Piastowski" wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2006, str 238

	Nowy, kolejny przewodnik po Szlaku Piastowskim Włodzimierza Łęckiego. Był chyba jednym z pierwszych, jeśli nie pierwszym, po nowym szlaku, czyli gruntownie odrestaurowanym w połowie minionej dekady. Słynna stara „ósemkę” szlaku zastąpił wielki „X”, ze skrzyżowaniem w Gnieźnie, a na szlaku znalazły się (poza absolutnymi wyjątkami) tylko obiekty tematycznie i chronologicznie wpisujące się w okres Polski Piastów. Poręczny format, zbiór informacji praktycznych, przejrzyste i estetyczne wizualnie mapki i plany oraz zwięzłe i ciekawe opisy – słowem, zawsze warto sięgnąć po przewodniki Łęckiego.
W. Łęcki, "Szlak Piastowski", wyd. poznańskie 2016, wyd. 5, str. 240

	Kompletny przewodnik po Szlaku Piastowskim, bliskie ideału marzenie każdego podróżnika. Dokładnie, i bez zbędnego w przewodnikach „naukowego” tonu, opisy poszczególnych obiektów i miejscowości, setki fotografii, starannie wykonanych grafik, pozycjonowanie GPS, rady dla zwiedzających, piękne mapki, niezbędne adresy, wyodrębnione fragmenty teksu opowiadające o legendach, postaciach i zdarzeniach – słowem kompletny opis szlaku. Część przewodnika poprzedzono krótkim, cztero rozdziałowym wprowadzeniem w zagadnienia szlaku. W oddzielnych rozdziałach omówiono Poznań i Gniezno a następnie pętlę szlaku Piastowskiego podzielono na odcinki: Gniezno – Uzarzewo, Gniezno – Inowrocław, Gniezno – Kruszwica i Gniezno - Poznań, który objął także Giecz, Neklę, Gułtowy, Siedlec, Iwno, Kostrzyn, Siekierki Wlk. i Tulce. Wielkim atutem są także doskonałe wizualizacje obiektów już nieistniejących; romańskich i gotyckich katedr w ich pierwotnym wyglądzie, zamków i pałaców. Niestety jest i łyżka dziegciu. Na stronie 171 znalazła się reprodukcja N. Ordy przedstawiająca kościół św. Michała Archanioła w Winnej Górze mylnie podpisany jako kościół św. Floriana w Żninie. Podobnie na stronie 83 w tekście o Łubowie znajduje się błędna informacja, że miejscowy kościół św. Mikołaja z 1660 to najstarszy kosciół w Wielkopolsce. Póki co znamy co najmniej kilka starszych. Książkę kończy bibliografia, podręczny słowniczek pojęć i baza adresowa noclegów.
I.T. Kaczyńscy "Szlakiem Piastowskim", Sport i Turystyka - Muza S.A, Wawa 2008, str. 408

	Pierwsza publikacja przewodnikowa prezentująca Szlak piastowski zdefiniowany i wytyczony na nowo w początkach lat 60-tych. Pierwsze wydanie tego przewodnika dotyczyło tylko ówczesnego województwa bydgoskiego, choć na dołączonej mapce zaprezentowano cały przebieg szlaku. Autor przedmowy do przewodnika wyjaśnia we wstępie, że dziełko jest owocem „bezinteresownej, żmudnej i gorączkowej pracy działaczy Sekcji Turystyczno – Krajoznawczej Komisji Obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego przy Wojewódzkim komitecie Frontu Jedności Narodu w Bydgoszczy (kto jeszcze pamięta takie twory?...). Cały przebieg ówczesnego szlaku był dziełem wspólnej aktywności działaczy z województw poznańskiego i bydgoskiego. Co ciekawe ten przebieg szlaku zrywał z przedwojenną tzw. „osią Kilarskiego” i zakreślał olbrzymią pętlę na terenie Wielkopolski i Kujaw. Kolejno na szlaku znajdowały się: Poznań, Murowana Goślina, Rogoźno, (w wariancie ze Skokami), Wągrowiec, Czeszewo, Nw. Wapno, Janowiec, Rogowo, Biskupin, Wenecja, Żnin, Murczyn, Barcin (w wariancie Lubostroń i Łabiszyn), Pakość, Inowrocław (w wariancie Janikowo), Kruszwica, Mogilno, Wylatowo, Trzemeszno, Gniezno, Szczytniki Czerniejewskie, Czerniejewo, Giecz, Środę, Zaniemyśl, Kórnik, Rogalin, Mosinę i Luboń. Niestety, zgodnie z podtytułem z poznańskiej części szlaku opisano tylko Poznań oraz, bardzo skrótowo, przebieg trasy z Gniezna do Lubostronia. Jak w każdym porządnym przewodniku znalazły się informacje dotyczące zakwaterowania, żywienia, służby zdrowia i „urządzeń sanitarnych”. W opracowaniu znalazło się kilkanaście czarno – białych fotografii.
P. Dzianisz, J. Umiński, "Szlak Piastowski. Województwo Bydgoskie." Wyd. Sport i Turystyka, Bydgoszcz, 1960, str. 72

	Sześć lat później wydano ponownie „Szlak Piastowski”, dopisując w podtytule „wydanie II poprawione i poszerzone”. Zgodnie z podtytułem dodano opis miejscowości szlaku leżących w województwie poznańskim. Opisy poszczególnych miejscowości poprzedzono krótkim opisem Wielkopolski oraz charakterystyką poszczególnych województw. Przebieg szlaku bez zmian. Całość również okraszona kilkudziesięcioma czarno – białymi fotosami.
P. Dzianisz, J. Umiński, "Szlak Piastowski" Wyd. II poprawione i rozszerzone, wyd. Sport i Turystyka, Bydgoszcz 1966, str. 216

	Niespełna dwa lata po II wydaniu przewodnika Dzianisza i Umińskiego panie Wysocka i Kwiczała zaprezentowały Szlak Piastowski w nowym wydaniu i znacznie skróconej trasie i w kształcie powszechnie później przyjętej „ósemki” (nazywanej także „ósemką Łęckiego”) We wstępie autorki argumentują, że dotychczas Szlak Piastowski (w przebiegu z 1960r) jest zbyt długi (ponad 400km) i wymaga w praktyce podróżniczej dzielenia na odcinki. Stąd zaproponowano by do klasycznej „osi Kilarskiego” dołączyć pętlę Gniezno – Inowrocław – Żnin – Gniezno i pominąć odcinek Gniezno – Środa – Rogalin – Poznań oraz Poznań – Wapno – Żnin. Odnoga tak zaprezentowanego przebiegu szlaku prowadziła do Giecza. Przewodnik zawiera klasyczne informacje o poszczególnych miejscowościach, a także szersze opisy historyczno – przyrodnicze terenów przez które przebiega szlak. Przewodnik zawiera także informacje praktyczne i kilkanaście czarno – białych fotosów.
B. Wysocka, M. Kwiczala, "Szlak Piastowski. Przewodnik", Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1968, str. 179

	Publikacja poświęcona pamięci badacza Giecza, dr. B. Kostrzewskiego i wybitnej znawczyni Polski wczesnośredniowiecznej prof. Zofii Kurnatowskiej jest syntezą dyskusji, którą przeprowadzono w związku ze wznowieniem badań archeologicznych na tym grodzie w końcu XX w. Tekst opracowany przez znanych badaczy wraz z kilkudziesięcioma kolorowymi zdjęciami, rycinami, mapkami, wykresami i tabelami stanowi podsumowanie dotychczasowych badań, tego uznawanego za kolebkę Piastów grodu. Na końcu przedstawiono obszerną bibliografię oraz indeksy: osobowy i geograficzny.
red. M. Kara, T. Krysztofiak, A. M. Wyrwa "Gród Piastowski w Gieczu. Geneza - Funkcja - Kontekst" wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2016, str. 335

