 |
| Pomniki i tablice >> Rocznice średzkie i pomniki >> Pamięć miasta tworzą ludzie i budowle. Nic tak nie spaja ludzi i budowli w zbiorowej świadomości jak pomniki, które cementują narodową tożsamość pozwalając kolejnym pokoleniom czytać historię własnego narodu i uczyć się jej. Tablic i pomników nie brakuje w Środzie. Warto pamiętać także słowa Stanisława Jerzego Leca: "Burząc pomniki, zostawcie cokoły - zawsze mogą się przydać..". |
 |
 |
 |
| Jedyny w Polsce pomnik Jana Henryka Dąbrowskiego stanął przy "trakcie winnogórskim", czyli ulicy imienia bohatera z pomnika, z okazji 200 rocznicy powstania "Mazurka Dąbrowskiego". Autorem pomnika jest znany poznański artysta rzeźbiarz Robert Sobociński. Pomnik przedstawiający wodza Legionów, dosiadającego, spinającego, konia odlany jest z brązu, a jego waga wynosi 1500 kg. Pięciometrowej wysokości postument, wykonany z głazów, waży 24 tony. W odsłonięciu pomnika, 14 czerwca 1997r. uczestniczyło wielu przedstawicieli władz krajowych i wojewódzkich. Na mosiężnej tablicy, stylizowanej na sztandar, przymocowanej do granitowego cokołu, wytłoczono legionowego orła i napis "marsz, marsz Dąbrowski..." | |
 |
 |
 |
|
| W miejscu założenia pierwszej drużyny
harcerskiej
w Środzie stoi dziś pomnik
poświęcony wszystkim średzkim harcerzom,
a ulica przy
której
stoi to ulica Harcerska, która przed wojną nazywała się
Żrenicką.
Pomnik, w postaci granitowego głazu osadzonego na niskim cokole z
granitowych kostek, odsłonięto 16.09.1979 r. Prócz krzyża
harcerskiego na granitowym, skośnie
ściętym, głazie
wyryto napis: "MIEJSCE
ZAŁOŻENIA PIERWSZEJ DRUŻYNY HARCERZY
18.05.1916". 12.09.1981 roku, podczas obchodów 65 rocznicy średzkiego hufca
do kamienia
dodano mosiężną tablicę z napisem: "HARCERZOM
ZIEMI ŚREDZKIEJ, POLEGŁYM
W II WOJNIE ŚWIATOWEJ". Stąd do pomnika Dąbrowskiego tylko
100
metrów,
wszak Harcerska to naturalne przedłużenie ul.
Dąbrowskiego w kierunku Winnej
Góry i
Miłosławia. |
|
 |
|
| Idąc od pomnika Dąbrowskiego ulicą Niedziałkowskiego w kierunku stacji PKP, na przeciwko głównego wjazdu do średzkiej cukrowni napotykamy kolejny ślad krwawych wydarzeń sprzed 60 lat. W miejscu dzisiejszego pomnika był niewielki mostek, w okolicach którego 1 września spadła jedna z niemieckich bomb, zabijając siedmiu uciekających z bombardowanej cukrowni robotników. Odsłonięcie pomnika, autorstwa Kazimierza Ulatowskiego z Poznania nastąpiło w 1946r., a inicjatorami jego budowy byli pracownicy i dyrekcja cukrowni. Pomnik w kształcie wieży, zbudowany jest z granitowych kamieni. Góra wieży z niewielkim gzymsem przykryta jest czworograniastym, mosiężnym daszkiem, który pokryty jest już pattyną. Do frontowej elewacji wieży przymocowany jest drewniany krzyż z wizerunkiem Chrystusa, pod którym wmurowana jest marmurowa tablica z nazwiskami ofiar. Całość stoi na podwójnym cokole, zarośniętym dziś bluszczem. | |
| Średzka cukrownia >> |
|
