Podpis miasta
Herb miasta >>
Historia herbów >>
Herb powiatu średzkiego >>
Herb Zaniemyśla >>		 herb Nowego Miasta >>
herb Dominowa >>
herb Krzykos >>

Herb miasta Środa Wielkopolska Herb to poświadczenie miejskości, podpis miasta, które ma prawo się za takie uważać. Dokładna data lokacji Środy pozostaje dziś nieznana, bo oficjalny akt zaginął prawdopodobnie w trakcie krzyżackiego najazdu na Środę w 1331 r. Niektórzy badacze skłonni byli uznać, że lokacja nastąpiła wraz z innymi, sąsiednimi ośrodkami miejskimi już w 1253r.  Brany jest także pod uwagę fakt bytności w Środzie Bolesława Pobożnego w 1261 r. Kolejna data - 1281 r. - to wzmianka mówiąca o farze miejskiej co pośrednio dowodzi lokacji miasta przed tym właśnie rokiem. Wobec braku innych źródeł powszechnie przyjmuje się, że lokacja Środy nastąpiła pomiędzy 1253 r. (zjazd w Gieczu i objęcie dzielnicy przez Bolesława Pobożnego) a 1281 r. (wzmianka o farze). W źródłach pisanych występuje także wcześniejsza wzmianka, mówiąca o Mikołaju plebanie średzkim, z 1276 r, która także sugerować mogłaby istnienie kościoła farnego, a więc świątyni lokowanego miasta. Jednak najprawdopodobniej chodzi tutaj o plebana kościoła pw. św. Idziego, pozostającego w przedkolacyjnej osadzie handlowej. Chodź nie zachował się dokument lokacyjny można dziś domniemywać, że lokacja miasta nastąpiła na tzw. „prawie magdeburskim” lub jego zmodyfikowanej formie „prawie średzkim”. Pierwsza potwierdzona wzmianka o lokowanym mieście pojawia się w dokumencie z 1339 r., kiedy to w procesie o odszkodowania za krzyżackie szkody zeznają "Johanes advocatus seu iudex de Środa (wójt)" i "Sulislaus magister consulum dr Środa (burmistrz)". Od początku 2015 roku Środa ponownie posługuje się historycznym herbem, którego najstarsze zachowane przedstawienia pojawiły się na pieczęciach z XIV w. Pieczęć z 1404 r. zawiera mur miejski z tarczą i wizerunkiem orła śląskiego, hełm z pawim ogonem i napis w otoku:
 herb Środy

rynek "S. Civitatis: Srodensis in Polonia". Pieczęć z 1407r. zawiera dodatkowo w herbie półksiężyc i gwiazdę. Pole tarczowe herbu Środy nosi nazwę tarczy hiszpańskiej, która wykształciła się w heraldyce z tzw. tarczy gotyckiej. Wszystkie elementy herbu umieszczono w niebieskim polu. Kolor niebieski w heraldyce charakteryzuje szereg cech: wierność, stałość, praworządność, pobożność, czystość, piękno itd. Może symbolizować także niebo i powietrze. Heraldyści zwracają uwagę na francuskie zapożyczenie arabskiego słowa „azul” (fr. Lazur) oznaczającego błękit nieba. W polu niebieskim znajdują się mury miejskie w kolorze białym (heraldyczne srebro). Mur zajmuje podstawę tarczy czyli dolny pas i połowę pasa środkowego. Z muru wyrastają dwie baszty, pojawiające się na tarczy w  polach „na prawo od serca” (lewa baszta) i „na lewo od serca” (prawa baszta).  Baszty zwieńczone są krenelażem w polach „na prawo od głowy” (lewa baszta) i „na lewo od głowy” (prawa baszta). Każda z baszt posiada po trzy okna, kolor muru symbolizuje min. uczciwość, czystość, mądrość i szlachectwo, zaś sam mur jest dowodem posiadania praw miejskich i starożytności miasta.
W latach 2010-12 średzki rynek poddano gruntownej renowacji. W centralnym miejscu płyty rynku znalazła się latarnia z wizerunkiem średzkiego herbu, jeszcze w odsłonie funkcjonującej do lutego 2015r, tj. z łodzią zamiast hełmu.