	Opracowanie wspomnieniowe w formie albumu poświęcone rocznicy 50 lat Rezerwatu Archeologicznego w Gieczu. Stanowi doskonałe źródło poznania zmian zachodzących na terenie Giecza; jak tworzony był i jak się rozwijał Rezerwat, a przede wszystkim jak wspaniali ludzie go tworzyli. We wstępie krótka prezentacja Giecza i stanu jego badań, a dalej dziesiątki czarno - białych i kolorowych archiwalnych fotografi obrazujących półwiecze Rezerwatu.
pr. zb. "Giecz. Wspomnienia jak klejnoty". Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 2013, str. 104

	Broszurowe, zwięzłe podsumowanie wyników badań (stan na 1962 rok) skreślone ręką samego badacza Giecza Bogdana Kostrzewskiego. Są tutaj niezbędne mapki i grafiki, ale przede wszystkim ciekawy – już dziś archiwalny – zbiór czarno-białych fotek z terenu Giecza z lat 1950-60. Książeczka wydana przez Polskie Towarzystow Archeologiczne, w ramach popularnonaukowej biblioteki archeologicznej.
B. Kostrzewski, "Z najdawniejszych dziejów Giecza", Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962, str. 52

	Jeszcze bardziej uproszczona wersja poprzedniego opracowania w formie przewodnika po Gieczu.
B. Kostrzewski, "Giecz. Pomnik historii i kultury państwa polskiego", Wydz. Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Poznań 1961

	Wydawnictwo podwójne, bo przewodnik i mapa zarazem, choć osobno. Trudno jednak było nam przejść obojętnie wobec tak ładnie wydanych pozycji. Mapa nie jest dodatkiem do przewodnika, więc na jej odwrocie pojawiły się zdjęcia i opisy z niego zaczerpnięte . Mapę wydało wydawnictwo "Plan", które , jak zdążyliśmy się zorientować ma już spory dorobek jeśli idzie o przewodniki wybranych regionów kraju. I cóż? "Szlak Piastowski" zasłużył na wysoka ocenę. Na początek format - bardzo poręczny, niewielki, sztywne okładki (tylna z zakładką, a wewnatrz podręczna, ale dokładna mapa regionu) i wiązanie na sprężynce . To wszystko sprawia że przewodnik zmiesci się do średniej wielkości kieszeni i każdy turysta może mieć informacje na wyciagnięcie ręki. W warstwie merytorycznej przewodnik na ogół dość poprawny, choć nie ustrzegł się błędów. Np. na stronie czwartej przedstawiono opis drewnianej konstrukcji sumikowo - łątkowej (choć o wiele popularniejsza i starsza jest konstrukcja zrębowa) i zilustrowano to zdjęciem przedstawiajacym konstrukcję zrębową. Z kolei na stronie 103 w pigułce przedsiawiono pomnik bitwy sokołowskiej Wiosny Ludów opisując go jako pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim. i choć dalej w tekście jest mowa o roku 1848, to nie da się ukryć że sformułowanie "powstańcy wielkopolscy odnosi się do nieco innej epoki" . Cóż, te dwa błędy wychwyciliśmy... Jeśli chodzi o jakość graficzną przewodnika to znowu duży plus: ciekawe zdjęcia, wiele pomocnej grafiki, mapki, dołączony na końcu atlas 1:100000 i to wszystko na 136 stronach! Ciekawym zabiegiem, choć już od dawna stosowanym z powodzeniem w przewodnikach, jest wyróżnianie niektórych informacji w formie oddzielnych opracowań umieszczonych w ramkach, co znacznie uatrakcyjnia i przyśpiesza wyszukiwanie informacji. Słowem - polecamy!
"Szlak Piastowski, wyd. turystyczne PLAN, Jelenia Góra 2010, str. 136

Kolejne opracowanie dotyczące jednego z najpopularniejszych w Polsce szlaków kulturowych, w ujęciu jednego z jego najwierniejszych monografów: Włodzimierza Łęckiego. Poręczna, niewielka objętościowo książeczka zawierała wszystkie niezbędne informacje dotyczące miejsc wg. tzw. starego przebiegu szlaku („ósemka”). Warstwa opowieści o miejscach przepleciona jest garścią informacji praktycznych dotyczących podróżowania po szlaku. Całość zamykał kolorowy serwis zdjęciowy.

W. Łęcki, "Na piastowskim szlaku", wyd. Polonia, Warszawa 1989, str. 120+8

Wydany w tym samym roku co przewodnik Łęckiego omawia już problematykę nowego Szlaku Piastowskiego; odrestaurowanego, wytyczonego od nowa, w nowym przebiegu. Przewodnik podzielony został na trzy części. W pierwszej autor przedstawia miejscowości w sercu piastowskiego państwa, czyli grody centralne: Poznań, Gniezno, Ostrów Lednicki, Giecz. Dwie kolejne części przedstawiają miejscowości na dwóch nowych nitkach szlaku: z zachodu na wschód i z północy na południe. Całość wzbogacono mapami i planami oraz kolorowymi fotografiami. Informacje praktyczne ograniczono do zbioru danych umieszczonych na końcu książki. Tam również znalazły się przydatne tablice historyczne. Przydatne są również wskazówki dotyczące orientacyjnego czasu zwiedzania, co – niestety – jest rzadkością w przewodnikach.

A. Plenzler, "Piastowskie strony. Przewodnik po nowym szlaku piastowskim", wyd. miejskie Posnania, Poznań 2016, str. 239

Plany i mapy

Mapa topograficzna Polski w skali 1:100000, do niedawna podstawowa mapa sztabowa w wojsku polskim. W lutym 1990 roku rozpoczęła się nowa era polskiej kartografii, kiedy to na podstawie porozumień odpowiednich ministerstw zdjęto klauzulę tajności z wojskowego układu "42". Pierwsze „setki” (30 godeł), dostępne w powszechnej sprzedaży, służba topograficzna WP wydała oficjalnie w dużym nakładzie w latach 1990-92. Od 1993 roku rozpoczęto wydawanie wersji turystycznej zawierającej dwie złączone „setki” gdzie do warstwy podstawowej dołączono granice parków krajobrazowych i rezerwatów oraz przebieg szlaków turystycznych. Zmieniono także nieznacznie kolorystykę. Naszym zdaniem na niekorzyść, zresztą podobnie było z dokładnością. Mapę tą wydał Oddział Topograficzny Wojska Polskiego wraz z Wojskowymi Zakładami Kartograficznymi i Państwowym Przedsiębiorstwem Wydawnictw Kartograficznych.