| Przekraczamy tory kolejowe na lini Poznań - Kluczbork i kierujemy się starym traktem na Nowe Miasto. Ok 200 metrów od torów, w cieniu sosen stoi pomnik upamiętniający miejsce straceń 21 Polaków 17 września 1939r. Od 1990 roku przy pomniku znajdują się tablice informacyjne o miejscu kaźni i nazwiska zabitych oraz nazwiska rozstrzelanych 20 października na średzkim rynku. Ofiary obydwu mordów zakopano pośpiesznie wzdłuż nasypu kolejowego. Ofiary z 17 września zakopano przed pomnikiem, a ofiary z 20 października pomiędzy stawem, a torem po jego wsch. stronie. Z obydwu miejsc szczątki ofiar ekshumowano w 1945r. i pochowano w zbiorowej mogile w kwaterze Powstańców Wielkopolskich (18-tu z egzekucji 17.IX i 16-tu z egzekucji 20.X). Pomnik to granitowy jednolity cokół na trzech niewielkich, piramidalnie ustawionych postumentach, na którym wyryto napis: "MIEJSCE STRACEŃ 21 POLAKÓW. ZGINELI Z RAK HITLEROWCÓW 17.09.1939". Pomnik wykonali pracownicy cukrowni Środa. Na granitowym cokole umieszczono stalowy krzyż z wizerunkiem Chrystusa. Po drugiej stronie toru w pobliżu ogrodów działkowych odsłonięto tablicę upamiętniającą pochówek rozstrzelanych na Średzkim Rynku. | |
 |
|
| Tablica upamiętniająca miejsce
pochówku rozstrzelanych 20.X.39r >> Tablica upamiętniająca miejsce egzekucji 20.X.39r >> Pomnik na planie i inne z nim związane pomniki >> |
 |
 |
| Tablica po lewej zawiera błąd: ofiar rozstrzelanych w ramach operacji Tannenberg 20 października 1939r nie pochowano w tym miejscu, lecz na wsch. od toru kolejowego przy stawach cukrowni. |
|
| 20 października 2009r. z inicjatywy Średzkiego Towarzystwa Kulturalnego dokonano uroczystego odłonięcia na łąkach kijewskich pamiątkowej tablicy informującej o miejscu tymczasowego pochówku 29 Polaków rozstrzelanych w egzekucji 20 października 1939 roku na Starym Rynku w Środzie w ramach nazistowskiej operacji "Tannenberg". Na średzkim cmentarzu pochowano 16 osób w tym 1 o nieustalonych personaliach. Tablica granitowa umieszczona została mosieżnymi śrubami na głazie. Napis na tablicy głosi: "Na tym terenie pogrzebano 29 Polaków rozstrzelanych przez hitlerowców 20 X 1939 roku na Starym Rynku w Środzie Wlkp. Po ekshumacji w czerwcu 1945 roku ciała pochowano na cmentarzach parafialnych.". Po drugiej stronie toru znajduje się pomnik upamiętniający miejsce straceń i tymczasowego pochówku z 17.IX.1939r |
 |
| Pomnik na planie i inne z nim związane pomniki >> |
 |
|
 |
|
| Wracając w kierunku centrum, przy ulicy Lipowej i budynku szkoły znajduje się bardzo podobny w formie do pomnika harcerzy pomnik upamiętniający pomordowanych nauczycieli w czasie II w. św. Pomnik odsłonięty został w 1967r. Na trzech poziomych, nieznacznie oddzielonych od siebie płytach granitowych o postrzępionych brzegach umieszczono pionowy płaski głaz granitowy na którym umieszczono napis: "PAMIĘCI 27 NAUCZYCIELI POWIATU ŚREDZKIEGO POMORDOWANYCH PRZEZ HITLEROWSKI FASZYZM W LATACH 1939-1945 ZWIĄZEK NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO W 700 LECIE M. ŚRODY - WRZESIEŃ 1967". Autorem pomnika jest Tadeusz Kowalczyk z Poznania. |
 |
|
 |
|
 |
|
Przy wejściu
głównym do d. Szkoły
Podstawowej nr 1 znajdują się trzy tablice. Tablica marmurowa informuje
o mieszczącej się w budynku Szkole Podstawowej nr 1.
Druga,
niewielkich rozmiarów zawiera daty "1908-2004". Została
uroczyście
odsłonięta w czerwcu 2004 roku podczas
uroczystości zamknięcia szkoły
i
przekazania symbolicznych kluczy gimnazjum mieszczącym się w tym samym
budynku. Szkoła
powszechna (katolicka)
istniała od czasów napoleońskich
w budynku przy ulicy Szkolnej w którym było tylko 8
izb. W
1911 roku
szkołę przeniesiono do nowo oddanego, 22 izbowego budynku przy ulicy
Lipowej. 15 maja 1919 roku w szkole rozpoczęto naukę w języku polskim.
Od
1933 roku w budynku funkcjonowała także Publiczna Szkoła Powszechna
nr 2, którą następnie przeniesiono do budynku Kasy Chorych
(ul.