tarcza gotycka tarcza późnogotycka  Na herbach miast wielkopolskich motyw ten pojawia się dość często. Baszty, mury miejskie, bramy występują min na herbach Kórnika, Poznania, Jarocina, Książa Wlkp., Miłosławia, Nowego Miasta i Śremu.  W latach 1401-1443 dwie wieże herbu średzkiego wieńczy krenelaż, zaś na pieczęci miejskiej z lat 1407-32 wieże nakryte są spiczastym dachem. Przez stulecia zmienna bywała także liczba i układ okien. Pieczęć miejska z lat 1545-1571 przedstawia herb w tarczy francuskiej. Herb na pieczęci z roku 1746 zdobiony jest klejnotem - pióropuszem. Nad murem pomiędzy basztami, czyli heraldycznie rzecz ujmując w polach „miejsce głowy” i „serce” umieszczono trzy elementy: półksiężyc, gwiazdę sześcioramienną i hełm garnczkowy.  Żółty półksiężyc wraz z sześcioramienną gwiazdą to dość często spotykany element w herbach. Żółty kolor w heraldyce to złoto; symbolizuje wzniosłość, poważanie, bogactwo, wiedzę i waleczność. Półksiężyc to emblemat Najświętszej Marii Panny, która podobnie jak on nie świeci swoim blaskiem lecz światłem odbitym, gwiazda sześcioramienna stosowana w Niemczech, Europie Południowej i Wschodniej oznacza wzniosłe czyny i bezpiecznego przewodnika. Ponadto jest symbolem idei boskiej. Pod półksiężycem i sześcioramienną gwiazdą widnieje hełm rycerski, garnczkowy, w kolorze białym  - taki sam jaki w swym herbie miał król Przemysł II. Na murze w polu tarczy, zwanym „sercem”, umieszczono piastowskiego orła (bez korony) na tarczy gotyckiej koloru czerwonego co oznacza miasto królewskie o lokacji z czasów książęcych. Znak taki występuje na herbach min. Międzyrzecza, Mosiny, Kcynii, Pobiedzisk i Poznania. Po II wojnie światowej, na skutek błędu interpretacyjnego przyjęto, że hełm garnczkowy to w istocie łódź i taki herb funkcjonował do pocz. 2015r. Motyw przedstwionej do góry nogami łodzi (jako znaku jednago ze starostów tenutowych) przedstawia B. Drobig w swym opracowaniu z 1904r pt. "Geschichte der Stadt Schroda" .
tarcza gotycka tarcza późnogotycka
tarcza francuska tarcza hiszpańska
tarcza francuska tarcza hiszpańska

Historia herbów
Zadając sobie dziś pytanie: z czego wywodzi się idea herbu, zarówno miejskiego jak i rodowego należy cofnąć się niemalże do początku ludzkości, a przynajmniej do czasów przejścia z gospodarki zbieracko - łowieckiej do epoki rolnictwa. Heraldycy na ogół są dziś zgodni, że pierwsze indywidualne oznaczenia, znaki były odpowiedzią na pojawienie się, jeszcze w nie zinstytucjonalizowanej formie, pojęcia własności. Potrzeba oznaczenia trzód, areałów ziemii itp. skłoniła do wprowadzenia prostych systemów sygnaturowych (np. wschodnie tamgi) jednoznacznie identyfikujące właściciela. Z czasem sygnatury te znalazły zastosowanie także w tworzących się nieformalnych grupach specjalizujących się w określonych usługach i rzemiosłach. Już w średniowieczu znalazło to pełny rozkwit w dobie powstających cechów, gild - ówczesnych rzemieślniczych korporacji. Herby miejskie wywodzą się z tradycji herbów rycerskich, które poczęły pojawiać się w Europie w czasach wielkich pochodów wojsk, czyli wypraw krzyżowych. Posiadanie odrębnego znaku, charakterystycznego dla danej drużyny, należącej do określonego pana,  było warunkiem koniecznym dla jej rozróżnienia i nobilitacji.		 herb do 2015
herb Środy do 2015 r.