W 1993 roku Główny Geodeta Kraju zlecił przygotowanie mapy topograficznej Polski w skali 1:50000 w układzie PUWG 1992. Mapa powstała poprzez generalizacje wcześniej (1991) opracowanych arkuszy mapy w skali 1:10000. Mapa cechuje się duża dokładnością i przejrzystością, a efekt ten osiagnięto redukując warstwę kolorystyczną. Mapa ukazała się w 1999r. Arkusz Środa Wielkopolska nosi oznaczenie N-33-143B. Arkusze sąsiednie to godła: N-33-143A Kórnik, N-33-143C Śrem, N-33-143D Nowe Miasto n. Wartą, N-33-144C Żerków, N-33-144A Września, N-33-132C Niechanowo, N-33-131D Pobiedziska, N-33-131C Swarzędz

Turystyczna mapa Zaniemyśla i okolic w skali 1:35000

Mapa wydana na zlecenie Starostwa Powiatowego w Środzie. Typowy przykład mapy turystycznej, gdzie do warstwy topograficznej dodano oznaczony kolorami podział kategorii dróg, szlaki turystyczne, umowne piktogramy obiektów, podział administracyjny, szlaki wodne (doskonale zanaczono spływ Maskawą). W warstwie kulturowej zaznaczono dwory, pałace, wiatraki, kościoły, parki podworskie, przydrożne krzyżei kapliczki , cmentarze - także te zapomniane, głównie poewangelickie, leśniczówki, grodziska, szlak wąskotorówki. W warsiwe przyrodniczej zaznaczono m.in kompleksy leśne, wzniesienia, główne warstwice, pomniki przyrody i rezerwaty. Ponadto czytelnymi piktogramami opisano miejsca rekraacyjno - wypoczynkowe i strefy szeroko oferowanych usług turystycznych. Na odwrocie mapy opisano najciekawsze obiekty krajoznawcze. Skala 1:70000, wydawnictwo Top mapa, wyd. 2006

W wydaniu drugim (2010r) dodano georeferencję GPS (WGS-84). Szkoda, że nie uaktualniono warstwy topograficznej.

Mapa turystyczna w skali 1:250000. Wyd. TopMapa

Wokół Poznania wytyczono pierścień szlaków rowerowych wraz z łącznikami, tworzący sieć o łącznej długości 173km. Szlak główny (pierścień) biegnie dookoła aglomerecji poznańskiej przez Tarnowo Podgórne, Biedrusko, Murowaną Goślinę, Kostrzyn, Kórnik , Mosinę i Stęszew. Szlak przedstawiono w skali 1:75000 na 7 stronach atlasu. Wielkim jego plusem jest przedstawienie najciekawszych miejsc poszczególnych kart także w formie opisowej, na kartach sąsiednich. Szlaki łącznikowe to: Grunwald - Lusówko, Sołacz - Kiekrz, Winiary - Złotniki, Malta - Promno, Kobylepole - Tulce, Starołęka - Mościenica, Stare miasto - Mosina. W atlasie przedstawiono także mapę połaczeń kolejowych w skali 1:650000 oraz plany miast w skali 1:15000. Na mapach zaznaczono również inne wielkopolskie szlaki rowerowe (np. TTR). Warstwę krajoznawczą tworzą także granice rezerwatów przyrody i Wielkopolskiego P.N. W atlasie zaznaczono także miejsca niebezpieczne dla rowerzystów lub sprawiające szczegółną trudność. Atlas wydało wydawnictwo TopMapa, wyd. 3, 2006r.

Na mapie ze szczególami przedstawiono granice Wielkopolskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, a także obszarów NATURA 2000. Schematycznie zaznaczono także rezerwaty przyrody. Przedstawiono także kompleksy leśne i sieć hydrograficzną. Dość szczegółowo zaznaczono siec drogową. W części opisowej znajduje się krótka charakterystyka parku narodowego i parku krajobrazowego, a także innych form ochrony przyrody. Na odwrocie znajdują się plany P.K. w skali 1:100000. Mapę wydało wydawnictwo TopMapa, skala 1:350000

Foldery i informatory

Do pobrania



Archiwum Średzkiego Kwartalnika Kulturalnego PDF	Słownik geograficzny powiatu PDF	Literatura średzka PDF	Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza PDF



Zarys historii ziemi średzkiej PDF (wersja krótka niniejszego opracowania ukazała się w specjalistycznym czasopiśmie internetowym "Turystyka kulturowa", a następnie po drobnych poprawkach jako część hasła "Środa Wielkopolska" w Wikipedii na licencji creative commons)	Kanon Krajoznawczy Ziemi Średzkiej PDF (aktualizacja: Kwiecień 2023)	Środa, przyroda i szlaki PDF (aktualizacja: Maj 2016)


Średzka Kolej Powiatowa. 116 lat wąskotorowego szlaku PDF aktualizacja: Kwiecień 2018	Kanon Krajoznawczy ziemi średzkiej FOLDER PDF aktualizacja: Kwiecień 2023

Szlak Piastowski. PDF
Artykuł ŚKK nr 68 (4/2013)

Nasze rzeki: Moskawa, Źrenica
i Śtruga Średzka. PDF
Artykuł ŚKK nr 59 (3/2011)

Natura - Kultura - Dziedzictwo - Ocalenie. PDF
Artykuł ŚKK nr 97, 98, i 99. (2/2020, 3/2020, 4/2020)

Początek. Rzecz o nalotach Luftwaffe na Środę we wrześniu 1939 roku. PDF
Artykuł ŚKK nr 57 i 58 (1 i 2/2011)

Tam dobrze, gdzie ojczyzna. PDF
Artykuł ŚKK nr 63 (3/2012)

Loty nadziei. PDF
Artykuł ŚKK nr 60, 61 i 62 (4/2012) oraz 63 i 64 (1 i 2/2013)

Poznański trzeci dywizjon myśliwski w obronie wielkopolskiego nieba. PDF
Artykuł ŚKK nr 75, 76, 78, 79, 80, 81 i 82 (3 i 4 /2015, 1-4/2016 oraz 1/2017)

Wieluń. Pomiędzy mitem
a symbolem. PDF
Artykuł ŚKK nr 66 (2/2013)

Lector si monumentum requiris
circumspice
[rzecz o pomnikach na średzkim rynku]
Artykuł ŚKK nr 66 (2/2013)

Urbanistyczny grzech bylejakości
Artykuł ukazał się Gazecie Średzkiej
w kwietniu 2012 roku
(nr 874 z 19.04.2012)

1998
		OD REDAKCJI B. Urbańska: Dlaczego ? KULTURA V. Narkowicz: Kultura - ludzka rzecz H. Gordziej: Okoliczanin S. Szajdak:.Wiersze B. Urbańska: Przedstawiamy: Monika Wierucka M. Wierucka: Wiersze Z. Banaszak: Potrzeba średzkiego słownika biograficznego J. Sobczak: Wieszczu, czym nas jeszcze zaskoczysz? Konkurs poetycki Z PRZESZŁOŚCI Z. Jóżwiak: Z historii kościoła św. Idziego w Środzie T. Osyra: Dwór w Koszulach, Rekowscy i album ze starymi fotografiami ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Stary Rynek WIADOMOŚCI Z REGIONU M. Grochowski: Rys historyczny Koła Śpiewu "Głos znad Warty" w Sulęcinku CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE B. Urbańska: Profesor Ireneusz Kubiaczyk WARTO ZAPAMIĘTAĆ Myśli St. J. Leca PORADNIK DLA RODZICÓW I NIE TYLKO J. Łątkowska: O dysleksji słów kilka Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik J.H. Dąbrowskiego w Środzie (pierwszy w Polsce) - grafika R. Kurnatowskiego 4 strona okładki: Panorama Środy od strony płn - wsch wg K. Zaręby, ok. 1900r.