Dąbrowskiego - mieści się tam obecnie). Trzecia tablica - granitowa ze
złoconymi literami informuje
o mieszczącej się w budynku izbie pamięci
żołnierzy II w. św. powstałej z inicjatywy żołnierzy AK.
|
|
 |
|
| Od szkoły i pomnika nauczycieli idziemy tzw "czarną drogą" lub, jak kto woli, parkiem z "ogródkami jordanowskimi" po których dziś nie pozostał już ślad, a całe - skądinąd ładne - założenie parku oszpecone zostało swego czasu "przerośnietą" halą sportową szkoły podstawowej nr 1. To "skrót" pomiędzy Lipową a przedłużeniem Ks. Kegla, którym dochodzimy do okazałego gmachu liceum ogólnokształcącego im Powstańców Wielkopolskich. Obok głównego wejścia do budynku umieszczono dwie tablice pamiątkowe. Pierwsza z nich, dolna, umieszczona w 1981r, upamiętnia profesorów gimnazjum pomordowanych i poległych w II w.św. Tablica wykonana jest z marmuru i wymienia imiona i nazwiska poległych nauczycieli. | |
|
Druga, to granitowa tablica upamiętniająca
nadanie liceum
patrona Powstańców
Wielkopolskich, tego
jedynego zwycięskiego w
dziejach Polski zrywu narodowowyzwoleńczego. Przedstawia krzyż
powstańczy i pierwsze słowa Roty: "Nie rzucim ziemi skąd nasz
ród".
|
|
 |
 |
| Tablica zarośnięta bluszczem przed
remontem budynku liceum |
Budynek liceum po remoncie. lipiec 2007 |
 |
|
 |
|
| Idąc dalej ulicami Wiosny Ludów i Mała klasztorna wchodzimy na Rynek. Do września 2010r w południowo - zachodniej cześci rynku stał pomnik 700 lecia miasta, który stanął na płycie rynku w 1967r na miejscu istniejącej tutaj do 1930r. figury NMP. W związku z rewitalizacją średzkiego rynku prowadzoną w l. 2010-2011 pomnik przeniesiony został na skwer przy ulicy Kilińskiego. Monument składa się z kilkunastu nieregularnych, połączonych ze sobą, brył betonowych, na których umieszczono płaskorzeźbę z herbem Środy i napisy: "700 LAT". Pomnik, autorstwa Jerzego Szałankiewicza z Poznania, stanął początkowo na powierzchni rynku. W latach 1979-81, w związku z renowacją nawierzchni pomnik umieszczono, ok. 1 metr poniżej poziomu rynku. |
 |
Na pomniku pojawiły się z czasem trzy tablice: pamięci średzian - uczestników Powstania Wielkopolskiego (1988r), w 50-tą rocznicę wybuchu II w.św. (1989r), oraz w 75-tą rocznicę związku inwalidów wojennych RP (1994r). |
| Średniowieczna Środa
>> Średzki rynek >> |
| Pomnik do września 2010 stał na średzkim rynku (zdjęcie po lewej). Nowym miejscem pomnika 700 - lecia, stał się skwer przy zbiegu ulic Kilińskiego i Kościuszki (zdjęcie poniżej) |  |
 |
| Prawdopodobnie już w czasach nowożytnych w płd-zach części rynku, u wylotu ulic Krótka i św. Wawrzyńca stanęła figura NMP. Być może, początkowo stała w tym miejscu figura św. Wawrzyńca co korespondowało by z patronem pobliskiej ulicy. Ok. 1930r, ze względu na fatalny stan obydwie figury zostały definitywnie usunięte z rynku. Zobowiazaniem społeczeństwa miała powstać nowa figura NMP, której lokalizacją miał być skwer na plantach, ten sam, który pod koniec XX wieku zajął obelisk ks. Kegla. Do budowy pomnika, pod który kamień węgielny wbudowano w 1939r nie doszło. W 1967r w tej części rynku stanął pomnik 700 lecia miasta. Po kolejnej modernizacji rynku ponownie odsłonięto figurę (wraz z figurą św. Wawrzyńca) NMP. Pomnik składa się z wykonanej z piaskowca kolumny (w przekroju kwadratowym i kolistym) o wysokości 4m oraz figury MB z brązu o wysokości 170cm (+30 cm kula ziemska pod stopami NMP). Całość monumentu osiąga wysokość 6m. Uroczystego odsłonięcia figur dokonano 22.09.2012r |  |
 |
Figura św. Wawrzyńcastanęła
na średzkim rynku prawdopodobnie już w czasach nowożytnych,
choć dokładnej daty rocznej (podobnie jak w wypadku figury NMP)
póki co ustalić się nie da. Być może pierwotną lokalizacją
figury był wylot ul. św. Wawrzyńca, a po wystawieniu figury NMP
przesunięto ją w narożnik płd-wsch. Ze względu na fatalny stan
techniczny obydwie figury rozebrano ok. 1930r.Po kolejnej modernizacji
rynku ponownie odsłonięto pomnik (wraz z figurą NMP) św.