 Początkowo herb składał się z prostych znaków o znaczeniu symbolicznym, a ich przyjmowanie było dość spontaniczne, bez zachowywania jakichkolwiek reguł. Od połowy XIV wieku dworski „porządkowy” czyli herold obarczony został dodatkowymi zadaniami. Odtąd do niego należało dbanie o zachowywanie heraldycznych reguł, przepisów, które poczęły krystalizować, wykształcać się i krzepnąć w tradycji średniowiecza. Do dziś w Wielkiej Brytanii funkcjonuje Kolegium Heroldów – bardzo rozbudowana, konserwatywna instytucja, której zadaniem jest dbałość o ustawienia heraldyczne w Zjednoczonym Królestwie. Sam „język” herbowy, kształtujący się w okresie średniowiecza był zlepkiem zapożyczeń z tradycji greckiej, germańskiej i celtyckiej. W drugiej połowie XX wieku, a masowo pod koniec tego okresu samorządy zaczęły artykułować granice miast w postaci tzw "witaczy". Nazwa taka przyjęła się w odniesieniu do ozdobnej (bardziej lub mniej) ramy, tworzącej rodzaj rusztowania dźwigającego tarczę z nazwą miasta, motywem herbu i innymi charakterystycznymi oznaczeniami (daty lokacji, logo charakterystycznych budowli itp.) Zdarza się, że funkcje witacza spełnia monolityczny element w całości wykonany w jednorodnym rodzaju materiału np w drewnie. 

Środa nie odstaje pod tym wzgledem na tle innych miast Polski. Jednolite w formie (dość skromne, trzeba przyznać) witacze średzkie znalazły sie przy wszystkich wjazdach do miasta, prócz lokalnej drogi prowadzącej z Jarosławca. Wiele sporów przez dziesięciolecia toczono wokół naszego narodowego godła - tego jakiego ptaka tak naprawdę przedstawia i skąd pochodzi jego wyobrażenie. Zadawano (i nadal zadaje się) przy tym pytanie czy słynny denar B. Chrobrego z niewątpliwym wizerunkiem ptaka przedstawia już jakąś formę orła czy jest to może paw lub gołąb? Za tym, że jest to paw przemawiała tradycja heraldyczna świata wschodniego chrześcijaństwa. Rozrzucony wachlarzowo pióropusz z piór na ogonie kojarzony był także na zachodzie z majestatem władzy. Nie dziwi więc, że do tej interpretacji długi czas przychylali się heraldycy. Wielu krajowych heraldyków skłonnych było uznać ów ptaka za rodowitego głuszca lub cietrzewia, jako osobisty znak księcia Polan. Motyw gołębia, a raczej gołębicy kojarzony był przez pryzmat chrześcijaństwa, którego symbole nader często przyjmowane były za znaki panujących. Wszak według chrześcijańskich doktryn wszelka władza pochodziła od Boga. Ważną wskazówką było stwierdzenie związków wizerunku z denara z wizerunkami ptaków - znaków Sobiesława Sławkowica, brata św. Wojciecha, oraz czasu bicia denara - tuż po śmierci św. Wojciecha właśnie. Czyżbyśmy więc przejęli orła od czeskich Sławkowiców? Nie jest to wykluczone. Za tym, że jest to jednak orzeł przemawiają dwa fakty. Uznany na zjeździe Gnieźnieńskim za "przyjaciela" cesarza Chrobry mógł nawiązać do znaku ottońskiego, a po drugie interpretowany jako orzeł tak na drzwiach gnieźnieńskich strzeże zwłok św. Wojciecha w jednej ze scen. Jest on podobny do wizerunku z denara. Nie mniej denar z "orłem" Chrobrego to wyobrażenie jednorazowe i nie należy raczej wiązać go ze znakami rodowymi piasta. Kolejny orzeł pojawia si dopiero na rewersie denara Władysława Wygnańca. Orzeł z monety atakuje zająca i symbolizuje władcze cechy: męstwo, odwagę, siłę. W różnej postaci przedstawiany jest orzeł na monetach Bolesława IV Kędzierzawego  Przemysł II
Przemysł II wg pocztu Matejki.
Na piersiach  orzeł  z pieczęci królewskiej.