		OD REDAKCJI KULTURA A. Gniotowski: Srebrzyste ćwierkanie pędzelków... V. Narkowicz: „Wszystko to miłość" - rozmowa z Ewą Joanną Surdyk E.J. Surdyk: Wiersze B. Urbańska: Optymizm w życiu i na obrazach. Konkurs poetycki Z PRZESZŁOŚCI Z. Józwiak: Kościoły p.w. św. Idziego w Polsce (c.d.) H. Machajewski: Z historii odkryć archeologicznych (Z dziejów Ziemi Średzkiej) Z. Cieśliński: Tajne nauczanie na Ziemi Średzkiej i w Generalnej Guberni w czasie okupacji ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Nowy Rynek WIADOMOŚCI Z REGIONU J. Kubiaczyk: Pałac, dworek czy gastronomiczny lokal CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE B. Urbańska: Doktor Lech Szajdak WARTO ZAPAMIĘTAĆ NATURA M. Mielcarzewicz: Miłorząb PORADNIK DLA RODZICÓW I NIE TYLKO J. Łątkowska: Wczesna pomoc - lepsza przyszłość (Jeszcze o dysleksji) ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Z ŻYCIA ŚTK LISTY
1 strona okładki: Fragment dokumentu z motywem bramy miasta i elementami herbu z 1750 roku (foto F. Machajewski) 4 strona okładki: Stary Rynek ok. 1916 roku, widokówka (wydawca nieznany)

		OD REDAKCJI KULTURA Kondycja średzkich instytucji kultury - dyskusja A. Gniotowski: Zdziwienie potrzebne od zaraz V. Narkowicz: Rozmowa z Jerzym Wiktorem Jasińskim J.W. Jasiński: Wiersze Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Ziemia Średzka w dniach Wiosny Ludów Zb.Jóźwiak: Z tajemnic średzkiej kolegiaty B. Urbańska: Historia nieprawdopodobna, a jednak prawdziwa H. Machajewski: Z historii odkryć archeologicznych (c.d.) (Z dziejów Ziemi Średzkiej) WIADOMOŚCI Z REGIONU M. Kosman: Refleksje kórnickie A. Ochowiak: Giecz - Grodziszczko nadal kryje swoje tajemnice I. Kubiaczyk: Czy Chadwicze to Chudzice ? Zb. Jóźwiak: Miłosławskie impresje CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE I. Kubiaczyk: Doktor Marek Jagielski J. Lipiecki: Fraszki KRAJOZNAWSTWO J. Sobczak: W dolinie Głuszynki PORADNIK DLA RODZICÓW I NIE TYLKO J. Łątkowska: Kiedy do logopedy ? Z ŻYCIA ŚTK LISTY ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI WARTO ZAPAMIĘTAĆ
1 strona okładki: Sztych Napoleona Ordy przedstawiający średzką kolegiatę. 4 strona okładki: Rysunek przedstawiający średzką kolegiatę nieznanego autora, reprodukcja z „Przyjaciela Ludu” z 1835 roku.

		OD REDAKCJI ROCZNICE 11. listopada 1918 r. w Środzie Pierwsza kompania średzka Wspomnienia z Powstania Wielkopolskiego KULTURA A. Gniotowski: Szeptanie fruwających traw J.W. Jasiński: Śladami Erosa (cz.l.) J. Sobczak: Adam Mickiewicz na ziemi wielkopolskiej J. Lipiecki: Fraszki V. Narkowicz: Rozmowa z Józefem Przybylskim Z PRZESZŁOŚCI Zb. Jóźwiak: Cieki wodne w rejonie dawnej Środy B. Urbańska: Historia nieprawdopodobna a jednak prawdziwa (dokończenie) St. Jankiewicz: Średzki epizod warszawskiego szewca WIADOMOĆI Z REGIONU J. Sobczak: O średzkiej wąskotorówce i nie tylko PORADNIK DLA RODZICÓW I NIE TYLKO J. Łątkowska: Przed pierwszym dzwonkiem ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Z ŻYCIA ŚTK LISTY
1 strona okładki: Kwatera powstańscza na średzkim cmentarzu (grafika. J. W. Jasińskiego) 4 strona okładki: Sztandar 1 kompanii "Średzkiej" w Powstaniu Wielkopolskim

1999
		OD REDAKCJI ROCZNICE J. Sobczak: Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego KULTURA A. Gniotowski: Rysuj, pisz, wysyłaj J.W. Jasiński: Śladami Erosa (cz.II) J. Sobczak: Wielkopolanin bohaterem "Trylogii" B. Urbańska: Konkurs rozstrzygnięty Nagrodzone i wyróżnione wiersze Jolanta Gąsiorowska Krystyna Grys Jerzy Wiktor Jasiński Zbigniew Jaskulski Klaudia Woroch Z PRZESZŁOŚCI Zb. Jóźwiak: Średzka kaplica p.w. św. Marii Magdaleny Z. Szajdakowa: Wspomnienia 1939-1945 ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Dąbrowskiego (cz. I) WIADOMOŚCI Z REGIONU S. Frankowski: Julian Kraziewicz - wspomnienie CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE I. Kubiaczyk: Doktor Henryk Machajewski ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Wylot ulicy Dąbrowskiego w grafice J. W. Jasińskiego. 4 strona okładki: "Oko opatrzności" ze szczytu budynku przy ulicy Dąbrowskiego (foto G. Kozłowski)

		OD REDAKCJI ROCZNICE J. Sobczak: Sienkiewicz w Miłosławiu i lasach czeszewskich KULTURA J. W. Jasiński: Śladami Erosa (dokończenie) Wiersze EROS '98 Anna Bochyńska Zbigniew Jaskulski Paweł Berg Marek Kośmider Jerzy Wiktor Jasiński H. Samsonowicz: O małej i wielkiej Ojczyźnie Zb. Jóźwiak: Ochrona zabytków-konieczność czy fanaberia WIEDZIEĆ WIĘCEJ V. Narkowicz: Zakład Pascala OBYCZAJE B. Urbańska: Rękawka, dyngus i Boże rany L. Gomolec: Zwyczaje wielkanocne w powiecie średzkim Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Chopin w Wielkopolsce ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Dąbrowskiego (cz. II) WIADOMOŚCI Z REGIONU St. Sokolnicki: Opis budowy domu w Piglowicach ŚREDZKIE LEGENDY B. Urbańska: O średzkim przeorze - odstępcy PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki P. Ławniczak: Myśli ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Poczta średzka - widokówka z 1916 roku (wyd. P. Casper) 4 strona okładki: Brama pyzdrska, ok. 1790 roku (rys. A. Gniotowski wg. dawnego sztychu)

		OD REDAKCJI KULTURA A. Gniotowski: Rysować każdy może J. Sobczak: Kościoły drewniane Ziemi Średzkiej (cz. I) T. Osyra: "Czas burzy" we dworze w Koszutach Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zaniemyskie bitwy morskie J. Sokolnicki: Szkic historii rodziny Sokolnickich M. Rezler: Wielkość i upadek. Los rodu Działyńskich KRAJOZNAWSTWO M. Kubiak: Krótkie spotkania z historią naszej małej ojczyzny ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Dąbrowskiego (dokończenie) S. Szajdak: Ulica Generała CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE I. Kubiaczyk: Marzenia się spełniają V. Narkowicz: Doc. dr Marian Krzysztofiak PORADNIK DLA RODZICÓW I NIE TYLKO J. Łątkowska: Dziecko leworęczne PISAĆ KAŻDY MOŻE A. Pawlak: Historia o niezwykłym - niezwykle skromnym artyście - Sławku Krychu ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik Dąbrowskiego (foto W. Kurnatowski) 4 strona okładki: Stary Rynek, reprodukcja pocztówki z pocz. XXw.