Wawrzyńca. Pomnik składa się z wykonanej z
piaskowca kolumny (w przekroju kwadratowym i kolistym) o wysokości 4m
oraz figury z brązu o wysokości 200cm. Całość monumentu osiąga wysokość
6m. Uroczystego
odsłonięcia figur dokonano 22.09.2012r |
|
 |
|
| Na budynku sądu znajdują się dwie tablice. Pierwsza z nich to, wykonana z czarnego marmuru upamiętnia żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu Środa poległych w latach 1939-1956r. Tablica odsłonięta została w roku 1995 w dniu Święta Niepodległości. Złoconymi literami napis brzmi: BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM ARMII KRAJOWEJ INSPEKTORATU ŚRODA POLEGŁYM W LATACH 1939-1956 SPOŁECZEŃSTWO MIAST I GMIN SRODA WLKP ŚREM WRZEŚNIA KOSTRZYN KÓRNIK NEKLA DOMINOWO KRZYKOSY NOWE MIASTO ZANIEMYŚL MIŁOSŁAW. Przytwierdzona jest do ceglanego muru sądu czterema mosiężnymi, ozdobnymi śrubami. | |
| tablica
na planie i inne z nią związane miejsca >> tablica dowódców Inspektoratu AK Środa na średzkim cmentarzu >> |
 |
|
| Tuż obok znajduje się tablica poświęcona pamięci rozstrzelanych w tym miejscu 20 października 1939r. 29 Polaków. Ofiary pochowano przy stawach cukrowni, w pobliżu miejsca egzekucji i pochówku z 17.IX.39r. Ofiary ekshumowano po zakończeniu wojny i pochowano w zbiorowej mogile na kwaterze Powstańców Wielkopolskich średzkiego cmentarza. Rozbudowa otoczenia tablicy dokonana w 1997r, spowodowała, że powstał monument o manierystycznych zapędach nie mający nic wspólnego z dostojeństwem i zadumą należną miejscu kaźni. W rezultacie licznych protestów, podczas renowacji elewacji gmachu sądu część monumentu zdemontowano pozostawiając pięć tablic: główną z nazwiskami ofiar i cztery ze słowami ZGINELI ABYŚMY ŻYLI WOLNI. Nad tablicą z nazwiskami umieszczono krzyż. | |
| tablica na planie i inne z nią związane miejsca >> |
 |
Zdjęcie
sprzed modernizacji rynku dokonanej w 2010r (latarnie) i już po renowacji budynku sądu. |
|
 |
||
| Hotel Hutner. Obecnie hotel i restauracja. |
|
 |
|
| Figura Matki Boskiej stanąć miała w 1939 roku jako pomnik Królowej Korony Polskiej, wotum obywateli Środy, na plantach mniej wiecej w miejscu dzisiejszego obelisku ku czci Ks. Kegla. Dwa miesiące przed wybuchem wojny wmurowano nawet kamień węgielny. Sam pomnik, którego autorem miał być prof. Michałowski nie powstał, choć były już jego plany. Miał mieć wraz z cokołem 8,70 m wysokości z czego sama figura - 2,24 m. Cokół w kształcie wyniesionej na kamiennej wieży korony, miał stać na podstawie ok. pół metrowej wysokości na planie kwadratu. Od cokołu wychodziły cztery pilastry zakończone, na wysokości 3/4 cokołu, rzeźbami orłów. Matka Boska ukoronowana, z atrybutami władzy królewskiej w dłoniach, przedstawiona była w pozycji stojącej. Obecna Figura MB powstała tuż po II w.św. z inicjatywy rodziny Machajewskich (byli także inwestorami) jako wotum za przetrwanie okupacji, a jej autorem był prof. Wojtowicz. Z przyczyn politycznych figura nie stanęła na planowanym, przedwojennym miejscu, lecz (w 1950r) w załomie masywu wieży i nawy południowej kolegiaty średzkej. Przedstawia stojąca postać MB z dzieciątkiem na ręku. Obydwie postacie są koronowane. Figura umieszczona jest na niewysokim cokole na planie kwadratu. |
|
|
 |
| Otoczenie
"tablicy katyńskiej" na dziedzińcu średzkiej kolegiaty. Po lewej
stronie krzyż misyjny. Tablice wmurowano w d. przejście prowadzące do ogrodów kolegiackich znajdujących się na skarpie do ul. Dolnej. |
|
 |
|
|
Tablica
marmurowa na południowej ścianie kruchty, pod wieżą (wejście
główne) średzkiej kolegiaty, odsłonięta 29 listopada 1959r.