pieczęć Przemysła II i Mieszka Starego. Równie często goszczą znaki lwa, gryfa, i smoka. Pierwsze heraldyczne, znane nam do dzisiaj przedstawienie orła z rozpostartymi skrzydłami i dziobem zwróconym w bok pojawiło się na pocz. XIII wieku, ale nie wiemy kto personalnie bił ów monetę. Przyjmuje się dziś, że był to któryś z książąt kujawskich lub Mazowieckich. Od pocz. XIII w znak heraldyczny orła, prócz zastosowania menniczego, przyjmowany jest także jako znak, symbol napieczętny książąt z linii Piastów. Pierwszym, który stosował ów wizerunek był Kazimierz książę na Górnośląskim Opolu, posługujący się pieczęcią z orłem już w 1211 roku. Śląska linia Piastów, będzie miała w tej opowieści szczególne znaczenie; to właśnie wzory orłów napieczętnych Piastów śląskich wróciły później do Wielkopolski (królewskiej już), a następnie kontynuowane były w wizerunku orła królestwa.  W czasach już nam współczesnych śląsko - wielkopolskie przedstawienie orła to najczęściej powielany znak heraldyczny. Orzeł z pieczęci Kazimierza na Opolu pozbawiony jest korony, co do dziś oznacza w heraldyce pozycję księcia, w odróżnieniu od cech królewskich. W śląskiej linii Piastów orła przedstawiano w barwie czarnej, a nader charakterystyczny jest orzeł Henryka II Pobożnego, który na piersiach przepasany jest półksiężycem z krzyżem. Ów półksiężyc z krzyżem (zwłaszcza półksiężyc) był znakiem ojca Pobożnego - Henryka I Brodatego i stanie się stałym elementem orłów śląskich. I choć sam wizerunek i barwy heraldyczne orła uległy znacznym zróżnicowaniom wśród książąt śląskich, ogólnie śląskie przedstawienie orła z półksiężycem na piersiach przetrwało aż do śmierci ostatniego z linii Piastów w ogóle Jerzego Wilhelma w 1675 roku. Nowego znaczenia heraldyczny orzeł nabierać zaczął wraz z szerzącym się kultem biskupa Stanisława.
Początkowo Przemysł II stosował pieczęć przedstawiającą lwa w tarczy gotyckiej.
Napis na obwodzie głosi: "Przemysław II książe Polski"

Jak ongiś ciało św. Wojciecha strzeżone przez orły i tym razem rozczłonkowane doczesne szczątki biskupa Stanisława miały być bronione przez orły. Legenda, ta powielana masowo w II poł. XIII wieku, musiała być nader powszechna, skoro np. Henryk III Probus rozpoczął pod wpływem proroczego snu o św. Stanisławie rozpoczął walki o tron krakowski w 1288 roku. Na jego nagrobku widnieje orzeł (ze śląskim półksiężycem) i w koronie (symbolika zjednoczeniowa). Następcą Henryka III Probusa w walce o zjednoczenie był książę wielkopolski Przemysł II. Wraz z ideą zjednoczeniową przejął on od Probusa także i wizerunek orła i w roku 1290 przyjął nowy znak napieczętny, w którym jedną z części jest śląski orzeł z półksiężycem. Pieczęć przedstawiała rycerza trzymającego proporzec w prawej ręce i tarczę z wizerunkiem orła bez korony, w lewej. Postać rycerza umieszczona została pomiędzy dwiema wieżami z trębaczami na ich szczycie.  Już miesiąc później Przemysław posłużył się kolejną wersją pieczęci, która różniła się od poprzedniej pewnymi istotnymi szczegółami. Rycerz zmienił nieco układ zbroi, pod jego stopami wije się pokonany smok, co istotniejsze orzeł na tarczy ma już koronę! Koronując się na króla polski Przemysł II posłużył się kolejną pieczęcią zwaną majestatową, która na rewersie przedstawiała orła w gotyckiej (otwartej) koronie i już bez półksiężyca na piersiach. Już wówczas uważano powszechnie (i mylnie), że ów wizerunek orła był kontynuacją insygnii piastowskich Mieszka i Bolesława. Od czasów Przemysła wizerunek białego zmieniał swe kształty i pola, ale jego ogólne heraldyczne przedstawienie pozostawało podobne. lew
Lew w tarczy późnogotyckiej  z herbu powiatu średzkiego wielkopolskiego.