		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: Rola regionalnych towarzystw kultury w kreowaniu oraz rozwoju powiatu J. Sobczak: Kościoły drewniane Ziemi Średzkiej (cz. II) Z PRZESZŁOŚCI M. Rezler: Chopin w Wielkopolsce - raz jeszcze J. Sobczak: Wyspa niegdyś "Grunt" zwana D. Pawlicka: Dzieje Domu Pogodnej Jesieni w Środzie Wlkp. WIADOMOŚCI Z REGIONU A. Kordacka: Stanisław Hebanowski - Człowiek Teatru WSPOMNIENIA Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (cz. I) ROCZNICE B. Urbańska: Z dziejów Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego 1964-1999 WIEDZIEĆ WIĘCEJ V. Narkowicz: Śpiewaj nam, śpiewaj, słowiku muz - rzecz o Sokratesie ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Dawne zwyczaje dożynkowe CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE I. Kubiaczyk: Marzenia się spełniają PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Dom katolicki w Środzie przy ulicy ks. Kegla, spalony w 1945 roku (foto archiwalne) 4 strona okładki: Synagoga średzka z 1871 roku, przebudowana po II w. św. na bibliotekę (rys. Zb. Stachowiaka)

2000
		OD REDAKCJI KULTURA J.W. Jasiński: Kościelscy twórcy i mecenasi kultury B. Urbańska: Prasa średzka w dwudziestoleciu międzywojennym (cz. I) J. Sobczak: Kościoły drewniane Ziemi Średzkiej (cz. III) A. Basara: Wiersze Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: O czym mówią herby miast wielkopolskich (cz. I) WIADOMOŚCI Z REGIONU H. Czarny: Goszcząc w Śmiełowie odwiedził Dębno P. Bubniewicz: Kiedyś i dzisiaj - dzieje parku pałacowego A. Krupa: Ptaki Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego WSPOMNIENIA Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (cz. II) K. Matuszewski: Nasza historia (cz. I) POGWARKI B. Tumowski: Zadziwienie ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Głos osadnika średzkiego na Polesiu CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE I. Kubiaczyk: Marzenia się spełniają (cd) PISAĆ KAŻDY MOŻE J.Lipiecki: Fraszki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Ul. Kościelna, ok. 1909r. - rys. R. Kurnatowskiego wg foto Reinicke - Rubin 4 strona okładki: Nowy Rynek w dwudziestoleciu miedzywojennym (foto)

		OD REDAKCJI KULTURA J.W. Jasiński: Kościelscy twórcy i mecenasi kultury (cz.II) B. Urbańska: Prasa średzka w dwudziestoleciu międzywojennym (cz. 2) L. Szajdak: Śladami Adama Mickiewicza po Białorusi A. Basara: Wiersze Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: O czym mówią herby miast wielkopolskich (cz. 2) Zb. Jóźwiak: Szpitale oraz kościoły szpitalne pod wezwaniem św. Ducha M. Rezler: Pierwszy partyzant Rzeczypospolitej WIADOMOŚCI Z REGIONU M. Grochowski: Cześć pieśni i muzyce! J. Sobczak: Prastary Giecz odsłania kolejne tajemnice WSPOMNIENIA Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (cz. III) K. Matuszewski: Nasza historia (cz.II) ROCZNICE St. Frankowski: Sto lat doświadczalnictwa rolniczego w Pętkowie POGWARKI B.Tumowski: Sumienie, co to jest? ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Nasi osadnicy na Kresach Wschodnich PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Stary Rynek ok. 1900 roku w dniu Bożego Ciała (widokówka wydana nakładem Fr. X. Zaręby) 4 strona okładki: Siedziba Towarzystwa Rzemieślniczego pod opieką św. Józefa (siedziba Spółki w latach 1866-1874 (fotografia archiwalna)


		OD REDAKCJI KULTURA T. Osyra: Muzeum Ziemi Średzkiej. Kilka uwag na temat podjętej próby rekonstrukcji wnętrz dworu szlacheckiego U. Świderska: Mentalność polskiego rycerstwa-szlachty na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych J.W. Jasiński: Wiersze B. Urbańska: Prasa średzka w dwudziestoleciu międzywojennym (dokończenie) Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: O czym mówią herby miast wielkopolskich (dokończenie) J. Sobczak: Gdy Otto III podążał do Gniezna WIADOMOŚCI Z REGIONU M. Rembowski: Krótka historia Wyszakowa i jego mieszkańców A. Gniotowski: Z Babina do NATO WSPOMNIENIA Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (cz. III) CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE T. Staśkowiak: Aktorze Środy ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI A. Szyperski: O nazwie Środa PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Wieża wodociągowa w Środzie ok. 1912r. (widokówka wydana nakładem L. Rogalskiego) 4 strona okładki: Szpital Miejski w Środzie przy ul. Dąbrowskiego 22; rok 1859 (rys. A. Gniotowski na podstawie miniaturki)

		OD REDAKCJI KULTURA B. Frydryczak: Dzisiejszy świat estetyczny A. Basara: Wiersze J.W. Jasiński: Wiersze T. Osyra: Muzeum Ziemi Średzkiej. Kilka uwag na temat podjętej próby rekonstrukcji wnętrz dworu szlacheckiego (dokończenie) U. Świderska: Mentalność polskiego rycerstwa-szlachty na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych WIEDZIEĆ WIĘCEJ V. Narkowicz: Śpiewaj nam, śpiewaj, słowiku muz – rzecz o Sokratesie (cd) Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zrzuty w Janowie T. Staśkowiak: 80 lat klubu sportowego "Polonia" w Środzie WIADOMOŚCI Z REGIONU J.Sobczak: Noblista z Kołaczkowa WSPOMNIENIA B. Urbańska: Był wśród nas - pamięci ks. prof. Józefa Tischnera Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (cz. IV) CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE B.Urbańska: Kobieta sukcesu OBYCZAJE B.U.: Być w szpitalu ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Uroczystość poświęcenia wieży w Środzie PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Kościół poewangelicki w Środzie (grafika) 4 strona okładki: St. Reymont w otoczeniu Chłopów (graf. J. Sobczak na podstawie pomnika Reymonta w Kołaczkowie)

2001
		OD REDAKCJI KULTURA U. Świderska: Mentalność polskiego rycerstwa-szlachty na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych (dokończenie) J.W. Jasiński: Wiersze J. Sobczak: Frasobliwy strzegący wielkopolskich dróg Z. PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Złotowłosa Maria autora Trylogii WIADOMOŚCI Z REGIONU M. Rezler: Spojrzenie na pana Hipolita. Kilka refleksji W. Nowak, St. Frankowski: Skrzydlata czwórka spod Zaniemyśla WSPOMNIENIA Pamiętnik Joanny Maternowskiej z domu Szczepańskiej (dokończenie) ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Kilińskiego (cz. I) CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE T. Staśkowiak: Droga na Olimp ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI P. Styger: Kościół Kolegiacki w Środzie PISAĆ KAŻDY MOŻE J. Lipiecki: Fraszki Z ŻYCIA ŚTK St. Frankowski: Remanenty turystyczne
1 strona okładki: Ulica Wielka św. Ducha (grafika R. Kurnatowskiego) 4 strona okładki: Ulica Senatorska (grafika R. Kurnatowskiego)

		OD REDAKCJI KULTURA K. Jasińska-Kaczor: Czasy początków, czasy przełomów T. Osyra: Muzeum Ziemi Średzkiej. Kilka uwag na temat podjętej próby rekonstrukcji krajobrazowego parku przy dworskiego U. Świderska: Wartość urodzenia i szlachectwa w polskiej opinii szlacheckiej na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych OŚWIATA Historia średzkiego gimnazjum ROZMOWY B. Urbańska: Z panem Ryszardem rozmowa o malowaniu OBYCZAJE J. Kubera-Sobczak: Wielkopolskie przepisy kulinarne z ubiegłego wieku WSPOMNIENIA L Kubiaczyk: Ostatni rejs Majki Z PRZESZŁOŚCI M. Rezler: Doktor Marcin J. Sobczak: "Rota" - carmen patrium" WIADOMOŚCI Z REGIONU W. Nowak, St. Frankowski: Skrzydlata czwórka spod Zaniemyśla (dokończenie) J. Sobczak: "Za ten pacierz w własnej mowie ..." Pomniki przyrody powiatu średzkiego ZE ŚWIATA L. Szajdak, O. Hajdukiewicz, I. Hajdukiewicz: Nieśwież-perła Radziwiłłów ŚREDZKIE CIEKAWOSTKI Uroczystość złotego jubileuszu LISTY Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności ŚTK w r. 2000
1 strona okładki: Willa przy ul. Niedziałkowskiego (grafika R. Kurnatowski) 4 strona okładki: Dawny cmentarz ewangelicki i Kolegiata od strony ul. Witosa (grafika R. Kurnatowski)