Tablica poświęcona jest ks.
Mieczysławowi Meissnerowi, zasłużonemu
proboszczowi średzkiej kolegiaty,
duchowemu przywódcy ziemi średzkiej w Powstaniu
Wielkopolskim, odnowicielowi kolegiaty i inicjatorowi powstania kwatery Powstańców
Wielkopolskich na średzkim cmentarzu, w której
także został pochowany.
W
2001r. wybrany został przez średzian człowiekiem stulecia.
|
|
| Tablica na planie kolegiaty >> |
 |
|
| Tablica marmurowa na południowej ścianie kruchty, pod wieżą (wejście główne) średzkiej kolegiaty, odsłonięta 22 listopada 2008r. Tablica poświęcona jest ks. Janowi Krajewskiemu, pierwszemu powojennemu proboszczowi średzkiej kolegiaty, jej odnowicielowi kolegiaty po zniszczeniach wojennych, prepozytowi i szambelanowi Jego Świętobliwości Piusa XII. Ks. Jan Krajewski pochowany został na średzkim cmentarzu. | |
| Tablica na planie kolegiaty >> |
 |
|
| Tablica marmurowa na południowej ścianie kruchty, pod wieżą (wejście główne) średzkiej kolegiaty, odsłonięta 29 listopada 1959r. Tablica poświęcona jest ks. Stanisławowi Janickiemu, ostatniemu przedwojennemu proboszczowi średzkiej kolegiaty, zamęczonemu przez okupanta w Forcie VII w Poznaniu. | |
| Tablica na planie kolegiaty >> |
 |
Widok
na południowa ścianę kruchty pod wieżą. Od lewej tablice:
ks.
Meissnera, ks. Krajewskiego i ks. Janickiego
|
 |
|
| Tablica marmurowa na zachodniej (wejściowej) ścianie kruchty, pod wieżą (wejście główne) średzkiej kolegiaty, odsłonięta 14 czerwca 1964r. Tablica poświęcona jest Franciszkowi ksaweremu Zarembie, wybitnemu, długoletniemu organiście średzkiej kolegiaty i zażożycielowi chóru pw. św. Cecylii | |
| Tablica na planie kolegiaty >> |
 |
|
| Tablica marmurowa na zachodniej (wejściowej) ścianie kruchty, pod wieżą (wejście główne) średzkiej kolegiaty, odsłonięta 1 września 1976r. Tablica poświęcona jest wszystkim poległym i zamordowanym w latach II wojny światowej. | |
| Tablica na planie kolegiaty >> |
|
 |
|
| Idąc dalej ulicą Limanowskiego warto na chwilę zatrzymać sie przy gmachu Biblioteki Miejskiej. Do 1939 istniała w tym miejscu synagoga wyznania Mojżeszowego gminy żydowskiej w Środzie. Zbudowana w 1871 roku, do wybuchu II w. św. pełniła swoją rolę. Zamieniona przez okupanta w magazyny, nie wyszła z tej roli także i po wojnie. Wreszcie opuszczony gmach, po przebudowie zaadoptowany został w 1976r na potrzeby "Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy im. Ryszarda Berwińskiego w Środzie". Na rogu budynku umieszczono granitową tablicę z informacją o fakcie istnienia synagogi. W 1985 roku, z okazji 40-lecia Biblioteki Publicznej tuż obok wejścia umieszczono mosiężną tablicę z wizerunkiem Berwińskiego i okolicznościowym tekstem. | |
 |
 |
| O - tablica synagogi O - tablica R. Berwińskiego |
|
| Pomiędzy ratuszem a parcelą Biblioteki Miejskiej znajduje się niewielki skwer na którym stoi pomnik ks. Augustyna Szamarzewskiego
(1832-1891), wieloletniego wikarego średzkiej kolegiaty i
wybitnego społecznika, twórcy Towarzystwa Rzemieślniczego w
Środzie oraz form bankowości samorządowej polskiej, z powodzeniem