herb powiatu Herb powiatu średzkiego
Ustanowiony 27 października 2005 roku herb powiatu nawiązuje do wizerunku orła Przemysła II przejętego wraz z ideą zjednoczeniową od H. Probusa ze Śląska. Na piersi orła umieszczono tarczę, na której w czerwonym polu znajduje się lew złoty patrzący (zwrócony głową do przodu). Lew wsparty na tylnich łapach w ujęciu heraldycznym uchodził za symbol władztwa (król zwierząt), ale także odwagi, potęgi i budzonego lęku i uchodzi za jeden z najstarszych symboli heraldycznych. Współcześnie występuje w wielu herbach (Czech, Luksemburga).  Pierwotnie tarcza gotycka na której  umieszczony był lew  zmieniona została w tarczę późnogotycką (dlaczego?), a i sam wizerunek lwa uległ nieznacznym heraldycznym przekształceniom.  Herb powiatu w przedstawionym kształcie ustanowiony został Uchwałą nr XXVIII/197/2005 Rady powiatu Średzkiego. Wraz z herbem ustanowiono także flagę urzędową powiatu. Co ciekawe ustanowienie herbu i flagi choć zgodnie z prawem odbyło się z pominięciem opinii MSWiA.
flaga Herb i flaga urzędowa powiatu średzkiego wielkopolskiego.

pieczęć Przemysła II pieczęć Przemysła II pieczęć Przemysła II
Wczesna pieczęć Przemysła II.
W zaznaczonym czerwonym kwadracie tarcza gotycka z orłem książęcym - bez korony.
Późniejsza wersja pieczęci i pieczęć majestatyczna.
W zaznaczonym czerwonym kwadracie tarcza gotycka z orłem królewskim - w koronie.
Zwraca uwagę także królewskie poskromienie smoka.

Herb Zaniemyśla
Zaniemyśl, duża wieś gminna powiatu średzkiego. Długosz opisuje osadę Niezamyśl w której doszło do bitwy z Krzyżakiami w 1331r. Jeden z oddziałów krzyżackich wdarł się do Wielkopolski i spalił m.in. Środę. Następnie oddział rozdzielił się, a jeden z pododdziałów podążył na południowy-zachód w kierunku wsi Niezamyśl. Zorganizowana pospiesznie obrona rycerstwa wielkopolskiego, wsparta masami chłopskimi, oraz umocnieniami ziemnymi  powstrzymała zagon krzyżacki pomiędzy wsiami Zwola i Kępa. Poważnie osłabiony oddział wycofał się w kierunku Gniezna. Bitwę tą za szczegółami opisał Jan Długosz w „Rocznikach sławnego Królestwa Polskiego”. Osada Niezamyśl, istniejąca na szlaku za środy do Śremu należała do Doliwów, Broniszów, Zadorskich, Wrzesińskich, Borkowskich i Roszkowskich. W niektórych XIV wiecznych dokumentach Niezamyśl występuje jako miasto, choć nie wiadomo kto i z czyjej inicjatywy miałby nadać mu prawa miejskie. W 1742 roku właściciel Niezamyśla, Maciej Poniński (1700-1758) wystarał się o lokację miasta na zachód od istniejącej osady. Znana jest pieczęć miejska z 1781r. Po Ponińskich właścicielami Zaniemyśla byli Jaraczewscy. W 1815 roku właścicielem trzy hektarowej wyspy na jeziorze zaniemyskim został Edward hr. Raczyński. Ten wielki patriota, mecenas kultury, wydawca, pisarz, żołnierz epoki napoleońskiej i polityk wybudował na wyspie okazały dom w stylu szwajcarskim, w którym chętnie spędzał wolne chwile. Zafascynowany marynistyką organizował inscenizacje bitew morskich na wodach jeziora. Tutaj także, 20 stycznia 1846r, przygnębiony oskarżeniami części opinii publicznej o nieuprawnione sponsorowanie słynnej poznańskiej złotej kaplicy, popełnił samobójstwo strzałem z armatki – wiwatówki. Pochowany został po południowej stronie kościoła św. Wawrzyńca, a okazały nagrobek zdobi oryginalny posąg Higei z rysami żony Konstancji. 		Zaniemyśl
herb: w białym polu lew wspięty
z głową w lewo. Przy lewej łapie serce z którego kwiat, w prawej łapie liść palmowy.