		OD REDAKCJI KULTURA K. Jasińska-Kaczor: Czasy początków, czasy przełomów ...(cz.2) U. Swiderska: Wierność jako wartość nadrzędna etyki rycerskiej i szlacheckiej J.W. Jasiński: Wiersze B. Urbańska: Jubileuszowa wystawa Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Bój z krzyżakami pod Zaniemyślem B: O pieniążkach wykopanych pod Zaniemyślem WIADOMOŚCI Z REGIONU Kapliczki przydrożne ziemi średzkiej W. Nowak, St. Frankowski: Lotniska ziemi średzkiej (cz. 1) ROCZNICE D. Kraus-Burzyńska: Ignacy Jan Paderewski ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Kilińskiego (dokończenie) CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE St. Frankowski: Ignacy Nowak-lekarz i działacz WOKÓŁ NAS M. Musielak PISAĆ KAŻDY MOŻE O. Padewska: Wiersze E. Stachowska: Wiersze CIEKAWOSTKI POWIATU ŚREDZKIEGO J. Unrung: Powiat średzki w pierwszej połowie ub. stulecia LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Budynek probostwa kolegiackiego przy ulicy Jażdżewskiego (grafika R. Kurnatowski) 4 strona okładki: Ul. Polna (grafika R. Kurnatowski)

		OD REDAKCJI PROPOZYCJE Kto patronem średzkich ulic (propozycje ŚTK) KULTURA K. Jasińska-Kaczor: Czasy początków, czasy przełomów (dokończenie) U. Świderska: Odwaga wojenna i jej miejsce w etosie rycerskim i szlacheckim A. Żukrowska: Wiersze OŚWIATA E. Ostrowska: Dzieje LO w Środzie WIkp. w 1. 1945-1948 Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Pierwsze zwycięskie powstanie wielkopolskie 6. Urbańska: Polesia czar (losów średzkich osadników ciąg dalszy) R. Pucka: Średzianie na Białorusi WIADOMOŚCI Z REGIONU W. Nowak j St. Frankowski: Lotniska ziemi średzkiej (dokończenie) ROCZNICE D. Kraus-Burzyńska: Ignacy Jan Paderewski (dokończenie) J. Sobczak: Jedna jest Polska (Rok Prymasa Tysiąclecia) CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE B. Urbańska: Uczonym, podobnie jak poetą, się bywa... Rozmowa z prof. Jerzym Tyszerem WSPOMNIENIA Hania I. Nowak: Pamiętnik (cd) Z. Jasińska: 20 października 1939 r. L. Żarnowska: Tak było WOKÓŁ NAS M. Musielak: Lew salonowy Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Przedłużenie ulicy Sportowej w kierunku centrum (grafika R. Kurnatowskiego) 4 strona okładki: Pałacyk na Budziakach, ul. Daszyńskiego (grafika R. Kurnatowskiego)

2002
		OD REDAKCJI PROPOZYCJE B. Urbańska: Biblioteka Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego KULTURA D. Kraus-Burzyńska: Muzyka kościelna, organy i organiści K. Winowicz: Muzykalni bracia Surzyńscy J. Sobczak: Cicha noc... Bóg się rodzi... Czyli historia dwóch ulubionych kolęd B. Urbańska: Czytamy? OŚWIATA M. Stratyńska: Dzieje LO w Środzie WIkp Z PRZESZŁOŚCI J. Lis: Kiedy wszystko było pierwsze St. Frankowski: Patron Maksymilian Jackowski M. Mielcarzewicz: Średzkie ślady na Ukrainie Zb. Jóźwiak: Wizyta nie tylko sentymentalna WIADOMOŚCI Z REGIONU H. Czarny: Epizody z dziejów Klęki ROCZNICE J. Sobczak: Wieniawski koncertował tu najczęściej J. W. Jasiński: Powroty (W 180. rocznicę urodzin C. K. Norwida) ROZMOWY V. Narkowicz: Może spełnienie WSPOMNIENIA I. Nowak: Pamiętnik (cd) PISAĆ KAŻDY MOŻE T. W. Kazań: Wiersze K. Kisiu Wojciechowski: Wiersze Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik J. H. Dąbrowskiego w Środzie (foto) 4 strona okładki: Pomnik J. H. Dąbrowskiego w Środzie (foto)

		OD REDAKCJI PROPOZYCJE B. Urbańska: Społeczny Uniwersytet Otwarty KULTURA J. Przybylski: Pamięci księdza profesora Józefa Tischnera V. Narkowicz: Kilka uwag o kulturze w powiecie średzkim J. Sobczak: Syrokomli podróż po Wielkopolsce A. Androchowicz: Erotyzm i dziecko we współczesnym kinie światowym Z PRZESZŁOŚCI Zb. Jóźwiak: Przedmieścia średniowiecznej Środy - głos w dyskusji M. Rezler: W kręgu dzieci wrzesińskich i Michała Drzymały J. Lis: Kiedy wszystko było pierwsze (cd) Z POLSKI St. Frankowski: Wzloty i upadki Lubiąża ZE ŚWIATA L. Szajdak: Tartu - estońskie miasto z polskim epizodem w swej historii WSPOMNIENIA I. Nowak: Pamiętnik (dokończenie) ŚREDZKIE PLACE I ULICE B. Urbańska: Ulica Daszyńskiego LISTY Z ŻYCIA ŚTK.
1 strona okładki: Tablica upamiętniajaca burmistrza Środy w latach 1919-39 Jana Polskiego, u zbiegu ulic P. Wawrzyniaka, 20 Października i J. Polskiego (foto G. Kozłowski) 4 strona okładki: Pomnik w pobliżu miejsca kaźni średzian rozstrzelanych 17.09.1939 na Łąkach Kijewskich (foto G. Kozłowski)

		OD REDAKCJI PROPOZYCJE B. Urbańska: Ratujmy średzki cmentarz KULTURA J. W. Jasiński: Wiersze B. Szymański: Wiersze Konkurs A. Androchowicz: "Gdzieś w Polsce wśród pól...", czyli historia pewnego Klubu A. Androchowicz: Erotyzm i dziecko we współczesnym kinie światowym (cd) S. Maćkowiak: Tradycje świętojańskiej legendy w literaturze i muzyce (szkic) Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Tumulty na sejmikach średzkich J. Sobczak: W rocznicę niesławnego LIBERUM VETO M. Rezler: W kręgu dzieci wrzesińskich i Michała Drzymały (dokończenie) St. Frankowski: Czy Władysław Laskonogi umarł w Środzie? ROZMOWY B. Urbańska: O wójtowaniu i kulturze. Rozmowa z inż. Leonem Grzelką Z REGIONU M. Rembowski: Historia pewnej figury CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE T. Staśkowiak: Talent wyssany z mlekiem matki (cz. I) WSPOMNIENIA Z. Jasińska: Moje życie LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik poległych pracowników cukrowni Środa (foto G. Kozłowski) 4 strona okładki: Tablica z pomnika poległych pracowników cukrowni Środa (foto G. Kozłowski)