konkurujących z pruskimi formami bankowymi, dwukrotnego więźnia
pruskich twierdz. Miejsce upamiętnienia składa się z kompozycji granitowej ławki i połączonej z nią brązowej figury ks. Szamarzewskiego. Pomnik - figurę ks. Szamarzewskiego, autorstwa Chrystiana Gomolca, odlano w firmie Brąz-Art pp. Kwiecińskich z Pleszewa. Odsłonięcia pomnika dokonano 8 października 2016 roku. |
 |
 |
|
|
 |
|
| Pomnik bohaterkiej Armii "Poznań" stanął 15 września 1979 roku z okazji 40 rocznicy Września 39'. przy ulicy Limanowskiego, na Placu Armii "Poznań". Autorami projektu są Bogdan Biały i Franciszek Dzikowski. Monument składa się z dwuczłonowego cokołu na planie kwadratów na którym umieszczono wrześniowego Orła. Całość wykonana z polerowanych płyt granitowych ustawiona jest po jednej stronie niskiego płaskiego tarasu wykonanego w tej samej technice. Po drugiej stronie tarasu umieszczono mosiężny krzyż Virtuti Militari i maszty do flag. Na cokole umieszczono mosiężną tablicę z napisem "ŻOŁNIERZOM BOHATERKIEJ ARMII POZNAŃ SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI ŚREDZKIEJ". pomnik otoczony jest formowanym w kształcie krzyża żywopłotem. | |
|
 |
23 stycznia 2012r w 67 rocznicę
wyzwolenia Środy spod niemieckiej okupacji odsłonięto tablicę
upamiętniajaca Stanisławę
Palinkiewicz i jej syna Lecha, członków sztabu Inspektoratu
Środa Armii Krajowej, którzy ponieśli śmierć w
hitlerowskich obozach koncentracyjnych - Stanisława w Ravensbruck, Lech
w Żabikowie. Tablicę
ufundowało średzkie Koło Światowego Związku
Żołnierzy Armii Krajowej. |
 |
|
 |
|
|
W
jedynym
w naszych
dziejach udanym zrywie
narodowowyzwoleńczym, średzianie wzięli bardzo aktywny udział, tworzac
własne oddziały i walcząc na wielu jego frontach. Już po zakończeniu
Powstania utworzone Towarzystwo b. Uczestników Powstania
Wielkopolskiego rozpoczęło starania o uczczenie walczących w
tym
zrywie. Od 1928r. trwały starania o stworzenie oddzielnej
kwatery na
średzkim cmentarzu, które staraniem proboszcza
kolegiaty i
jednego z uczestników powstania, ks. Meissnera znalazły
swój finał w roku 1935. Kwatera
założona została
na gruncie zakupionym w 1932r i dołączonym do średzkiego
cmentarza od
strony
wschodniej. 11 sierpnia 1935r, w uroczystej procesji przeniesiono na
nowe miejsce spoczynku prochy 9 powstańców pochowanych
początkowo przy
cmentarnej kaplicy. W latach 1935 - 2008 pochowano w kwaterze 178
osób, w tym 136
Powstańców Wielkopolskich.
Pomnik i
kwatera przechodziły różne koleje losu i koncepcje
architektonicznie. w 2008r. dobiegły dziesięcioletnie prace
rewitalizacyjne, zakończone odrestaurowaniem pomnika. Autorem nowej
koncepcji architektonicznej kwatery był artysta - plastyk Jacek
Korpanty.
W końcu kwatery stoi na na kubicznym cokole z jasnego, polerowanego granitu
masywny krzyż granitowy, polerowany w kolorze czarnym. Na cokole zdobionym elementami z
polerowanego, czarnego granitu z trzech stron umieszczono tablice z tegoż
samego materiału:
Przed pomnikiem umieszczono
trzy tablice granitowe z krzyżami powstańczymi i nazwiskami 9
powstańców pochowanych w zbiorowej mogile w 1935r.