W XIX stuleciu Zaniemyśl zmienił jeszcze kilka razy właścicieli by pod koniec tego stulecia znaleźć się w rękach Hermana Kenemanna, współtwórcy Hakaty. W drugiej połowie tego wieku Niezamyśl i Zaniemyśl uległy połączeniu w jeden organizm miejski. W 1910r. Środę i Zaniemyśl połączyła linia kolei wąskotorowej, tej samej, która już od 1902r. łączyła Środę z Poznaniem. W Polwicy k. Zaniemyśla przyszedł na świat poeta doby romantyzmu, najwybitniejszy wielkopolski przedstawiciel tego nurtu, Ryszard Wincenty Berwiński (1819-1879), aktywny uczestnik Wiosny Ludów, poseł do sejmu pruskiego i żołnierz dragonów otomańskich Michała Czaykowskiego w Turcji. W 1934r. na mocy ustawy Zaniemyśl stracił prawa miejskie.

Nowe Miasto Herb Nowego  Miasta
Nowe Miasto, duża wieś gminna powiatu średzkiego, na lewym brzegu Warty. Wzmiankowana w dokumencie Przemysła II z 2 października 1283 - lokacja miasta dla komesa Mikołaja z rodu Doliwów z pobliskiego Dębna. Od XVI do XVII w rękach Rozdrażewskich, później Grzymułtowskich i Grabskich. W 1934r. na mocy ustawy Nowe Miasto  straciło prawa miejskie.
herb: wieża z krenelażem, otwartym przejazdem i dwoma oknami w jednym poziomie.
laskówka Laskówka, obecnie część Nowego Miasta. Wieś przylegająca od zachodu do Nowego Miasta, lokowana w 1665r staraniem wojewody poznańskiego Krzysztofa Grzymułtowskiego. Pod koniec XVII wieku miasto stało się przedmieściem Nowego Miasta i utraciło prawa miejskie.
herb: W polu błękitnym brama biała z otwartym przejazdem. Nad przejazdem krzyz złoty. W bramie ostrzew naturalna, sęków pięć, trzy po stronie lewej. Herb wykorzystuje elementy herbu Nieczuja, którym pieczętowali się Grzymułtowscy. W herbie Nieczuja ostrzew zaćwieczony krzyżem. W późniejszej wersji tego herbu  ostrzew w polu czerwonym.

Herb Dominowa
Dominowo, duża wieś gminna powiatu średzkiego. Pierwsza wzmianka w 1402r. Własność rycerza Dunina lub Donina. Do połowy XVI wieku pisana jako Duminowo. Właśność Dryjów, a w latach 1505-1725 Chłapowskich. W XIX wieku właścicielami byli Radońscy i Ponińscy. W okresie zaborów i miedzywojennym większość mieszkańców było wyznania ewangelickiego. 4 czerwca 1998 rada gminy II kadencji zatwierdziła herb i barwy gminy. 		 Dominowo
herb: w polu zielonym św. Mikołaj wprost, zarost i dłonie białe, białożołta infuła ze złotym nimbem. Ornat biały z czerwona pretekstą. Prawa ręka trzy złote kule - posag dla trzech panien ubogich, lewa ręka pastorał w kolorze żółtym. Na nim kamień domina w słup z dziesięcioma oczkami - X wieków zorganizowanego osadnictwa. Św. Mikołaj jest patronem kościoła w Gieczu.

Krzykosy
Herb Krzykos
Krzykosy, duża wieś gminna powiatu średzkiego. Nazwa wsi od rycerza Krzykosa, wzmiankowana w 1393. Przykład rozbudowanej wsi, wielodrożnicy. 30 kwietnia 2013r uchwałą Rady Gminy przyjęto herb i barwy gminy. Uroczystość nadania herbu odbyła się 25 kwietnia 2013r.
Herb: W czerwonym polu złote koło z kolcami (osiem szprych), w środku miecz obnażony biały, w słup, ostrzem w dół. W podstawie rzeka - fala (Warta). Koło i miecz to narzędzia tortur od których zginęła św. Katarzyna, patronka parafii w Solcu.

CR

Strona Główna mapa strony Góra strony