		OD REDAKCJI KULTURA M. Krzysztofiak: Ziemia Średzka i jej mieszkańcy w opracowaniach Oskara Kolberga Zb. Jóźwiak: Świsnął szablą koło ucha A. Androchowicz: Erotyzm i dziecko we współczesnym kinie światowym (dokończenie) B. Urbańska: Powiatowe inicjatywy Teksty nagrodzone w Konkursie: M. Zimoch: Moja Mała Mieścina K. Przykłota: Prąd za 27 byków P. Szczepaniak: Poezją było całe jej życie Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Z historii herbów miast ziemi średzkiej A. Androchowicz: Historia Średzkiego kina (cz. 1) Zb. Jóźwiak: Średzkie kalendarium H. Łukaszewski: Średzkie Bractwo Kurkowe M. Krzysztofiak: Rodzina Marii Radziejewskiej Z REGIONU N. Osyra: Historia dwóch Słupi CUDZYCH CHWALICIE - SWOICH NIE ZNACIE T. Staśkowiak: Talent wyssany z mlekiem matki (dokończenie) Sl. Frankowski: Życie teatralne Władysława Łuczaka-Stomy ROZMOWY J. W. Jasiński: Rozmowa z Justyną Zalesińską J. Zalesińską: Wiersze WSPOMNIENIA A. Androchowicz: Tata Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik pierwszej średzkiej drużyny harcerskiej, ul. Harcerska (foto. G. Kozłowski) 4 strona okładki: Okładki numerów pisma 1-19

2003
		OD REDAKCJI KULTURA B. Urbańska: B. Urbańska: Jak świętowano pięciolecie ŚKK J. Przybylski: Ballada rocznicowa J. Labijak: Pokorne życzenie (Wiersze) J. Zalesińska: Wiersze B. Urbańska: Poznaliśmy wady i zalety naszego miasta! (Wyniki konkursu) G. Król: Wady i zalety miejsca, w którym mieszkam Zb. Jóźwiak: Sposób na szlachetnie urodzonych E. Grobelna: Fraszki Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Z albumu Pauli Wilkońskiej M. Krzysztofiak: Nikodem Dykczak - zapomniany średzianin A. Androchowicz: Historia średzkiego kina (dokończenie) A. Androchowicz: Nagroda. I co dalej? H. Łukaszewski: Średzkie Bractwo Kurkowe (cd) Zb. Jóźwiak: Średzkie kalendarium (cz. 2) T. Staśkowiak: Ojciec poznańskiej gwary. Z REGIONU J. Sobczak: Polskie wiatraki St. Frankowski: Pojęcie i granice Wielkopolski ZE ŚWIATA M. Krzysztofiak: ... o Bambergu WSPOMNIENIA M. Rembowski: Okruchy wspomnień średzkich z oddali J. Machajewska: Chwilo trwaj ŚLADEM NASZYCH PUBLIKACJI J. W. Jasiński: Echo kniei Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Domek Edwarda hr. Raczyńskiego na wyspie Edwarda w Zaniemyślu (foto) 4 strona okładki: Grobowiec Edwarda hr. Raczyńskiego przy kościele św. Wawrzyńca w Zaniemyślu (foto)

		OD REDAKCJI KULTURA D. Kraus-Burzyńska: O pieśni i tradycji. Rozmowa na koniec 2002 roku z dyrygentem chóru "Głos znad Warty" z Sulęcinka - mgr Kazimierzem Trzeciakiem T. Staśkowiak: Jan Jańczak - malarz, filmowiec, rzeźbiarz A. Androchowicz: Średzka Melpomena (cz. 1) W. Jasiński: Piękno wchodzi nie pytając... Z Małgorzatą Wawrzyniak - o radości tworzenia J. Sobczak: Wielkopolska w życiu Marii Konopnickiej Z PRZESZŁOŚCI St. Frankowski: Z kart historii średzkiej poczty H. Łukaszewski: Średzkie Bractwo Kurkowe (cz. 3) Z REGIONU M. Rembowski: Rodzina Unrugów St. Pawłowski: Przywrócone piękno. Pałac w Pierzchnie (cz. l) OBYCZAJE A. Lewandowski: Co o historii piwa wiedzieć należy ROCZNICE J. Sobczak: Ignacy Domeyko i Wielkopolanie WSPOMNIENIA M. Mielcarzewicz: O Pani, która kochała poezję ZE ŚWIATA L. Szajdak: Czar Polesia Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności w 1. 2000-2002
1 strona okładki: Drewniany kościół pw. św. Marcina w Śnieciskach (foto J. Pluto) 4 strona okładki: Drewniana dzwonnica przy kościele w Śnieciskach (foto J. Pluto)

		OD REDAKCJI M. Rembowski: Zagubione słowo ROCZNICE A. Kaszubkiewicz: Rezerwat Archeologiczny Gród Piastowski w Gieczu w 40-lecie E. Indycka: 40 lat Rezerwatu Archeologicznego Gród Piastowski w Gieczu E. Indycka: Rozmowy na temat Klubu "Piast" przy Muzeum w Grodziszczku D. Małek, E. Indycka: Wspomnienia Zb. Jóźwiak: Średzkie "ślady" wielkiego Hebanowskiego KULTURA J. W. Jasiński: Porządek rzeczy J. Zalesińska: Wiersze V. Narkowicz: Konkurs na przewodnik: Mój region w przeszłości a teraz A. Androchowicz: Średzka Melpomena (dok.) J. Sobczak: Wielkopolska w życiu Marii Konopnickiej (dok.) Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: W Poznaniu odkryto rezydencję Mieszka I Zb. Jóźwiak: Średzkie kalendarium (cz. 3) Z REGIONU St. Frankowski: Prusznic nad Wartą St. Pawłowski: Przywrócone piękno. Pałac w Pierzchnie (dok.) WSPOMNIENIA B. Urbańska: Pamięci Stanisława Jankiewicza Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Giecz, Grodziszczko - widok z lotu ptaka (foto) 4 strona okładki: Drewniany kościół w Grodziszczku pw. św. Jana Chrzciciela z 1713 roku (grafika J. W. Jasiński)

		OD REDAKCJI KULTURA J. W. Jasiński: Środa a Norwid, czyli co miał piernik do C.K.N. (cz. I) J. Sobczak: Wybitny muzyk i poeta z polskim rodowodem J. Zalesińska: Wiersze OŚWIATA K. Ostrowska, M. Stratyńska: Średzki "ogólniak" w 1.1986-2003 ZE ŚRODY B. Urbańska: O Bractwie Kurkowym rozmowa St. Pawłowski: Średzki ring T. Świt: Wspomnienia B. Urbańska: Porządki na średzkim cmentarzu LISTY Z REGIONU J. Sobczak: Boże Ciało w Spicimierzu M. Król: Niezwykła szkoła. Osiągnięcia plastyczne szkoły w Klecę Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu - historii cz. l Z PRZESZŁOŚCI M. Rembowski: Memento wrześniowe 1939 roku J. Sobczak: Wielkopolanka królową Francji St. Frankowski: Włodzimierz Wolniewicz - średzianin z wyboru Zb. Jóźwiak: Średzkie kalendarium (cz. 4) Z ŻYCIA ŚTK
1 i 4 strona okładki: Prace uczniów szkoły podstawowej w Klęce