|
 |
 |
 |
 |
| Kwatera Powstańców Wielkopolskich | Pomnik przed renowacją przeprowadzoną w 2008r. |
|
 |
|
 |
 |
| Idąc od kwatery powstańców do wyjścia głównego wchodnią ścianą" cmentarza natkniemy się na tablicę upamiętniającą miejsce śmierci dwóch Polaków rozstrzelanych przez hitlerowców. Granitowa tablica o wymiarach 50x40 cm mieści wyryty srebrzony napis: "W TYM MIEJSCU 11 WRZEŚNIA 1939r ZOSTAŁO ROZSTRZELANYCH PRZEZ NIEMCÓW DWÓCH MŁODYCH POLAKÓW JÓZEF RATAJCZAK LAT 18 ZAM. WE WSI ZBĘCHY POW. KOŚCIAN, NN DANE PERSONALNE NIE USTALONE. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI" Ofiary pochowane zostały z zbiorowej mogile w kwaterze Powstańców Wielkopolskich. | |
|
 |
|
| Tablica na ścianie kaplicy cmentarza, z czarnego marmuru na której złotymi literami wygrawerowano stopień, imię i nazwisko dwunastu dowódców Inspektoratu „Środa” Armii Krajowej pomordowanych przez hitlerowców w obozach zagłady oraz 38 żołnierzy Armii Krajowej pochowanych na średzkim cmentarzu. Tablica o wymiarach 1,50 na 0,9 m do ściany kaplicy przytwierdzona jest mosiężnymi śrubami. Uroczystego odsłonięcia dokonano 16.10.2007r. | |
 |
|
| Cmentarz średzki >> |
|
 |
|
| Idziemy
dalej ulicą Witosa i skręcamy w Jażdżewskiego.
Tutaj, w zakręcie ulicy
stoi figura
pełniąca ongiś rolę przydrożnej kapliczki na drodze
opuszczającej Przedmieście
Wszystkich Śwętych
w kierunku na Kostrzyn.
Przedstawia Matkę
Bożą z dzieciątkiem na prawej ręce, ustawioną na
wysokim cokole na planie koła. |
|
| 27 grudnia 2011r. w 93 rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego odsłonięto tablicę upamietniająca twórców sztabu 1. Ochotniczej Kompanii Średzkiej. Tablicę odsłonili: o. Karol Meissner - bratanek ks. Mieczysława Meissnera, ówczesnego proboszcza kolegiackiego i współtwórcy 1.OKŚ, potomkowie dowódcy 1.OKŚ - Alfreda Milewskiego i Maria Mielcarzewicz, prezes Stowarzyszenia Rodzin Powstańców Wielkopolskich w Środzie. Tablica z wizerunkiem powstańczego orła i napisem 1. Komp. Średzka (motyw z kompanijnego sztandaru) zawisła na ścianie budynku probostwa kolegiackiego w którym doszło do powołannia kompanii. Napis na tablicy: "W TYM MIEJSCU 27 GRUDNIA 1918 ROKU KS. MIECZYSLAW MEISSNER i ALFRED MILEWSKI POWOŁALI SZTAB WOJSKOWY 1. OCHOTNICZEJ KOMPANII ŚREDZKIEJ. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI. WDZIĘCZNI ŚREDZIANIE. 27 GRUDNIA 2011". | |
 |
 |
|
|
26.06.2006 r. podczas obchodów 90-tej rocznicy powstania średzkiego szpitala, odsłonięto tablicę poświeconą prof. Klausowi von Klitzingowi, laureatowi nagrody Nobla
w dziedzinie fizyki, który 28 czerwca 1943 r. urodził się w średzkim
szpitalu. W 1980 r. odkrył
on kwantowy efekt Halla, za co 5 lat później wyróżniono go Nagrodą Nobla. Napis na tablicy: W TYM SZPITALU 28
CZERWCA 1943 r. URODZIŁ SIĘ PROF. KLAUS VON KLITZING LAUREAT NAGRODY
NOBLA W DZIEDZINIE FIZYKI W 1985 R. TABLICA UFUNDOWANA PRZEZ SAMORZĄD
POWIATU ŚREDZKIEGO W 2006 R
|
 |
 |
|
| plan >> |
|
 |
 |
| Z inicjatywy proboszcza kolegiaty średzkiej ks. Teofila Kegla po zniwelowanym terenie po wałach miejskich i fosie na Przedmieściu Poznańskim utworzono park - miejsce przechadzek i rekraacji mieszkańców Środy. Pomnik upamiętniający ks. Kegla ufundowany przez magistrat miasta Środa przed II w.św. stał początkowo w pobliżu Domu pogodnej Jesieni, jednak usunięty przez Niemców powrócił na średzkie planty dopiero w latach 90. Po wojnie stał na skwerze przykolegiackim, dzieki długoletniemu proboszczowi średzkiej kolegiaty ks. Krajewskiemu. Składa się z obelisku wykonanego ze szlifowanego czerwonego granitu ustawionego na niewielkim cokoliku z tego samego materiału. Na obelisku wyryto słowa: "XIĘDZU T. KEGLOWI ZAŁOŻYCIELOWI TEGO MIEJSCA PRZECHADZEK." Całość umieszczona jest na betonowym postumencie. W lipcu 2006r przed pomnikiem ustawiono niewielką fontannę. | |
|
 |
|
| Na skwerze u zbiegu ulic
Wawrzyniaka i
Kilińskiego znajduje się obelisk upamiętniający plutonowego
Wawrzyńca Chałupkę ps.