2004
		OD REDAKCJI KULTURA J. Sobczak: Polskie kolędy B. Urbańska: Śpiewak ze Środy T. Bogacka: Wiersze E. Grobelna: Fraszki J. W. Jasiński: Środa a Norwid, czyli co miał piernik do C.K.N. (cz. II) M. Turkowski: Leonard Turkowski - średzki poeta A. Androchowicz: 50-lecie "Krakowiaków i Górali" Zb. Jóźwiak: l ślubuję wystawić w moim mieście świątynię murowaną ... (Średzkie bajania!) OŚWIATA E. Ostrowska, M. Stratyńska: Średzki "ogólniak" w 1. 1986-2003 (c.d.) ZE ŚRODY T. Świt: Wspomnienia (cd.) A. Bielawska, T. Borowicz: Pierwsze powojenne lata J. Lis: Ze sztafety pokoleń Z REGIONU Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu - historii cz. 2 St. Frankowski: Jan Skrzydlewski z Sulęcina J. Sobczak: Wartości niematerialne w wielkopolskim krajobrazie ZE ŚWIATA T. Staśkowiak: Średzianin laureatem Nagrody Nobla Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Ulica Górki z widokiem na Kolegiatę (grafika A. Jaśkowiaka) 4 strona okładki: Budynek Starostwa Powiatowego przy ulicy Daszyńskiego (grafika A. Jaśkowiaka)

		OD REDAKCJI KULTURA M. Piotrowska: Kompozycje Franciszka Ksawerego Zaremby spełnieniem teatralnych oczekiwań Wielkopolan T. Bogacka: Wiersze E. Grobelna: Fraszki J. W. Jasiński: Środa a Norwid, czyli co miał piernik do C.K.N. (dokończenie) A. Androchowicz: Zagadki inscenizacyjne „Lamentu świętokrzyskiego" J. Sobczak: Książka, za którą groziła śmierć G. Król: Sentymentalny przewodnik po Środzie (cz. I) ZE ŚRODY T. Świt: Wspomnienia (dokończenie) Cz. Dopieralska: Jak zdobywałam „nauczycielskie ostrogi" H. Łukaszewski: „Krakowiacy i Górale" - ze wspomnień Henryka Łukaszewskiego J. Lis: Ze sztafety pokoleń (cz. II) Z REGIONU St. Frankowski: Zofia Sokolnicka - działaczka wszechstronna Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu -historii cz. 3 WIELKOPOLSKI KRAJOBRAZ J. Sobczak: Polskiej strzechy gospodarze POLEMIKI Z ŻAŁOBNEJ KARTY B. Urbańska: Hieronim Strykowski B. Perczak: Ksiądz Aleksander Z ŻYCIA ŚTK Sprawozdanie z działalności Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego w roku 2003
1 strona okładki: Ul. Dąbrowskiego w pobliżu poczty (grafika A. Jaśkowiaka) 4 strona okładki: Kościół w Mądrych pw. Jadwigi Śląskiej (grafika A. Jaśkowiaka)

		OD REDAKCJI KULTURA E. Grobelna: Fraszki J. W. Jasiński: Wiersze G. Król: Sentymentalny przewodnik po Środzie (dokończenie) Zb. Jóźwiak: Dzieło życia księdza Bartłomieja (Średzkie bajania!) B. Urbańska: Rok Gombrowicza ZE ŚRODY A. Grześkowiak: List sercem pisany (cz. 1) B. Urbańska: O nazwach średzkich ulic Z KOLEGIACKIEGO ARCHIWUM Zb, Jóźwiak: Był sobie malarz Z REGIONU St. Frankowski: Mikołaj Dobrzycki - wieczny powstaniec Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu -historii cz. 4 J. Sobczak: Kult cudownych wizerunków na ziemi średzkiej A. Androchowicz: Antoni Sempołowski – pionier polskiego doświadczalnictwa WIELKOPOLSKI KRAJOBRAZ J. Sobczak: Brzoza swojska, bo taka polska ZE ŚWIATA T. Staśkowiak: Jeszcze raz o średzkim laureacie Nagrody Nobla POLEMIKI LISTY Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Pomnik Higei na grobowcu Edwarda hr. Raczyńskiego w Zaniemyślu (grafika A. Jaśkowiaka) 4 strona okładki: Ulica Kilińskiego (grafika A. Jaśkowiaka)

		OD REDAKCJI KULTURA E. Grobelna: Fraszki A. Androchowicz: Edwin Jahnke- skrzypek ze Środy B. Urbańska: Trzeba umieć życiu nadać sens. Rozmowa z malarzem Feliksem Zamelskim ZE ŚRODY M. Pawliczak: Takie były początki E. Zamelski: Pół wieku od matury A. Grześkowiak: List sercem pisany (cz. 2) B. Urbańska: O nazwach średzkich ulic (cd.) Z REGIONU J. Sobczak: Wielkopolskie wizyty autora „Śpiewów historycznych" J. W. Jasiński: Liga Polska powiatu średzkiego – tło historyczne, program i działania w 1.1848-1851 Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu -historii cz. 5 St. Frankowski: Parlament w Poznaniu POLSKI KRAJOBRAZ J. Sobczak: Polskie dwory Zb. Jóźwiak: Krakowski Kazimierz M. Rembowski: Płaszcz hetmański Matki Bożej LISTY ODPOWIEDZI REDAKCJI Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Kolegiata od strony ulicy Witosa (grafika J.W. Jasińskiego) 4 strona okładki: Komitet budowy i zarząd Towarzystwa uczestników Powstania Wielkopolskiego (1935r.) oraz oryginalne wzory pieczęci Straży Ludowej z czasów Powstania.

2005
		OD REDAKCJI KULTURA E. Grobelna: Fraszki J. Kaczor: Sowy uszate A. Androchowicz: Wielkopolanina portret własny, czyli słów kilka o malarstwie Mariana Jaroczyńskiego ZE ŚRODY B. Urbańska: 40 lat minęło A. Grześkowiak: List sercem pisany (dokończenie) Galeria sławnych średzian: T. Staśkowiak: Encyklopedysta-Adam Karwowski B. Perczak: Fizyk ze Środy B. Urbańska: Średzianie w anegdocie Z REGIONU J. Sobczak: Odradza się najstarszy zamek królewski N. Osyra-Kwiecińska, T. Osyra: W niemieckim majątku w Wielkopolsce (cz. 1) Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu -historii cz. 6 St. Frankowski: Patriota i spółdzielca ze Strzeszek POLSKI KRAJOBRAZ J. Sobczak: Dwory i dworki ziemi średzkiej ZE ŚWIATA A. Androchowicz: A. El Gouna - miasteczko z rozgwiazdą w herbie Z ŻYCIA ŚTK
1 strona okładki: Stary Rynek (grafika A. Regulska) 4 strona okładki: Hotel Hutner (grafika M. Szymkowiak)

		OD REDAKCJI KULTURA J. Rogacka: Wiersze K. Ratajczak: Wiersze J. Kaczor: Wiersze J. Sobczak: Mazurek Dąbrowskiego w muzyce polskiej i światowej B. Urbańska: Konkursy ZE ŚRODY T. Kajl-Jankowska: Śladami przeszłości, czyli spacer po Środzie z tomikiem poezji Galeria sławnych średzian: St. Frankowski: Profesor Włodzimierz Kołos T. Staśkowiak: Dyplomata ze Środy – Nikodem Bogusław Muszyński A. Androchowicz: Wojciech Andersz - kapłan zapomniany B. Urbańska: Średzianie w anegdocie B. Urbańska: Perypetie ze średzkim hejnałem Z REGIONU N. Osyra-Kwiecińska, T. Osyra: W niemieckim majątku w Wielkopolsce (dokończenie) J. W. Jasiński: Liga Polska powiatu średzkiego - tło historyczne, program i działania w 1. 1848-1851 (cz. II) Zb. Jóźwiak: Powiatowa racja stanu - historii cz. 7 ROCZNICE B. Andrzejewski: Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie Z PRZESZŁOŚCI J. Sobczak: Zapomniany akt zjednoczenia Korony, Litwy i Rusi LISTY Z ŻYCIA ŚTK B. Urbańska: Sprawozdanie z działalności ŚTK w r. 2004
1 strona okładki: Rysunek M. Szymańskiej z Klęki 4 strona okładki: Rysunek M. Szymańskiej z Klęki