„Junak”, żołnierza Armii Krajowej,
adiutanta komendanta Inspektoratu Rejonowego
AK w Środzie, jednego z uczestników operacji zrzutu
zaopatrzenia dla AK pod
kryptonimem PROSO II
przeprowadzonej przez RAF w nocy z 14 na 15 września
1943r. w pobliżu leśniczówki Janowo.
Źle
przeprowadzona akcja podjęcia zrzutu
doprowadziła w konsekwencji do fali aresztowań i rozbicia
średzkiego
inspektoratu AK. Plutonowy Chałupka, aresztowany zbiegł z więzienia i
wiosną
1944r. zastrzelony został w pobliżu leśniczówki.
Mosiężna tablica wykonana zaprojektowana została przez artystę plastyka Adama Wójkiewicza (który projektował również tablicę katyńską) i przytwierdzona do okazałego głazu. Nad napisem znajduje się orzełek Armii Krajowej. Uroczyste odsłonięcie tablicy odbyło się 18 września 2010r. Napis na tablicy głosi „PLUTONOWY WAWRZYNIEC CHAŁUPKA 08.08.1913 21.04.1944. ŻOŁNIERZOWI ARMII KRAJOWEJ, BOHATEROWI ZIEMI ŚREDZKIEJ POLEGŁEMU Z RĄK NIEMIECKIEGO OKUPANTA. 18.09.2010” Na tablicy znalazło się także logo fundatora tablicy Stowarzyszenia „Ziemia Średzka”.
|
 |
|
|
 |
|
| Tablica pamiątkowa z tłoczonym wizerunkiem J.H.Dąbrowskiego, zamocowana została do murowanego z kamieni murku przed wejściem głównym do Zespołu Szkół Rolniczych w Środzie, noszącym imię generała od 1978r. Obok umieszczono napis ze stalowych liter GENERAŁ JAN HENRYK DĄBROWSKI. 1755-1818. |
|
|
|
|
|
 |
|
| Stadion miejski z okazji 700-lecia miasta otrzymał imię "700-lecia Środy". Przed wejściem od strony ulicy Poselskiej znajduje się kompozycja-pomnik, pamiątka tego wydarzenia. Na niskiej betonowej podstawie umieszczono batonowy blok tworzący cokół, z którego wyrastają trzy maszty. Dwa z nich podtrzymują symbol kół olimpijskich, zaś wszystkie trzy napis STADION 700-LECIA ŚRODY. Na cokole umieszczono tablicę z napisem: WYBUDOWANO Z FUNDUSZÓW PAŃSTWOWEGO PRZEDSIĘBIORSTWA TOTALIZATOR SPORTOWY. |
 |
|
| Wiedzę
zaczerpnąć można z:
J. Sobczak „Zwiedzamy ziemię średzką”, Średzkie Towarzystwo kulturalne, Środa Wielkopolska 2000 Z. Cieśliński „Miejsca Pamięci Narodowej”, Biblioteka R. Berwińskiego, Środa Wlkp. 1997 B. Urbańska "Ludzie i historia w nazwach ulic Środy Wielkopolskiej", Średzkie Towarzystwo Kulturalne, Środa Wlkp 2000 "Dzieje Środy Wielkopolskiej". t. 1-3, Praca zbiorowa pr. Stanisława Nawrockiego, UMiG w Środzie, Środa Wlkp 1990 S. Bratkowski „Najkrótsza historia Wielkopolski”, wydawnictwo "w drodze", Poznań 1999 P. Anders „Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego”, wydawnictwo WBP i CAK, Poznań 2003 Oraz artykuły w Średzkim Kwartalniku Kulturalnym: B. Urbańska "Nowy Rynek" nr 2 B. Urbańska "Ulica Kilińskiego" nr 15 J. Sobczak "Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego" nr 5 M. Braszak "Lector si monumentum requiris circumspice" nr 62 St. Frankowski "Poszerzamy wiedzę o ks. Keglu" nr 73 |
 |
©MB
08.2005 ost. zm. 04.2017 |
|
|
 |